Deze analyses helpen je het geweld in Israël en Gaza beter te begrijpen

De aanval van Hamas afgelopen zaterdag heeft meer dan 1.200 Israëliërs het leven gekost en werd al snel Israëls ‘9/11’ genoemd. Het gaat om aanslagen van een geheel andere schaal dan eerdere aanvallen van Hamas.

Beelden en reconstructies laten zien hoe gruwelijk de aanval van Hamasstrijders verliep. Nietsvermoedende Israëlische burgers, onder wie zelfs kinderen, zijn lukraak neergeschoten.^* Anderen hebben doodsangsten uitgestaan in schuilkelders. Naar schatting 100 tot 150 mensen^* zijn door Hamas gegijzeld.^* Het geweld is wereldwijd veroordeeld: ‘Niets kan deze terreurdaden en het doden, verminken en ontvoeren van burgers rechtvaardigen’, aldus de secretaris-generaal van de VN António Guterres.^*

Israël heeft met grote militaire inzet gereageerd, met inmiddels ook meer dan duizend doden^* en ruim een kwart miljoen ontheemden^* in de Gazastrook tot gevolg. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft gezworen Hamas te ‘elimineren’. 300.000 reservisten zijn opgeroepen voor wat waarschijnlijk een grondoffensief zal worden; bombardementen op de Gazastrook zijn zaterdag direct opgevoerd.^*

Demissionair premier Mark Rutte noemde het dinsdag in de Tweede Kamer ‘ongepast’ om direct na een ‘slachtpartij’ ook nog aandacht te vragen voor ‘het bredere verhaal’.^* Maar dat bredere verhaal is nu wel belangrijk. Want een geweldsexplosie zoals die in Israël dit weekend komt niet uit het niets.

1) Hoe was de situatie in Gaza de afgelopen jaren?

Allereerst: hoewel Netanyahu ‘de oorlog’ heeft verklaard aan Hamas, is de militante groepering geen leger en Gaza geen land. Het is bezet Palestijns gebied, omheind door hekwerken van Israëlische makelij.^*

‘De ruim vier miljoen Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem en de sinds 2007 op afstand bezette Gazastrook hebben inmiddels 56 jaar Israëlische onderdrukking te verduren’, schrijft Midden-Oosten-expert Carolien Roelants in NRC.^* ‘De laatste jaren zijn zij onder steeds zwaardere Israëlische druk komen te staan, met als resultaat groeiend geloof in geweld als oplossing en escalerend tegengeweld van leger en radicale kolonisten. Met steun in de huidige extreem-nationalistische regering gaan kolonisten los op Palestijnse omwonenden in een succesvolle campagne om hun greep op bezet gebied te versterken; land van Israël immers. De éénstaatwerkelijkheid met de Palestijnen als zoveelsterangsburgers. Wat betreft de dichtbevolkte Gazastrook, die geldt als openluchtgevangenis, of ook wel als hel op aarde.’

2 ) Waarom ging Hamas nu in de aanval? 

Diplomatieke pogingen om de bezetting van Palestijnse gebieden te beëindigen, lopen al jaren op niets uit. De aandacht van Arabische staten – die voorheen steunpilaren waren voor de Palestijnen – verschoof recentelijk naar ‘normalisering’ van de banden met Israël. Zo leidden de Verenigde Staten onderhandelingen tussen Israël en Saoedi-Arabië met het oog op normalisering van de banden tussen die twee landen.

‘Dit wordt door Palestijnen geïnterpreteerd als dat de Arabische wereld hen opgeeft’, schrijft journalist Zack Beauchamp op Vox.^* ‘Een woordvoerder van Hamas heeft gezegd dat de aanval “een boodschap” was aan Arabische landen.’

Hoe dan ook is Hamas’ aanval een teken van uiterste wanhoop onder de Palestijnen, zegt Nathan Thrall, auteur van enkele boeken over het conflict tussen Israël en de Palestijnen, in gesprek met The New Yorker.

‘De beslissing [van Hamas] om dit willens en wetens te ondernemen komt voort uit het gevoel dat er geen andere opties zijn en dat er niets meer te verliezen valt. En een deel van de reden dat Hamas, en de Palestijnen in het algemeen, het gevoel hebben dat ze zich in zo’n wanhopige situatie bevinden, is dat ze volledig in de steek zijn gelaten door degenen die hun bondgenoten zouden moeten zijn: de Arabische staten. De gesprekken over de stappen in de richting van normalisatie met Saoedi-Arabië versterken zeker het Palestijnse gevoel dat ze in de steek gelaten zijn.’ Thrall noemt de aanvallen van Hamas ‘suïcidaal’. 

De wereld heeft de wanhoop van de Palestijnen onvoldoende in het oog gehouden, schrijft Midden-Oosten-expert Jonathan Guyer:

3) Welke rol speelde de interne politiek in Israël? 

‘Niemand kan om de conclusie heen dat Israël op een achteraf gezien cruciaal moment afgeleid was door zichzelf’, schrijft buitenlandverslaggever Rutger van der Hoeven in De Groene Amsterdammer; het land was afgeleid door zijn eigen ‘gevaarlijk gepolariseerde interne politiek’.

