Mini-docu: Hoe de paus het opneemt tegen de maffia
Tussen de gevestigde orde in Italië en de maffia bestaat al jaren een problematische verhouding. Dat geldt voor de politiek, de rechterlijke macht en zeker ook voor de kerk. Maar de nieuwe paus brengt een nieuw geluid: hij excommuniceerde onlangs de maffiosi - een historisch moment. Een verslag uit Calabrië, terrein van machtigste maffia van Italië.
Het was eind juni voor het eerst in de geschiedenis dat een paus in Calabrië het woord ’ndrangheta durfde uit te spreken. En daar volgde direct een excommunicatie van maffiosi achteraan.
De ’ndrangheta, tegenwoordig de machtigste maffia van Italië – machtiger dan Siciliaanse Cosa nostra en de Napolitaanse Camorra – mag voortaan niet meer meedoen met de mis. Wie The Godfather heeft gezien, kan zich iets voorstellen bij de impact van een dergelijke maatregel, want de Italiaanse maffia’s gebruiken maar al te graag religieuze symboliek om hun imago kracht bij te zetten en hun bestaan te legitimeren.
In Calabrese dorpjes zijn met name processies een uitgelezen kans om hun macht door de kerk te laten bevestigen. Zo loopt de lokale capo mafioso graag voorop – als hij tenminste niet in de gevangenis zit – en dragen zijn piciotti, ofwel rekruten, het heiligenbeeld. Zo gaat het al honderdvijftig jaar - en vooral waar de ’ndrangheta met harde hand regeert, legt de gemeenschap zich daar min of meer bij neer. Er zijn dappere uitzonderingen, maar veel priesters beroepen zich op hun herdersrol om geen stelling te hoeven nemen.
Het Bethlehem van de ’ndrangheta
Zo zijn bijvoorbeeld de beelden die Brandpunt afgelopen december opnam in het beruchte Calabrese dorp San Luca, het Bethlehem van de ’ndrangheta, onthullend. Priester Pino Strangio vertelt dat toen zijn auto ooit werd verbrand als dreigement, hij zijn ‘broeders’ tijdens de volgende zondagsmis bedankte dat ze hem niet vermoord hadden.
Dankzij bemiddeling van deze priester konden de Nederlandse journalisten in San Luca op de koffie bij de moeder en broer van Francesco Nirta, die in september in een snackbar in Nieuwegein was opgepakt. Tot schrik van veel Nieuwegeinse buurtbewoners bleek hij daar in een galerijflat te wonen, terwijl hij in Italië tot levenslang veroordeeld was voor moord. De politie trof in zijn huis 40 kilo cocaïne aan.
Priester Pino Strangio vertelt dat toen zijn auto ooit werd verbrand als dreigement, hij zijn ‘broeders’ tijdens de volgende zondagsmis bedankte dat ze hem niet vermoord hadden
Na de excommunicatie van de paus zal de priester van San Luca toch iets meer uit te leggen hebben. De ogen van de Italiaanse media zijn nu op Calabrië gericht, en met name op de Calabrese kerk. Toen op 2 juli het Mariabeeld door het dorpje Oppido Marina paradeerde, werd ‘doodgewoon’ een vrome buiging gemaakt voor het huis van de 82-jarige boss, veroordeeld tot huisarrest voor moord en andere misdaden. Niemand leek ervan op te kijken, maar deze keer stapte een politiecommandant uit de processie om te laten zien dat hij het hier niet mee eens was. Hij maakte een video van de dragers en de priester, zodat deze als juridisch bewijsmateriaal kan worden gebruikt.
De kranten stonden er vol van en elke dag is er weer nieuw voer voor discussie. Een journalist van de krant Il Fatto Quotidiano, die om een reactie ging vragen bij de bewoners van het dorp, werd op verzoek van de priester weggejaagd en filmde een huiveringwekkende tirade van de dochter van de boss. Enkele dagen later maakte de bisschop van Oppido de beslissing om voor onbepaalde tijd alle processies in zijn bisdom op te schorten.
De religie van de ’Ndrangheta
Ook in een gevangenis in de centraal-Italiaanse regio Molise gebeurt iets opmerkelijks: tweehonderd ’ndrangheta-leden gaan niet meer naar de mis. Volgens Roberto Saviano, auteur van het beroemde Gomorra, uiten ze hiermee hun trouw aan de ‘religie’ van de ’ndrangheta. Ook in de gevangenis wordt immers door andere clanleden op ze gelet. Als ze naar de gevangeniskapel blijven gaan, zouden ze als spijtoptant kunnen worden aangezien en dat zou ze eenmaal buiten de bajes de kop kosten.
Het bezoek van Paus Franciscus aan Calabrië heeft dus wel het een en ander teweeggebracht. In het Vaticaan wordt inmiddels de mogelijkheid overwogen om in een deel van Calabrië voor tien jaar lang de figuur van de peetvader af te schaffen bij de doop en het vormsel. Zal Franciscus’ excommunicatie van maffiosi ook buiten Italië effect hebben? In Canada bijvoorbeeld, waar een gereputeerde boss een katholieke begrafenis kreeg?
In het Vaticaan wordt inmiddels de mogelijkheid overwogen om in een deel van Calabrië voor tien jaar lang de figuur van de peetvader af te schaffen bij de doop en het vormsel
Officier van justitie Nicola Gratteri, die ook in onze videoreportage aan bod komt, waarschuwde vorig jaar dat paus Franciscus gevaar liep om door de ’ndrangheta te worden omgelegd. Gratteri’s alarmsignaal hing samen met de publicatie van zijn boek Acqua Santissima over de relaties tussen de ‘ndrangheta en de katholieke kerk. Hoewel de paus nog weinig resultaten heeft behaald in de financiële strijd tegen de maffia’s binnen de Vaticaanse bank, lijkt hij door zijn excommunicatie een voorzichtige cultuuromslag te boeken in Calabrië. Bij een geglobaliseerde maffia als de ’ndrangheta hoort echter een wereldser bewustwording. Ook daarover gaat onze film.
Dit artikel is geschreven met Nicola Barbuto.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
