Het klimaat kan wel wat tunnelvisie gebruiken

In 1931 schreef de econoom John Maynard Keynes in een beroemd geworden essay dat economische groei een noodzakelijk kwaad was. Hij schatte dat er nog honderd jaar van nodig was – nog één eeuw van toenemende bedrijvigheid en hebzucht. Daarna zou de wereld zo rijk zijn dat iedereen het grootste deel van de dag kon gaan luieren.

Haha.

Keynes had dat mis, maar hij verzon wel een mooie metafoor voor die honderd jaar die zouden volgen: die noemde hij de ‘tunnel van noodzakelijkheid’. De mensheid moest er even doorheen, maar na de tunnel zou onze horizon weer breder worden en zou het daglicht van de vrijheid ons ten deel vallen.

Een mooie metafoor. Alleen niet voor de afgelopen honderd jaar, maar voor de komende decennia. Want wat er voor ons ligt, is een en al noodzakelijkheid. We kunnen niet anders dan snel investeren in klimaat en natuur, anders hebben we geen toekomst. De tijd dringt, omdat actie al te lang is uitgesteld. Het is oorlog in Europa en het geld raakt op.^* En toch moeten we de tunnel door.

Strenge regels horen bij de democratie

In een tunnel heb je weinig bewegingsruimte en de richting waarin je reist is ook al bepaald. Dat kan benauwend voelen. Sommigen ervaren de tunnel als een fuik waar ze in worden gedreven door een elite van havermelkdrinkende klimaatdrammers.

Je hoort dat geluid doorklinken bij de demonstrerende melkveehouders die doen alsof de democratie zal sneuvelen als zij worden uitgekocht. Je hoort het doorklinken in de twitterlijke pesterijen van een Telegraaf-journalist die grote borden vlees eet en zich daarbij hardop afvraagt of de ‘klimaatgestapo’ nu achter hem aan komt, hahahahahahahahhaa.^* En het klinkt zelfs door in de woorden van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, die zei dat klimaatactivisten die een debat onderbraken hem deden denken aan ‘bruinhemden’.

Mensen die weten dat het klimaat om een tunnelvisie vraagt, worden gemakkelijk weggezet als gevaarlijke antidemocraten. Er moet zo veel van ze, en er mag zo weinig. Maar als ingrijpend klimaatbeleid je tegenstaat, kun je dat ook gewoon zeggen zonder over vrijheid te beginnen.

Vrijheidsbeperking is een inherent onderdeel van een democratische samenleving

Want vrijheidsbeperking is een inherent onderdeel van een democratische samenleving. Je moet een zorgverzekering afsluiten. Je moet een autoriem om. Je mag niet naakt door de bioscoop rennen terwijl je roept dat ALLEEN STANLEY KUBRICK WIST HOE JE FILMS MAAKT.

Regels en wetten horen er in een democratie bij. Om klimaatverandering en andere milieucrises aan te pakken, zijn veel nieuwe, strenge wetten nodig. Maar daarmee duwen we onszelf geen fuik in, daarmee bevrijden we onszelf.

We bevrijden onszelf uit de malle situatie waarin we nu zitten. We weten precies welke productie en consumptie eigenlijk niet meer kunnen, maar gaan er toch gewoon mee door. De winter voelt als herfst, maar het rijke smaldeel van de bevolking blijft in het vliegtuig stappen om te gaan skiën (en de piste bleek gesmolten). Tata Steel vergiftigt zijn buren, maar zijn fabrieken draaien door. We weten dat veel ‘normale’ producten in de supermarkt de planeet naar de knoppen helpen, maar ze liggen daar nog steeds, en we gooien ze nog steeds in ons mandje. O, wat zijn we vrij – om onszelf de afgrond in te storten.

Zelfbegrenzing is geen onvrijheid

Willen we het milieu niet onherstelbaar beschadigen? Dan moeten we de tunnel in. Daar is niets antidemocratisch aan. Zelfbegrenzing is geen onvrijheid. En dwang is niet in tegenspraak met democratie. Dwang gericht op individuen is soms juist nodig om het collectieve belang te behartigen. Dat kan met behoud van politieke vrijheden die zijn geborgd in onze rechtsstaat.

Zo gaat Utrecht bewoners van de wijk Overvecht dwingen om van het gas af te gaan – en Nederland is nog steeds een democratie. In Denemarken wil een parlementaire meerderheid dat boeren belasting gaan betalen voor de broeikasgassen die ze uitstoten – en Denemarken is nog steeds een democratie. In de EU mogen na 2035 geen auto’s met verbrandingsmotoren meer worden verkocht – en de EU is nog steeds een gemeenschap van democratieën.

Dus laten we niet doen alsof de samenleving haar vrijheid verliest wanneer die milieuproblemen serieus neemt – alsof dan de ‘klimaatgestapo’ aan de macht komt. Dat je in een tunnel niet links of rechts kan is ook geen vrijheidsberoving, het is gewoon een consequentie van hoe de dingen zijn: we wonen op een planeet waar niet alles kan.

We rijden nu een tunnel in. Niet omdat we benauwdheid verkiezen boven bewegingsruimte, maar omdat we een bestemming willen bereiken en verlangen naar wat licht.

Mijn serie over vrijheid volgen?