Wat willen de partijen met het klimaat? Deze stemwijzers en analyses geven inzicht

Het is niet gemakkelijk om je inhoudelijk te oriënteren deze verkiezingen. Er doen 26 partijen mee,^* in de radio- en televisiedebatten zijn de lijsttrekkers het over zo veel eens dat je je begint af te vragen waar de partijen nog van elkaar verschillen. En die partijprogramma’s, tja, wie heeft er tijd genoeg om die allemaal te lezen?

Hier loods ik je langs twee handige stemwijzers, twee doorwrochte analyses van de verkiezingsprogramma’s, en zes diepte-interviews met lijsttrekkers. Hoe willen de partijen de klimaatopwarming nou precies te lijf gaan? Waar zijn ze het over eens, en waar zitten de verschillen?

1. Heb je weinig tijd? Gebruik een stemwijzer of een standpuntenoverzicht

Het voordeel van stemwijzers is dat ze weinig tijd kosten en dat alle partijen erin staan. In De Stemgids van De Correspondent rangschikte Simon van Teutem de klimaatplannen van de partijen op ambitie, rechtvaardigheid en uitvoerbaarheid. GroenLinks-PvdA, D66, ChristenUnie en Volt waren de enige partijen die hoog scoorden op alle drie deze graadmeters.

Wil je zelf een zwikje vragen beantwoorden om erachter te komen bij welke partij je uitkomt? Gebruik dan het Klimaat- en energiekieskompas. Je beantwoordt de 27 vragen in een minuut of tien, daarna weet je met welke politieke partij je de meeste overeenkomsten hebt. 

Ook handig: na het invullen van de vragenlijst toont het kieskompas jouw positie en die van de partijen op een raster met twee assen: links versus rechts, en activerend versus behoudend klimaatbeleid. Dat plaatje geeft op zichzelf al een goed overzicht van hoe de partijen in de wedstrijd staan.

Ben je op zoek naar één overzicht van de partijstandpunten op specifieke kwesties zoals kernenergie, wind op zee of waterstof? Dan is het overzicht van de klimaat- en energieparagrafen van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) voor jou: alle relevante partijstandpunten staan samengevat in twee Excelsheets.

2. Heb je iets meer tijd? Lees een analyse van de programma’s

Het Planbureau voor de Leefomgeving analyseert traditiegetrouw de ‘leefomgevingseffecten’ van de verkiezingsprogramma’s, oftewel hoeveel ze bijdragen aan een beter milieu en klimaat. Alleen partijen die zich aanmelden doen mee. Jammer genoeg waren dat dit jaar maar vijf partijen: VVD, D66, GroenLinks-PvdA, de ChristenUnie en Volt.

De analyse van het PBL is evenwel enorm verhelderend. Het planbureau keek naar de wensen van de partijen op drie onderwerpen: 1) mobiliteit en bereikbaarheid, 2) landbouw en natuur en 3) klimaat en energie. 

Het valt op dat de partijen grofweg dezelfde doelen najagen, maar doordat ze verschillende visies hebben op de rol van de overheid en de beste maatregelen, ontstaan toch ook duidelijke verschillen. Willen de partijen boeren bijvoorbeeld alleen vrijwillig uitkopen, of ook strengere normen stellen voor hun uitstoot? Investeren ze liever in openbaar vervoer of nieuwe snelwegen? Hoe willen ze omgaan met de industrie en wie heeft de meest uitgewerkte plannen voor verduurzaming van de gebouwde omgeving? 

De samenvatting van 24 pagina’s geeft echt een beter beeld. Onderaan de streep leiden de plannen van GroenLinks-PvdA, D66 en Volt tot de grootste verminderingen in de uitstoot van stikstof en CO2.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau keek ook naar de klimaatparagrafen, maar dan vanuit het perspectief dat de verduurzaming ook een ‘sociaal-maatschappelijke opgave’ is. 

