Hoe werkt spam-mail en waarom komt er zoveel uit Nigeria?

Je kent het wel. Je schoont je spambox op en komt daar een bonte verzameling e-mails tegen van vrouwen die op zoek zijn naar betrouwbare, kapitaalkrachtige mannen. Of urgente berichten van advocaten die een mooie erfenis voor je hebben van een vergeten familielid ergens ver ver weg. Of je blijkt een loterij te hebben gewonnen - of je zo spoedig mogelijk contact op wilt nemen via een exotisch telefoonnummer.

Deze ogenschijnlijk knullige pogingen tot oplichting vallen vaak onder de zogenoemde Nigeriaanse voorschotfraude. Er wordt een fors geldbedrag in het vooruitzicht gesteld, dat je kunt krijgen door eerst geld over te maken naar een betrouwbaar ogend iemand in het buitenland.

De verhalen zijn idioot. De beloofde rijkdommen te mooi om waar te zijn. Je drukt op delete. Verder niets aan de hand.

Toch is Nigeriaanse voorschotfraude minder onschuldig dan het lijkt. De fraude zit geraffineerd in elkaar, maakt veel slachtoffers en is, in sommige gevallen, verweven met drugshandel en gedwongen prostitutie. De daders slagen er wonderwel in opsporingsdiensten op afstand te houden.

Wat is Nigeriaanse voorschotfraude?

De fraude heeft vele namen, maar staat internationaal vooral bekend als de 419-scam. Dit getal verwijst naar het artikel in het Nigeriaanse wetboek van strafrecht dat het verkrijgen van bezit door middel van oplichting behandelt.

In internationale opsporingskringen wordt deze vorm van fraude geschaard onder mass-marketing fraud, waarbij moderne communicatiemiddelen het mogelijk maken om grote aantallen mensen tegelijk te benaderen en te bedonderen. Omdat deze vorm van fraude gedomineerd wordt door Nigeriaanse criminele groepen, spreekt men in Nederland van Nigeriaanse voorschotfraude.

Welke vormen van voorschotfraude zijn er?

De fraude neemt tientallen gedaanten aan. Een internationaal omvangrijke vorm is de chequefraude, waarbij een aankoop wordt gedaan en een cheque met een te hoog bedrag wordt gestuurd. De fraudeur vraagt vervolgens om het teveel betaalde bedrag terug te boeken. Als het slachtoffer de cheque wil innen, blijkt die vals te zijn. Volgens onderzoeksbureau Ultrascan is bij meer dan tachtig procent van de chequefraude sprake van Nigeriaanse betrokkenheid.

Populair zijn ook de loterijtrucs. Je hebt ergens een loterij gewonnen en moet administratiekosten betalen om je prijs in ontvangst te kunnen nemen. Volgens Ultrascan heeft 95 procent van deze trucs een Nigeriaanse oorsprong. Of, zoals Jair Stein hier vandaag schrijft, is er sprake van een noodsituatie waarbij iemand direct geholpen moet worden. Het geld komt later terug, zo wordt beloofd.

Als je eenmaal bent bedonderd, dan nog is het spel vaak niet voorbij. Slachtoffers krijgen bijvoorbeeld een bericht van een detectivebureau, of een officieel aandoende opsporingsinstantie dat ze hun geld kunnen terugkrijgen. Maar dan moeten de slachtoffers eerst nog even een aantal onkosten vergoeden.

Waarom toch zoveel Nigerianen?

In het boek Gouden Bergen schetst criminoloog Yvette Schoenmakers hoe de eerste vormen van fraude in de jaren tachtig ontstonden. Na jarenlange economische groei stagneerde de Nigeriaanse economie wegens teruglopende olie-inkomsten. Jongeren kwamen moeilijk aan het werk. Corruptie greep om zich heen. De 419-scam bloeide aanvankelijk vooral in Nigeria zelf. En nog steeds staat 419 voor veel Nigerianen gelijk aan corruptie en oplichting. Als een minister een greep in de kas doet, heeft hij een ‘419’ gedaan.

