‘Het boek van onze gedeelde geschiedenis kent veel pagina’s die ons – levend in de 21e eeuw – met verbijstering en afschuw vervullen. En met diepe schaamte.’

‘Die pagina’s wissen we met excuses niet uit, en dat is ook niet de bedoeling. We kunnen het verleden niet veranderen, alleen onder ogen zien.’

Met nam minister-president Mark Rutte het Nederlandse slavernijverleden voor zijn rekening. Ruiterlijk, menselijk, als een staatsman.

Hij kreeg niet overal lof. Deze week nog werd hem door de Curaçaose dichter en activist Jermain Ostiana in in The Guardian verweten dat de excuses de neokoloniale verhoudingen alleen maar bevestigden. Alles bleef fout. In Suriname en Caraïbisch Nederland leken de reacties gemengd, na alle ophef over de eenzijdig in Den Haag gekozen datum en vorm van de excuses.

In Nederland overheersten gradaties van bewondering voor de eerlijkheid en soevereiniteit waarmee Rutte zijn eigen ontwikkeling op dit onderwerp als instapvoorbeeld zijn landgenoten had voorgehouden. Nederig, berouwvol en bereid tot een gemeenschappelijke toekomst.

Het voordeel van lage verwachtingen

Mark Rutte triomfeerde mede dankzij de minimale verwachtingen die men had van zijn slavernijexercitie.

Het zorgde voor serene kerstdagen en een betrekkelijk rustige jaarwisseling. Met vuurwerkuitgaven die beter aan van hun huis beroofde Oekraïners of orkaanslachtoffers in de West besteed hadden kunnen worden.

‘Bij leiderschap hoort ook het inzicht dat die rol tijdelijk is. We zijn allemaal vervangbare krabbelaars’

Gert-Jan Segers was de eerste politicus die weer nationale aandacht trok in het nieuwe jaar, met zijn van de binnenlandse frontlinie. Het was voor hem persoonlijk welletjes. Daarbij leek het hem heilzaam voor zijn partij, de ChristenUnie, om vers leiderschap naar voren te schuiven. ‘Bij leiderschap hoort ook het inzicht dat die rol tijdelijk is. We zijn

Mark Rutte, die al een paar jaar langer aan het front rondloopt, werd gevraagd of hij dat geen wijze les vond. Zeker, antwoordde hij, maar ‘Ik heb nog steeds die lol er in, het plezier. En [het is] ook inhoudelijk belangrijk werk. Maar het is zeker zo dat er een moment kan komen voor mij dat ik zeg: "Ja, tijd om de knapzak over de schouder te slaan en verder te trekken."’

De schipper blijft nog even

De schipper blijft dus tot nader order aan het roer. Hij krijgt al die brandende kwesties van vorig jaar weer op zijn bord. Eerst een bezoek aan de Verenigde Staten om het over de Nederlandse chipmachinefabrikant

En dan de echte oorlog, de Russische.

Die is op een kritiek punt gekomen; het Westen moet meer doen om het kwaad te keren. maar heeft zelf in de zwaarste categorie niets te bieden want

Geopolitiek bewustzijn groeit misschien snel, maar nieuwe wapens om jezelf en je bondgenoten te verdedigen bestel je niet even bij Gorillas. Voorlopig Poetin bang maken met geweldloos verzet?

Overleefd dankzij uitstel en geld

Het kabinet-Rutte IV overleefde z’n eerste jaar door oude problemen voor zich uit te schuiven, en nieuwe met veel geld te lijf te gaan. Wat voorlopig helpt bij de gestegen energieprijzen, maar bij andere crises heeft dat nog niet zoveel zin.

Stikstof komt terug als kiespijndossier. En de asielcrisis is nooit weggeweest. Nu de rechter nog eens heeft vastgesteld dat het heeft het kabinet niet alleen een geitenpaadje minder, het zou ook kunnen bedenken dat dit recht geen optie is maar een afspraak. En een fundament waar de overheid zich als eerste aan heeft te houden.

Twee Rijkstoezichthouders spraken daar ingrijpende woorden over. De Nationale ombudsman, en de vertrekkende president van de Algemene Rekenkamer, pleitten in vraaggesprekken voor een overheid die nu echt ophoudt met wantrouwig beleid naar de burger te gooien. Zonder goed te weten waar die burger mee zit.

Het waren hartenkreten van twee doorgewinterde opmeters en beschouwers van de overheid, die weigerden wanhopig te worden. Maar niet voor de eerste keer waarschuwen zij dat de ambtelijk-politieke beleidsmolen steeds gevaarlijker rotjes het land ingooit. Hun analyses kwamen sterk overeen, zonder dat zij vooraf overleg hadden gehad.

De noodzaak het met z’n allen anders te gaan doen spat ervanaf.

Een staat van wederzijds wantrouwen

Tot die tijd zijn de omgekeerde vlaggen een signaal dat het Er zit niets anders op dan beseffen dat de relatiecrisis tussen overheid en burger misschien wel de grootste van alle crises is. De stikstof- en de klimaat- en de asiel- en de Groningen- en al die andere crises kunnen niet worden opgelost als de hoofdcrisis, die van de onbetrouwbare, wantrouwende, hopeloos eigenwijze, als het zo uitkomt wetovertredende overheid, niet eerst wordt erkend en opgelost.