Dit geluid was ook te horen in de Israëlische krant Haaretz.^* ‘De premier [Netanyahu] die zichzelf graag op de borst klopt vanwege zijn grote politieke ervaring en onvervangbare wijsheid in veiligheidszaken, heeft totaal onderschat in welke gevaren hij Israël leidde door zijn bewind van annexatie en onteigening.’ Netanyahu heeft een buitenlandpolitiek gekozen die ‘het bestaan en de rechten van Palestijnen openlijk negeert’. 

Israëliërs zijn niet veiliger geworden van Netanyahu’s harde beleid, schrijft journalist Zack Beauchamp op Vox.^* Over de jarenlange onderdrukking van Palestijnen sprak ook de Palestijnse activist Mustafa Barghouti tijdens een interview met CNN-journalist Fareed Zakaria. Het geweld, zei Barghouti, zal pas stoppen als ‘de illegale bezetting’ van Gaza stopt en als Palestijnen worden geaccepteerd als ‘gelijkwaardige mensen’.

4) Welke rol speelden regionale en geopolitieke verschuivingen?

De seinen in het Midden-Oosten stonden begin dit jaar al op rood, schreef journalist Kim Ghattas in januari in de Financial Times. De VS, Israëls trouwste bondgenoot, hebben dit onvoldoende doorgehad.

Dat Hamas deze aanval überhaupt aandurfde, is een teken van de tanende macht van de Verenigde Staten, aldus een analyse van The New York Times. Mogelijk is een ‘nieuwe periode van onrust’ aangebroken, waarin landen en militante groepen zoals Hamas grote risico’s durven te nemen, omdat ze erop gokken dat de VS, zelf afgeleid en verdeeld, hen niet effectief kunnen tegenhouden.

‘De VS zijn niet langer de dominante macht die ze ooit waren, en er is geen vervangende wereldmacht aangetreden’, aldus de krant. ‘Het gevolg is dat politieke leiders op veel plekken hun belangen krachtig doen gelden, in het geloof dat de voordelen van agressieve actie groter zijn dan de kosten ervan.’

Dit perspectief wordt ook vertolkt door econoom Noah Smith, die waarschuwt voor meer turbulentie in de komende jaren. Iran, bijvoorbeeld, voelt zich juist gesterkt door Hamas’ aanval op Israël. Teheran steunt de strijdgroep al jaren;^* er wordt volop gespeculeerd over Iraanse voorkennis of betrokkenheid.^* Rusland noch China heeft de aanvallen van Hamas veroordeeld.

5) Wat zijn de mogelijke gevolgen van de Israëlische aanvallen op Palestijnse gebieden?

Hoe is het bombarderen van mensen die geen kant op kunnen, zelfs mensen die schuilen in scholen,^* een teken van kracht? Dat is het niet. Israël volgt in zijn reactie op Hamas’ geweld het script van… Hamas, schrijft historicus Timothy Snyder.

Terrorisme en contra-terrorisme versterken elkaar, en met zijn huidige reactie loopt Israël in de val van een toenemende geweldsspiraal, zoals de VS dat na 9/11 deden door Afghanistan en Irak binnen te vallen.

De kans bestaat dat militante Palestijnse groeperingen door Israëls tegenacties juist aan legitimiteit winnen onder de Palestijnse bevolking. In Gaza is veel steun^* en weinig kritiek op Hamas te horen, schrijft de Volkskrant, en ‘door deze aanval op Israël groeit de steun voor Hamas op de Jordaanoever’, stelt politiek analist Rehan Owda.^*

Het ‘wegvagen’ van Hamas, zoals het Israëlische leger wil, kan ook nieuwe militante groeperingen de wind in de zeilen geven: ‘De les van de afgelopen vier decennia is dat elke poging om Palestijnse gewapende groeperingen weg te vagen alleen maar tot extremere milities en grotere puzzels heeft geleid’, schrijft Kim Ghattas in de Financial Times.

6) Hoe ontwikkelt de situatie in Gaza zich?

De Israëlische minister van Defensie Yoav Gallant heeft maandag ‘opdracht gegeven tot een volledige belegering’: ‘Geen elektriciteit, geen voedsel, geen brandstof, alles gaat dicht. We vechten tegen beesten en handelen daarnaar.’^*

Human Rights Watch noemt dit een oproep tot een oorlogsmisdaad. ‘Een bevolking uit bezet gebied beroven van voedsel en elektriciteit is een collectieve bestraffing. Dat is een oorlogsmisdaad, net zoals het gebruik van honger als oorlogswapen.’^* Ook de VN en de EU-buitenlandchef Josep Borrell zeggen^* dat deze stappen van het Israëlische leger, net als de aanvallen van Hamas, in strijd zijn met het internationaal recht zoals vastgelegd in de Geneefse Conventie.

De grens tussen de Gazastrook en Egypte zit zo goed als dicht,^* net als de doorgang tussen de Gazastrook en Israël, zodat Palestijnen geen kant op kunnen. De VS willen een humanitaire corridor opzetten zodat Palestijnen toch hulp kunnen ontvangen.^*

Hoe Hamas ondertussen met de gijzelaars omgaat, is nog onduidelijk. Alleen al het dreigen met geweld tegen hen kan de dynamiek rondom het conflict in de komende dagen en weken ingrijpend veranderen, stelt Politico. Hetzelfde geldt voor eventuele betrokkenheid van Hezbollah, een door Iran gesteunde strijdgroep in Libanon, die dreigt de Palestijnen te hulp te schieten.^*

Dit overzicht is bijgewerkt tot woensdag 11 oktober 16.00 uur.