Nee, er is niks mis met je als je je rot voelt

‘Ik ben niet je slaaf!’

‘Ik ben een persoon!’

Sinds de pandemie was begonnen, slingerde Mariana Alessandri dit soort zinnen naar haar man en kinderen. Ze fantaseerde dat ze, net als op televisie, haar eettafel zou omkeren. Of, erger nog, dat ze haar zesjarige kind tegen een muur zou duwen.

Het had zo anders moeten lopen: ze had een jaar lang verlof gekregen om een boek te schrijven. Maar toen gingen de scholen dicht, en besloot ze haar kinderen thuisonderwijs te geven, want ze kon het niet verkroppen om ze achter een iPad te zetten. Voor haar eigen werk bleef nauwelijks tijd over.

Nu was ze boos. Heel boos. En elke keer als ze uitviel tegen haar dierbaren, schaamde ze zich diep. Waarom kon ze zich niet stoïcijns glimlachend door deze tijd heen slepen? Ze voelde zich een monster.

Verdriet en boosheid mogen er niet zijn

Het boek dat filosoof Alessandri wilde schrijven, kwam er gelukkig wel: Night Vision: Seeing Ourselves through Dark Moods. Daarin breekt ze, als zelfbenoemd ‘defender of dark moods’, een lans voor onze donkere stemmingen: woede, maar ook verdriet, rouw, depressie en angst. En ze verzet ze zich tegen het idee dat zij zelf ook had na haar woede-uitbarstingen: dat er iets mis met je is als je je niet altijd heppie-de-peppie voelt.

Dat donkere stemmingen bestreden moeten worden, is een idee dat filosofen al sinds de oudheid propageren

Dat ‘lichte’ stemmingen – vreugde, opgewektheid – goed zijn en de donkere bestreden moeten worden, is een idee dat filosofen al sinds de oudheid propageren. Zo zou Marcus Aurelius Alessandri hebben aangeraden haar gevoelens te beteugelen. En Aristoteles zou tegen haar gezegd hebben dat ze heus wel boos mocht zijn, maar zich er vooral niet naar moest gedragen.

Ook andere donkere gevoelens kwamen er in de afgelopen twee millennia slecht vanaf: zo vond Seneca rouw een keuze – en kon je er volgens hem dus ook voor kiezen om dat verdriet niet te voelen. En veel christenen zien angst als een zonde, want heb je dan niet genoeg vertrouwen in het plan van God?

Die ideeën, laat Alessandri zien, leven nog altijd voort. Van ‘Keep Calm and Carry On’-slogans tot zelfhulpboeken die positief denken aanmoedigen; van de dierbaren die je proberen op te vrolijken tot de professionals die je helpen met therapie of pillen. In dat alles schijnt door dat het donker bestreden moet worden.

En als je die donkerte toch voelt, dan is er iets mis met je. Dan schaam je je. Dat is wat Alessandri de brokenness story noemt, dat je influistert: je bent kapot.

Donkere gevoelens kunnen juist waardevol zijn

Het kan anders, betoogt Alessandri. Het is mogelijk om je donkere stemmingen in waardigheid te ondergaan, in plaats van ze weg te willen stoppen. Om jezelf niet rot te voelen over het feit dat je je rot voelt.

Daarvoor klopt ze aan bij de existentialisten, denkers die erkennen dat het leven moeilijk is en dat donkerte erbij hoort. Ze bespreekt het werk van Audre Lorde, María Lugones, Miguel de Unamuno, C.S. Lewis, Gloria Anzaldúa en Søren Kierkegaard, wier denken over donkere gevoelens werd gevormd door hun persoonlijke ervaringen.

Zo leert Alessandri van Audre Lorde om niet bang te zijn voor woede, en er zelfs de waarde van in te zien. Lorde, een Caraïbisch-Amerikaanse, groeide op in de gesegregeerde Verenigde Staten en werd – naast schrijver, dichter en universitair docent – burgerrechtenactivist. Ze was ervan overtuigd dat woede nodig is voor maatschappelijke verandering, zoals het bestrijden van racisme. Woede is ‘beladen met informatie’, vond Lorde; ze probeert je te vertellen dat er iets moet veranderen. Maar dan moet je er wel naar luisteren.

Je bent niet kapot, je bent een mens

Alessandri besloot zelf om midden in de pandemie het monster in de bek te kijken door na te denken en te schrijven over haar eigen boosheid. Uiteindelijk kwam ze tot de conclusie dat ze opgebrand was. Te veel zorgtaken, zag ze nu, waren bij haar terechtgekomen tijdens covid-19, net als veel andere vrouwen was overkomen. Het was niet eerlijk om dat af te reageren op haar dierbaren, maar er moest wel iets veranderen.

Nergens doet Alessandri alsof donkere stemmingen een cadeautje zijn

Zo laat ze in haar boek zien wat het je brengt om een night vision te ontwikkelen, een manier van kijken die de donkerte niet ontkent. Door, zoals zij zelf deed met haar woede, de emoties niet uit de weg te gaan maar ze te doorvoelen, ‘in het donker te blijven zitten’. Dan zul je, stelt Alessandri, nieuwe kanten ontdekken aan die donkere gevoelens.

Als verdriet er mag zijn, bijvoorbeeld, kan dat leiden tot verbinding met anderen. En als je naar angst luistert, maakt het je alert op de problemen van de wereld.

Nergens doet Alessandri alsof donkere stemmingen een cadeautje zijn of ontkent ze dat er soms professionele hulp nodig is. Maar ze verzet zich wel tegen het idee dat deze gevoelens niet meer zijn dan een verkeerd gedachtepatroon of een onbalans in chemische stofjes.

Je bent niet kapot, fluistert ze je toe in het donker, je bent een mens.

Meer lezen?