Maak daar ook maar excuses voor. De vergissing om van de verzorgingsstaat een verwijtstaat en een klantenstaat te maken is pas van vorige eeuw, maar nu al

De overheid werd niet massaal bedrogen, maar is zich wel zo gaan gedragen

In de roes van de liberale wereldoverwinning is de eenvoud van vraag en aanbod als nieuwe staatsfilosofie ingevoerd zonder dat iemand goed nadacht. De Nederlandse Spoorwegen zijn niet zomaar de weg kwijtgeraakt. Schiphol is niet toevallig een onbeheersbaar koffermonster geworden. De Belastingtelefoon is niet moeilijk bereikbaar wegens een uitgelopen lunchpauze. Bruggen en tunnels zijn Het Nederlandse zorgstelsel heeft niet per ongeluk

Het is de oogst van een verwijtbaar misverstand. De overheid werd niet massaal bedrogen, maar is zich wel zo gaan gedragen. Onder leiding van een stel managementfanaten zijn Nederlanders een plekje op een spreadsheet toegewezen. Als de uitkomsten niet helemaal klopten, lag het altijd aan de omstandigheden. Degenen die van het onderwerp wat afwisten waren allang op transport gesteld.

Drie routes in dit seizoen van alle gevaren

Nu zijn er een paar mogelijkheden. De meest voor de hand liggende: blijven ontkennen, wegpoetsen, overlegtafel instellen, beterschap beloven, mooie verhalen vertellen in de weken voorafgaand aan de Provinciale Statenverkiezingen. In de hoop dat genoeg kiezers erin trappen of bang zijn voor het verder oprukken van nieuw rechts dat toch niet wil regeren. En zo de schade voor de regeerwillige partijen beperken.

Kansarm oud recept.

De tweede mogelijkheid is: inzien dat pappen en nathouden niet meer helpt, en quasifel campagne gaan voeren, ten koste van elkaar. Weg compromissen, het kabinet laten bungelen over een paar honderd asielzoekers. Met een grote kans dat nu niet FvD maar BBB of JA21 en andere bezwaarmakers als zelfrijzend bakmeel uit de vorm groeien.

In dat laatste geval krijgt het kabinet-Rutte IV op z’n bord wat al jaren is gezaaid met steeds meer decentralisaties. want die zijn zo lekker dicht bij de mensen, dan gaan die nieuwgekozen provinciebesturen echt niet helpen als zij vol zelfgerezen protestmeel zitten. Dan kaatst de stikstofcrisis vanzelf weer terug naar Den Haag.

Daarom is de moeilijkste oplossing de beste oplossing.

De partijen die de moed hebben gehad te gaan regeren, die alle haatmail naar hun hoofd hebben gekregen en die worstelen met (rechterlijke herinneringen aan de bestaande wetten over) stikstof, bouwvergunningen, opvang van vluchtelingen en instortende huizen en jeugdzorginstellingen, die kunnen ook besluiten elkaar vast te houden en te doen wat moet.

Probeer eens wat moet

Stoelriemen vast, een beetje theater op z’n tijd, maar jezelf aan de wet houden en als normaal uitstralen dat anderen dat ook doen. Uitleggen dat vluchten niet meer kan. Dat we ons collectief voor de gek houden door te doen alsof de aarde best 2 graden warmer mag worden, lekker strandweertje toch. Een plan maken dat met iedereen rekening houdt. Excuses voor halve waarheden en tegenstrijdigheden uit het verleden. Maar wel doorpakken nu.

Alle regeringspartijen en serieuze oppositiepartijen weten wat er moet en dat het moet. Iedereen is er als de dood voor. Zij weten ook dat de meerderheid van de Nederlanders het ook weet. Dat er geen wereldregering van bloeddrinkende pedofielen is, dat Davos gewoon een dure netwerkborrel is.

Is de dreiging van ineenstorting van de democratische rechtsstaat acuut genoeg om het nu niet verder uit de hand te laten lopen op 15 maart?

Wat goed dat de minister-president op 19 december heeft laten zien als het erop aankomt wel degelijk een staatsman te zijn. Hij wil nog niet weg. Hij mag ook nog niet weg.

Mark Rutte kan het succes van de lage verwachtingen herhalen.

Meer lezen?

Genoeg gemiezemuisd! Politici, bestuurders, burgers: bedenk morgen Het zou een jaar van nationaal herstel worden. Maar het nieuwe kabinet zat amper of Poetins inval in Oekraïne zette de EU en Nederland te kijk: onvoldoende voorbereid op de machtsverhoudingen in de wereld. Tijd om de toekomst te ontwerpen, te beginnen in Nederland. Politiek dagboek. Lees mijn analyse Ik vond Mark Rutte alleen premier voor witte Nederlanders. Dat beeld kan ik nu bijstellen Lange tijd wuifde Mark Rutte institutioneel racisme weg, maar zijn excuses voor het Nederlandse slavernijverleden suggereren dat hij heeft geluisterd en geleerd. Nu maar eens zien hoeveel er van zijn woorden terechtkomt.  Lees de column van Phaedra Haringsma