Door de grote Nigeriaanse diaspora en de Engelstalige cultuur richtten fraudeurs zich eind jaren tachtig en in de jaren negentig steeds meer op buitenlandse slachtoffers

Door de grote Nigeriaanse diaspora en de Engelstalige cultuur richtten fraudeurs zich eind jaren tachtig en in de jaren negentig steeds meer op buitenlandse slachtoffers. Dat ging eerst in de vorm van brieven aan bedrijven. Er werden nepdeals opgezet, waaraan ook corrupte ambtenaren, advocaten en bankmedewerkers meewerkten. Wereldwijd namen de nationale posterijen per jaar voor tonnen kilo’s aan frauduleuze brieven in beslag.

Steeds vaker werden ook gewone mensen bestookt. Met succes. Schoenmakers haalt een onderzoeker aan die claimt dat eind jaren negentig de voorschotfraude de ‘vijfde grootste inkomstenbron’ van Nigeria was.

Omdat Nigeria een zwaartepunt werd van deze fraude, was een lokale infrastructuur ontstaan van corrupte ambtenaren en bedrijven. Met de opkomst van e-mail en internet breidden de fraudeurs hun bereik en arsenaal enorm uit. Er ontspon zich een internationaal netwerk van fraudeurs, met dadergroepen in tientallen landen. Ultrascan zegt dat er meer dan 80.000 Nigeriaanse fraudeurs buiten Nigeria actief zijn. In Nigeria zelf zijn ze ontelbaar, aldus het onderzoeksbureau.

Wie zijn de daders?

Uit enkele Nigeriaanse onderzoeken blijkt dat daders vaak studenten zijn, doorgaans mannen van in de twintig. Ze opereren meestal niet alleen, maar in kleine, tijdelijke groepen. In Nigeria staan deze mannen ook wel bekend als ‘Yahoo Boys.’ Maar ze werken ook vanuit andere landen: Maleisië, Canada, het Verenigd Koninkrijk; in zeker zestig landen zijn ze actief. In Nederland zouden vorig jaar ongeveer twintig groepen fraude hebben gepleegd in andere landen, vooral de Verenigde Staten.

Uit de spaarzame interviews met de daders blijkt dat ze meerdere motieven hebben. De fraude is simpelweg een manier van overleven in een maatschappij die piept en kraakt onder het gewicht van alom aanwezige corruptie. Sommige daders menen dat ze nu van de blanke kunnen terugnemen wat hen in koloniale tijden is afgepakt: ze zien zichzelf als Robin Hoods.

Hoe gaan ze precies te werk?

De werkwijze verandert continu en dat maakt het moeilijk om algemene uitspraken te doen. Schoenmakers beschrijft in haar boek de hiërarchische structuur halverwege het vorige decennium. De daders opereerden in kleine groepen, van circa vijf tot tien man. Aan de top stond een opdrachtgever in Nigeria. Daaronder een job owner in bijvoorbeeld Nederland die verantwoordelijk was voor de aansturing. Hij maakte weer gebruik van tussenpersonen die allerlei diensten regelden, zoals katvangers en corrupte functionarissen. En dan waren er nog de koeriers die geld en goederen smokkelden. Schoenmaker constateerde tijdens het schrijven (in 2009) dat de job owners in het buitenland onafhankelijker leken te worden: de band met Nigeria werd zwakker.

Een fraudeklus kent een lange looptijd, soms wel een jaar. In het begin wordt vooral informatie verzameld. Er moeten bijvoorbeeld e-mailadressen worden gekocht op online zwarte markten of van elkaar. Er gaan zogenoemde sucker lists rond van mensen die makkelijk te bedonderen zijn. Als de slachtoffers zijn benaderd, is het wachten tot er gereageerd wordt. Als dat gebeurt, wordt er meer informatie verzameld van het potentiële slachtoffer. Hij of zij wordt gevraagd allerlei persoonlijke gegevens af te staan, die soms ook weer worden doorverkocht aan andere daders.

Als het slachtoffer eenmaal is opgelicht, is het spel nog niet ten einde. Fraudeurs proberen de getroffenen zoveel mogelijk leeg te melken.

