In 2024 gaat China’s uitstoot dalen (en wat me verder opviel in het klimaatnieuws)

Ons klimaat verandert en de duurzame revolutie is in volle gang. Ik volg het klimaatnieuws en praat je bij. Dit keer met het nieuws van november en december:

Klimaat mogelijk gevoeliger

LANGE TENEN: Twee nieuwe studies concluderen dat het klimaat mogelijk gevoeliger^* is voor CO2 dan eerder gedacht.^* Mogelijk gevolg is dat de totale opwarming hoger uitkomt, zelfs als we onze uitstoot naar beneden brengen. NRC^* en NU.nl^* doen verslag en plaatsen de nodige kanttekeningen.

HOE GOED IS DE REM? Stopt de opwarming volledig als we op de rem trappen – als we de wereldwijde uitstoot stoppen? In principe wel, denken wetenschappers.^* Maar in een nieuwe studie werken ze de onzekerheden rond dit vraagstuk verder uit, en leggen ze uit waarom de aarde nog enkele tienden van graden kan opwarmen,^* óók als de uitstoot netto nul is. Onderzoeker Joeri Rogelj licht de bevindingen toe op X.^*

ANDERHALVE CONTROVERSE: Wanneer passeren we de anderhalve graad? Begin jaren dertig, zoals het nu gaat. Maar het VN-klimaatpanel IPCC zal dat met zijn huidige methodiek pas tien jaar later formeel erkennen. In een commentaar in Nature stellen onderzoekers een andere aanpak voor.^* Daarmee willen ze controverse over het wel/niet passeren van de anderhalve graad voorkomen.

KLIMAATVERANDERING IS NIET ALLES. Klimaatwetenschapper Mike Hulme waarschuwt ervoor de toekomst niet alléén te bezien door de lens van het klimaat. Dan mis je wat er allemaal nog méér verandert, ten goede en ten kwade. Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans maakte een lezenswaardig interview met Hulme voor de Volkskrant.^*

‘Onder de 1,5 graad opwarming blijven is uiteindelijk niet wat we willen. Dat is maar een getal, een afgeleide van heel andere zaken die we willen bereiken. Zoals natuurbehoud, of een eerlijker verdeling van macht en rijkdom. Als we dan toch idealen op tafel leggen, laten we ze dan allemaal op tafel leggen’

Mike Hulme, auteur van Climate Change Isn’t Everything, in de Volkskrant^*

SIGNALEN: De wereldwijde uitstoot steeg dit jaar met 1,1 procent ten opzichte van 2022, blijkt uit nieuwe data van het Global Carbon Project.^* We weten nu – na de zesde recordhete maand op rij – ook zeker dat 2023 het warmste jaar ooit gemeten is.^* VN-milieubureau UNEP concludeerde^* dat we met huidig beleid onderweg zijn naar 2,7 graden opwarming in 2100.^*

Klimaattop was niet 'historisch' genoeg

HISTORISCH? Het klimaatakkoord van Dubai is door velen ‘historisch’ genoemd, maar bindende afspraken staan er niet in.^* Het hoogst haalbare was slappe taal^* zoals een ‘verzoek’ aan landen om ‘een bijdrage te leveren’ aan ‘wereldwijde inspanningen’ waaronder het ‘wegbewegen van fossiele brandstoffen in energiesystemen’. Jammer genoeg staat er óók in de tekst dat ‘transitiebrandstoffen’ voorlopig een rol kunnen spelen: een clausule die de deur voor aardgas openhoudt. Naar verluidt een verzoekje van Rusland. Ga naar Carbon Brief voor een inhoudelijke bespreking van het hele akkoord.^*

RICHTINGAANWIJZER: Maar de tekst geeft wel een richting aan.^* Niet zinloos dus, zoals Marike Stellinga in NRC schreef.^* En mogelijk een middel voor activisten om druk mee uit te oefenen, zoals Bill McKibben concludeerde.^* George Monbiot beschreef in The Guardian wat er mis is met de manier waarop de klimaattoppen georganiseerd worden (en hoe dat beter kan).^*

