De cultuur geeft ons wat we verdienen: de zomer van Barbenheimer

Wat een zomer. Terwijl het nooit meer leek te stoppen met regenen, streden binnenshuis een paar onvergelijkbare grootheden om mijn aandacht. Er was het nieuws, natuurlijk, vol Bijbelse vuren en vloeden. Er was een heerlijke dikke roman van een obscure Ierse schrijver. En er was, ik zeg het maar gewoon, B&B Vol Liefde (bij ons thuis inmiddels ook bekend als B&B Vol Verwijten).

Zo wordt de moderne mens voor het vensterglas dus heen en weer geslingerd tussen de verlokkingen van – hoe zullen we het eens samenvatten? – de grimmige realiteit, de schoonheid en het escapisme. Een dilemma dat zich deze zomer ook openbaarde in nog zo’n onvermijdelijk cultuurverschijnsel: Barbenheimer.

Barbenheimer is de Frankenstein-achtige samentrekking die het internet voortbracht bij het gelijktijdig verschijnen van de twee grootste filmhits in tijden: Barbie en Oppenheimer. De eerste een felroze feelgoodfest over een blonde pop. De tweede een humeurig historisch drama over de uitvinding van de atoombom en de mogelijke vernietiging van de wereld door de menselijke soort zelf.

Zodra duidelijk werd dat de twee films de bioscopen eindelijk weer eens tot de nok zouden vullen, verscheen online de ene na de andere meme die het griezelige contrast tussen de kaskrakers uitbuitte. (Sommige nogal smakeloos, zo rondom de herdenking van de nucleaire bombardementen op Hiroshima en Nagasaki op 6 en 9 augustus.)

De vraag die in veel memes terugkwam was: in welke volgorde kijk je deze twee films? Laat je je eerst grondig demoraliseren door Oppenheimer, om je vervolgens in de troostende suiker van Barbie te wentelen? Of kijk je de gruwelen graag in de ogen en doe je het andersom?

Een meme proberen uit te leggen is zoiets als een grap uitleggen, wat weer zoiets is als het ontleden van een kikker: je begrijpt de kikker beter, maar daarna is hij wel dood. Toch kan ik het niet laten. Barbenheimer is zo’n bom van betekenis dat het moeilijk is om je borreltafelduiding voor je te houden. 

Een meme proberen uit te leggen is zoiets als het ontleden van een kikker: je begrijpt de kikker beter, maar daarna is hij wel dood

Het meme-offensief was vervuld van de intuïtie dat deze absurde combinatie iets diepgaands onthulde over onze absurde tijd. Het begint er al mee dat de apocalyptische filmposters van Oppenheimer, waarop een man met een hoed verschijnt uit wolken van vuur, de nieuwsbeelden weerspiegelen van de vuurzeeën in Griekenland, Portugal en Hawaii. 

De vernietiging van de wereld door menselijke technologie resoneert, behalve met de huidige nucleaire dreiging, ook met de weer opgelaaide discussie over het gevaar van AI. Zoals de atoomwetenschappers in Oppenheimer zich uit morele overwegingen tegen hun eigen uitvinding keren, zo waarschuwen de genieën die aan de wieg stonden van AI inmiddels dat klimaatverandering niet eens ons grootste probleem is.

Naar Barbie gaan tegen de achtergrond van zo veel onheil doet op het eerste gezicht een beetje denken aan een iconisch beeld van een paar zomers geleden: de golfer die op een perfect groene baan zijn balletje slaat, tegen een achtergrond van vernietigende bosbranden. Escapisme op het lachwekkende af. Precies het soort escapisme dat de wereld draaiende houdt (ook wel bekend als: kapitalisme, in Barbie verpersoonlijkt door de top van Mattel, een leger mannen in pakken, boven in een wolkenkrabber).

Dat Barbie in de Barbenheimer-vergelijking frivool uitvalt, verhult overigens dat de film best wat leuke gedachten bevat over – bijvoorbeeld – het patriarchaat en hoe iedereen – dus óók Ken! – daar slachtoffer van is. Het is gewoon een lekkere, originele en slimme film, waarin je met een beetje goede wil ook best wat existentiële vragen kunt ontwaren. De klassieker ‘zijn of niet zijn’ om er een te noemen; de film begint ermee dat Barbie zich in haar perfecte plastic wereld ineens afvraagt of haar vriendinnen (Skipper! Teresa! Midge!) ook weleens denken aan de dood.

De hamvraag welke film je eerst gaat zien lijkt een vraag naar je wereldbeeld. Of in ieder geval naar hoe je je wereldbeeld laat beïnvloeden door deze films. Ook dat echoot een beladen cultureel symbool: slik je de rode of de blauwe pil? Of, zoals Barbie dit dilemma vertaalt: kies je het muiltje of de Birkenstock? De leugen of de werkelijkheid?

Zo zwart-wit en zo serieus was het allemaal niet, dat was natuurlijk het leuke van de Barbenheimer-meme. En over wereldbeeld gesproken: dat juist deze twee films de zalen vulden deze zomer lijkt me iets om optimistisch over te zijn. Beide snijden grote kwesties aan, zonder simplistische antwoorden te geven. Oppenheimer gaat over wat er gebeurt als je in de naam der wetenschappelijke progressie de moraal op pauze zet. Barbie laat zien hoe ongebreidelde commercie op ethiek botst. En in combinatie met elkaar maken de twee films duidelijk in wat een absurde wereld we leven.