De fraudeur probeert van begin af aan het vertrouwen te winnen. Soms wordt er gebeld via online diensten als Skype. Geregeld worden bankiers, advocaten of ambtenaren ingeschakeld om paspoorten, documenten en verklaringen te produceren. En langzaam werkt de fraudeur naar een transactie toe. Soms vinden er ontmoetingen plaats in dure hotels om deze te voltooien.

Fraudeurs proberen de getroffenen zoveel mogelijk leeg te melken. Na een betaling komt er weer een smoes en wordt er weer een betaling verlangd. Ook blijkt uit enkele onderzoeken dat veel slachtoffers vaker in de val trappen, vandaar ook de sucker lists.

Om hoeveel geld gaat het?

Hier raken we aan een belangrijk probleem: betrouwbare cijfers ontbreken. Ultrascan komt in een recente rapportage op een oplichtingsbedrag van bijna dertien miljard dollar. Andere schattingen komen lager uit en sommige weer hoger.

Strafrechtelijke onderzoeken geven een aardig inkijkje. In 2008 rondde de Nederlandse politie het project-Apollo af, waarbij 150 verdachten werden aangehouden, vooral in Amsterdam-Zuidoost. Uit de in beslag genomen administraties bleek dat de verdachten per jaar 150 tot 200 miljoen euro buitmaakten van ruim 2.500 slachtoffers in het buitenland, vooral de Verenigde Staten.

Opmerkelijk is dat slechts 5 tot 10 procent van de slachtoffers aangifte heeft gedaan.

In een onderzoek van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) schat de Fraudehelpdesk dat de gemiddelde schade in Nederland op ongeveer 42.000 euro per slachtoffer ligt. Het KLPD gaat ervan uit dat de totale schade in Nederland ongeveer 60 miljoen euro per jaar bedraagt.

Wat wordt er tegen de Nigeriaanse voorschotfraude gedaan?

Kort gezegd: weinig. Het probleem is dat de fraudes op zichzelf relatief klein zijn. Als iemand voor 20.000 euro wordt opgelicht, heeft dat in geen enkel land prioriteit. Het grensoverschrijdende karakter haalt verder iedere prikkel weg om deze vorm van fraude te onderzoeken en bestrijden, want als rechercheur loop je al snel tegen veel bureaucratie aan. Daarnaast vind er meestal geen fysiek geweld plaats.

Europol heeft een paar jaar gelden de International Mass-Marketing Fraud Working Group opgericht, maar die werkgroep is vooral nog bezig om het probleem in kaart te krijgen.

In Nigeria zelf worden sinds een jaar of tien kleine successen geboekt door de Economic and Financial Crimes Commission (EFCC). Die vervolgt daders en neemt crimineel bezit in beslag. Met nog geen duizend veroordelingen per jaar zijn de handhavingsacties echter een druppel op een gloeiende plaat.

Toch zal Justitie deze fraude harder moeten bestrijden. Buiten dat de bedragen op zich relatief klein zijn, gaat er wereldwijd veel geld in om. Daarnaast is er in meerdere strafrechtelijke onderzoeken aangetoond dat sommige frauduleuze netwerken zich ook inlaten met mensenhandel, gedwongen prostitutie en drugshandel. Ook zouden inkomsten naar Boko Haram gaan, de opstandelingenbeweging in het noorden van Nigeria. Tot slot ondermijnt de voorschotfraude het vertrouwen van buitenlandse investeerders in Nigeria, wat de economische problemen alleen maar groter maakt.

En de fraude zal waarschijnlijk alleen maar omvangrijker worden.

De afgelopen twintig jaar zijn vooral de westerse landen online gekomen. Nu sluiten veel ontwikkelingslanden zich langzaamaan aan. Dat betekent dat ook meer mensen zich op het fraudepad kunnen begeven. De voorschotfraude wordt nog steeds gedomineerd door Nigerianen, maar ook in andere landen dienen jonge mannen zich aan om rijke westerlingen geld uit hun portemonnee te kletsen.

Daarnaast toont het verhaal van Jair Stein ook aan dat de methoden harder worden. Zijn account is bijvoorbeeld gehackt. Brian Krebs heeft al laten zien dat er ook gebruikt wordt van malware. Vroeg of laat zullen we dit probleem toch moeten onderkennen. Hou tot die tijd je mailbox in de gaten.