DE CO2 VLIEGT: Een mooie visualisatie van het Europese klimaatcentrum Copernicus laat zien hoeveel het had uitgemaakt als landen in 2015, direct na het ondertekenen van het Parijs-akkoord, doeltreffender in actie waren gekomen.^* Ook Nature brengt de prijs van vertraging in beeld in een verhaal met zeven heldere grafieken over de staat van het klimaat.^*

Brussel trekt groene sprint (maar het verzet tegen de Green Deal groeit)

In aanloop van de Europese verkiezingen in juni 2024 proberen wetgevers in de EU de Green Deal dicht te timmeren. Euractiv beschrijft het hoge tempo waarop onderdelen van het gigantische wetgevingspakket worden^* aangenomen.^*

Onder meer de duurzaamheidsverplichtingen voor gebouwen zijn erdoor, en de antiwegkijkwet is aangenomen,^* zij het in afgezwakte vorm. Ook de natuurherstelwet is sterk afgezwakt,^* en een voorstel om het gebruik van pesticiden te beperken sneuvelde.^* De financiering van duurzame energie staat ondertussen op losse schroeven, mede door hogere bestedingen aan defensie.^*

Politico schreef een groter verhaal over het groeiende politieke verzet tegen de Green Deal.^* Denk BBB en Farmers Defence Force op Europese schaal. En verwacht daar komend jaar meer van.

De Europese wetten zijn uiteindelijk zo sterk als de implementatie ervan door nationale lidstaten. Die is onvoldoende, zegt de Europese Commissie.^* Zal het nieuwe Nederlandse kabinet naar zulke signalen luisteren?

Binnenlandse klimaatpolitiek

UITSLAG: Bij de Tweede Kamerverkiezingen gingen 106 van de 150 zetels naar partijen die het huidige klimaatbeleid willen voortzetten of versterken. Alleen PVV en FVD willen er helemaal vanaf; JA21 en SGP willen geen harde doelen. Deze vier haalden samen de overige 44 zetels.^*

FORMATIE: Grote vraag is nu in hoeverre de stem van de meerderheid zal doorklinken in de klimaatplannen van de beoogde rechtse coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. Een ambtelijke werkgroep maakte een ‘keuzekaart’ voor de onderhandelaars,^* en stelde dat bepaalde keuzes, bijvoorbeeld over een tussendoel voor 2040, ‘onvermijdelijk’ zijn. (Niets is onvermijdelijk, schreef ik in mijn nieuwsbrief.)^* Ook de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) adviseerde het nieuwe kabinet: stuur meer op duurzaam gedrag.^*

VERANTWOORDELIJKHEID: Nederland behoort niet tot de grootste historische uitstoters, die eer komt grote landen als de VS, China, Rusland en Brazilië toe. Maar in een nieuwe analyse van Carbon Brief wordt de CO2-uitstoot uit voormalige koloniën toegeschreven aan de koloniale mogendheid. En dan doet Nederland ineens heel aardig mee, omdat er onder Nederlands bewind zo krankzinnig veel bos is gekapt in Nederlands-Indië. Teruggerekend per hoofd van de bevolking stootte zelfs geen ander land zo veel uit. Waarom je zo’n som zou maken legt Paul Luttikhuis in NRC uit.^* Hoe het met andere landen zit, lees je op Carbon Brief.^*

NIEUWE KLIMAATZAAK: Milieudefensie kondigt na de Shell-zaak een nieuwe klimaatrechtszaak aan, dit keer tegen een bank, pensioenfonds of verzekeraar.^* Dit vanwege hun financiële steun aan fossiele bedrijven. In januari zeggen ze meer. De Volkskrant berichtte hoe kopieën van Urgenda’s klimaatzaak nog steeds druk zetten op overheden in België en Duitsland.^*

