In een ‘tijdelijk’ kamp kun je experimenteren

De Zwitserse architect Manuel Herz deed jarenlang onderzoek naar de architectonische kant van vluchtelingenkampen in onder meer Algerije, Kenia, Tjaad en Soedan. Zijn centrale vraag: hoe richten vluchtelingen de ruimte in die hen als noodoplossing is toebedeeld, maar waar ze vaak decennia lang wonen? Gemiddeld duurt een vluchtelingencrisis inmiddels namelijk twintig jaar .  

Herz deed tijdens ons gesprek twee interessante observaties over dergelijke "kampsteden", die aan het denken zetten.

De internationale gemeenschap vervangt met een vluchtelingenkamp een politieke oplossing voor een logistieke

Allereerst wees hij op een vreemde paradox die permanente vluchtelingenkampen in zich dragen. ‘Het feit dat Verenigde Naties heel goed in staat zijn voor enorme aantallen vluchtelingen te zorgen, heeft een heel pervers effect,’ zegt hij. ‘Het zorgt ervoor dat er minder politieke wil is om de crises die de vluchtelingenstroom op gang heeft gebracht, op te lossen.’ Als voorbeeld geeft Herz de vluchtelingen uit de door Marokko bezette Westelijke Sahara. In de jaren zeventig en tachtig was er oorlog, stierven en verhongerden mensen, en was er dus veel internationale aandacht voor het conflict. Maar op het moment dat de vluchtelingensituatie stabiliseerde - op het moment dat er genoeg water, genoeg eten, genoeg onderdak voor de vluchtelingen was - was de internationale druk om het conflict op te lossen verdwenen. Herz: ‘De internationale gemeenschap vervangt met een goed lopend vluchtelingenkamp een politieke oplossing voor een logistieke.’

Maar Herz ziet ook één groot voordeel van het tijdelijke karakter van de stedelijke kampen: groeiende emancipatie. Herz: ‘Vanwege het "tijdelijke" stempel dat er op het kampleven geplakt wordt, ontstaat een soort "testfase", waarin sociale experimenten kunnen worden uitgevoerd.’ Kunnen vrouwen bijvoorbeeld een andere rol in de samenleving krijgen? Kunnen meisjes ook naar school? Kan er seksuele voorlichting gegeven worden? Kunnen jonge mensen taken van de ouderen overnemen? Herz: ‘Onder het motto van tijdelijkheid worden dingen toegestaan die in een permanente, vaak traditionele, omgeving nooit mogelijk zouden zijn.’