In de week tussen kerst en oud en nieuw tippen correspondenten artikelen van het afgelopen jaar die extra inzicht gaven bij hun correspondentschap. Vandaag: correspondent Democratie & Klimaat Jelmer Mommers over de wereldwijde roep om vrijheid en democratie. 

‘In Oekraïne wordt het lot van het democratische systeem beslist’, zei president Zelensky dit voorjaar.

‘Vrouw, leven, vrijheid!’ roepen demonstranten in Iran sinds half september.

‘Wij willen vrijheid!’ riepen de mensen in Shanghai eind november nadat antilockdownprotesten waren uitgegroeid tot een bredere roep om democratie.

We lijken het soms maar half te beseffen, maar voor veel mensen op aarde is het ‘vrije Westen’ nog altijd hét voorbeeld. In Oekraïne, Iran en China smachten inwoners naar democratie. Maar ieder baken heeft onderhoud nodig, en daar zijn we in het Westen niet zo goed in. Drie voorbeelden laten dat zien.

1. Defensie is verwaarloosd

Schuilend onder de comfortabele paraplu van de VS heeft Nederland de geopolitiek veronachtzaamd. Dat komt pijnlijk naar voren in dit verhaal over onze krijgsmacht van correspondent Politiek Marc Chavannes. 

Als het kabinet vol zat met pacifisten zou ik snappen dat er zo argeloos met defensie wordt omgegaan. Maar de indruk die ik opdoe uit Marcs feitenrelaas is dat er simpelweg geen serieuze plannen zijn voor Nederlands rol in de verdediging van zichzelf en de democratie. Een oorlog tussen Rusland en de NAVO is helaas niet uitgesloten, toch lijkt niemand in paniek over het feit dat de Europese Unie op het gebied van defensie bijna niets zelfstandig kan.

2. De solidariteit is zoek

Ongelijkheid is een bedreiging voor de democratie: het is ondermijnend voor een democratische gemeenschap als een groep structureel wordt achtergesteld. In zijn vele verhalen over armoede en ongelijkheid heeft correspondent Samenleven Tim ‘S Jongers dit jaar laten zien hoe funest het is dat armoede van generatie op generatie wordt doorgegeven en mensen letterlijk

Nu plakt de politiek gretig pleisters, maar hoe hebben we het zover kunnen laten komen? Daarover schreef Tim in dit stuk.

3. Zelfverklaarde liberalen staan niet open voor kritiek

Zelf schreef ik dit jaar aan een serie verhalen over vrijheid in tijden van klimaatverandering. Individuele consumptievrijheid is nu onbegrensd: zo veel je kunt kopen, mag je vervuilen. Dat is onhoudbaar.

Maar toen ik dat opschreef, kreeg ik al gauw te verstaan dat ik ‘eng’ was en ‘een verheerlijker van de DDR’. Wat liberalisme op papier superieur maakt aan andere politieke ismes, is de openheid ervan: onderlinge tegenspraak wordt niet uitgebannen. Maar van die open grondhouding zag ik weinig terug. De kritiek die ik kreeg uit rechtse hoek was geharnast en zuurstofloos, terwijl juist een open debat in een vrije samenleving tot vooruitgang leidt.

Vrijheid is een werkwoord

Zo zijn er meer tekenen van democratisch verval. Het demonstratierecht staat onder druk, wat collega Thomas Oudman aan den lijve ondervond toen hij naar En Den Haag lijkt niet echt haast te hebben met terwijl die juist zo’n goed medicijn tegen stagnatie kunnen zijn.

Dus? Een snel veranderende wereld dwingt ons steeds opnieuw te definiëren wat het vraagt om vrij te zijn, hoe we onze sociale plichten jegens elkaar willen vormgeven, hoe we iedereen daarin mee kunnen nemen. Dat is het project van een democratie en het is nooit klaar.

Voor een recent artikel las ik veel over de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt. Die haatte oorlog. Maar hij wist ook dat je er niet kwam als je vrede wenste. Je moest er ‘actief naar reiken’, zei hij in 1937. En je moest zorgen dat je thuis je zaken op orde had, zei hij een jaar later: ‘To disprove the pretenses of rival systems, democracy must be an affirmative, up-to-date conception.’

Een andere manier om hetzelfde te zeggen, is dat vrijheid een werkwoord is. Ook in Nederland en in Europa is de vrijheid nog niet af. Een vrije samenleving vraagt om kritiek op de status quo, en voorstellen voor verbetering. Dat werk van bevrijding gaat door, ook volgend jaar.

Tot dan,
Jelmer