Het SCP analyseerde de plannen van tien partijen en zette op een rij hoe ze denken over 1) het tempo van de verduurzaming, 2) de verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheid, burgers en bedrijven (wie moet het voortouw nemen?) en 3) de impact van de transitie op de ongelijkheid. Dat laatste punt is van belang omdat de ongelijkheid in Nederland hardnekkig is en het huidige klimaatbeleid vaak nadelig uitpakt voor de laagste inkomens.

Het SCP vond grote verschillen op elk van deze kwesties. Zo ligt in de omgang met de industrie ‘in de programma’s van GroenLinks-PvdA, PvdD en SP het accent wat meer op normeren en beprijzen, terwijl de programma’s van BBB, CDA, D66 en VVD meer nadruk leggen op samenwerking en maatwerkafspraken met bedrijven, innovatie en draagvlak’. 

Als het gaat om ongelijkheid legt ‘een deel van de programma’s veel nadruk op het behoud van de bestaande manier van leven en de betaalbaarheid daarvan voor verschillende groepen in de samenleving (BBB, PVV, SP, en VVD)’. Aan de andere kant zien ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, PvdD en SP een veel grotere overheidsrol ‘in het ondersteunen van financieel kwetsbare groepen in de energietransitie’.

Ook opvallend: ‘Alle partijen benoemen het belang van energiecoöperaties en willen de rol van die coöperaties uitbreiden; GroenLinks-PvdA trekt hier het meeste geld voor uit.’

3. Nog verder de diepte in? Lees, kijk of luister hoe zes lijsttrekkers aan de tand worden gevoeld

Wil je nog verder de diepte in, dan is De Grote Verkiezingsshow van Rutger Bregman en Jesse Frederik met zes lijsttrekkers een aanrader. Wij van wc-eend, inderdaad, maar: Rutger en Jesse vragen telkens door wanneer het gaat om energie, klimaat of landbouw – en dat maakt deze podcasts echt nuttig voor wie deze onderwerpen van belang vindt.

Lees, luister of kijk de interviews terug als je wilt weten wat Caroline van der Plas (BBB) nou echt (niet) wil met de landbouw, hoe Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) kathedralen denkt te gaan bouwen (zonder eindeloze vergunningsprocedures), hoe Henri Bontenbal (CDA) denkt over moderne industriepolitiek (iets met armlengte), en waarom Laurens Dassen (Volt) korteafstandsvluchten wil verbieden (er zijn alternatieven).

Deze vrijdag verschijnt nog het gesprek met Rob Jetten (D66) en volgende week volgt Dilan Yesilgöz (VVD). Het zijn lange gesprekken, maar je kunt dus ook de transcripten scannen.

En tot slot: drie tips met het oog op een gezonde democratie

Tot slot nog een paar tips voor wie de klimaatopgave net als ik in samenhang beziet met de staat van de democratie.

Waarom je dat zou doen? Omdat de verduurzaming van Nederland alleen eerlijk en snel zal verlopen als de overheid de belangen van alle inwoners meeweegt en problemen effectief kan oplossen. Dat vraagt om een gezonde democratie en een betrouwbare en slagvaardige overheid. Wat willen de partijen daaraan doen, en waar ondermijnen ze dit juist?

1. De eerdergenoemde SCP-analyse van de verkiezingsprograma’s gaat óók in op de relatie tussen burgers en overheid. Veel mensen hebben nu het gevoel dat de overheid niet naar hen luistert, niet eerlijk optreedt en onvoldoende problemen oplost, schrijft het SCP. Het planbureau analyseert vervolgens de voorstellen van partijen om hier verandering in te brengen.
2. De Nederlandse orde van advocaten, die bij landelijke verkiezingen traditiegetrouw de programma’s doorspit op hun rechtsstatelijke houdbaarheid, constateerde dit jaar dat maar liefst tien van de achttien partijen voorstellen doen die ‘regelrecht in strijd zijn met de rechtsstaat’. Dat maakt de keuze voor liefhebbers van de democratische rechtsstaat een stuk makkelijker.
3. Als je democratische vernieuwing van belang vindt, is er ook nog de Meer Democratie Kieswijzer 2023, die in één oogopslag in kaart brengt wat partijen willen met zaken als de gekozen burgemeester, het referendum, en het burgerberaad.^*

Verder lezen?