Tech en de energietransitie

REVOLUTIE: Europa en de VS hebben het al, China vanaf 2024 waarschijnlijk ook: dalende uitstoot.^* De reden is dat duurzame energiebronnen vanaf komend jaar aan alle nieuwe energievraag in China lijken te kunnen voldoen. Dat betekent dat China eindelijk minder steenkool kan gaan verbranden. Dit gaan we vanaf komend jaar terugzien in een wereldwijd dalende steenkoolbehoefte, verwacht het Internationaal Energie Agentschap (IEA).^*

REVOLUTIE (2): Analisten van twee denktanks, Bloomberg New Energy Finance en Ember, laten in nieuwe rapporten zien dat een verdubbeling van de hoeveelheid duurzame energie in 2030 zeker gaat lukken.^* Met iets meer inspanning is een verdrievoudiging (een van de ‘doelen’ uit Dubai) ook haalbaar.^* Een derde denktank, Rystad Energy, verwacht dat de mondiale uitstoot in 2027 het plafond bereikt.^* Dat is hoopgevend, maar nog niet genoeg om de opwarming tot 1,5 of 2 graden te beperken, want...

TE VEEL OLIE: Met de huidige plannen zal de wereld in 2030 zo’n 70 procent meer fossiele brandstoffen winnen dan toelaatbaar is voor een opwarming van maximaal 2 graden. Dat constateert VN-milieubureau UNEP.^* De productie van fossiele brandstoffen die zou moeten dalen, stijgt nog, terwijl duurzame energiebronnen dat ook doen. De VS is een goed voorbeeld van deze tweeslachtige ontwikkeling: zonne- en windenergie leveren daar komend jaar meer stroom dan kool,^* maar ondertussen haalden de Amerikanen dit jaar een recordhoeveelheid olie en gas uit de grond^* en veilden ze daags na de klimaattop nieuwe boorvergunningen voor olievelden in de Golf van Mexico.^*

ONDER NUL: Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) maakte een online tool waarmee je de voorgenomen beleidsplannen van landen zelf kunt vergelijken met wat nodig is om de opwarming te beperken.^* Dan zie je: hoe hoger de uitstoot de komende decennia is, hoe meer ‘negatieve emissies’ later deze eeuw nodig zijn om de 2 graden in beeld te houden. Maar of het gaat lukken CO2 op grote schaal weer uit de lucht te halen, is nog maar de vraag, vertelt wetenschapper en ‘broeikasboekhouder’ Detlef van Vuuren in de Volkskrant.^*

‘Enerzijds is de boodschap dat we ons nu al zo in de nesten hebben gewerkt dat we moeten gaan investeren in het weghalen van CO2. Anderzijds moeten we ook beseffen dat het geen excuus kan zijn om te zeggen: o, dan kunnen we het met dat verminderen van fossiele brandstoffen ook wel wat rustiger aan doen’

Klimaatwetenschapper Detlef van Vuuren in de Volkskrant^*

‘GROTE FAÇADE’: Tijdens de klimaattop in Dubai kwamen veel kritische verhalen naar buiten over het afvangen en ondergronds opslaan van CO2 uit de schoorstenen van fabrieken en elektriciteitscentrales, een techniek genaamd Carbon Capture and Storage (CCS). (In Rotterdam begint binnenkort de bouw van zo’n project.) ^* Een analyse van de Britse onderzoeksgroep Desmog liet zien hoe weinig er in de praktijk van CCS terecht komt.^* Klimaatgezant van de VS John Kerry noemde CCS een ‘grote façade’ en zei dat oliebedrijven nu eindelijk moeten laten zien dat de techniek werkt. ‘Maar lieg niet tegen mensen door te zeggen dat het groen is. En doe niet alsof dit het belangrijkste alternatief is [voor vervuilende fabrieken].’^*

VIBES VS. DATA: Een door Tesla ontketende prijzenoorlog tussen elektrische automakers zorgt voor onzekerheid bij consumenten, schrijven verschillende media.^* Mensen zouden vrezen dat hun elektrische auto snel waarde verliest en daarom de hand op de knip houden. Maar de cijfers uit de VS laten nog geen daadwerkelijke daling in de verkoop zien, schrijft Heatmap News.^* Tot nu toe hebben elektrische auto’s een exponentieel groeipad^* gevolgd, en de verwachting is dat ze dat blijven doen.^* De vraag naar benzine wordt ook gedempt door de opkomst van elektrische fietsen.^*

En die batterijen dan, die zijn toch niet schoon?

Veel ophef was er in mijn bubbel over het besluit van Noorwegen om een gebied ter grootte van zeven keer Nederland te openen voor exploratie voor diepzeemijnbouw.^* Trouw deed verslag van de Noorse honger naar bodemschatten zoals koper en kobalt, die nodig zijn voor de energietransitie.^* De ecologische schade kan aanzienlijk zijn.^*

Ook in Argentinië, Chili en Bolivia worden ‘hele gemeenschappen geofferd voor onze elektrische auto’, meenden de schrijvers van een opiniestuk in NRC.^* Wat in dit soort verhalen ontbreekt is de vergelijking met de mijnbouw die nodig is om het huidige fossiele systeem draaiende te houden.

Onderzoeker Hannah Ritchie nam die wél mee in een tweeluik over mijnbouw voor de energietransitie. Ja, concludeerde zij, de delving van sommige mineralen zal enorm toenemen.^* Maar de totale hoeveelheid grondstoffen die de mensheid uit de aarde peurt, zal dalen als we overstappen op een duurzaam energiesysteem.^*

En in tegenstelling tot olie, gas en kolen, gaan we lithium, kobalt en koper niet verbranden. Hoe meer we deze mineralen gaan recyclen, hoe lager de aanslag op het milieu. Ook nieuwe batterijen, zoals de lithiumvrije zoutbatterij van het Zweedse Northvolt, kunnen helpen.^*

Hoeveel zeespiegelstijging kan Nederland aan?

SNELLERE ZEESPIEGELSTIJGING: In het vorige nieuwsoverzicht schreef ik al over het smelten en afbreken van een deel van de ijskap op West-Antarctica, die de komende eeuwen door zal gaan ongeacht het klimaatbeleid dat de wereld voert.^* Nu blijkt ook dat acht gletsjers aan de noordkant van Groenland sneller smelten dan gedacht.^*

WE KUNNEN HET AAN: Maar de conclusie van velen dat Nederland dan over honderd jaar wel onder water zal staan, wordt weersproken door een nieuw rapport van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging.^* ‘Het lijkt technisch mogelijk om Nederland tot 3 meter zeespiegelstijging te blijven beschermen tegen overstromingen als we de huidige aanpak opschalen’, concluderen de experts.^*

WEL OPLETTEN: Maar daarvoor moet wel aan allerlei voorwaarden worden voldaan. Zo moeten we dijken ‘10-90 meter breder maken; lokaal kan dit oplopen tot meer dan 150 meter’. Slecht nieuws voor mensen die op of rond een dijk wonen.^* En duur.

NIET ZALIGMAKEND: In een mooi verhaal^* in de Volkskrant waarschuwt hoogleraar biogeografie Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht voor een technocratische benadering van het dijkvraagstuk.

'Het geleuter over superdammen en hogere dijken leidt af van de kern van de zaak. Namelijk dat 3 meter zeespiegelstijging of meer betekent dat we ook alle andere gevolgen van klimaatverandering en verwoeste natuur op ons dak hebben gekregen: orkanen, dodelijke hittegolven en kletsnatte winters met gevaarlijke hoogwaters op de rivieren’

Hoogleraar biogeografie Maarten Kleinhans in de Volkskrant^*

Pak de broeikasuitstoot dus sneller aan, adviseert Kleinhans. En ‘werk samen met Duitsland en België om de sponswerking van het achterland van de grote rivieren te herstellen.’ Anders nog? ‘Decimeer de veestapel, zet dijken om de steden en laat de laagste delen [van het land] onder water gaan.’

Die laatste opmerking had hij vooraf laten gaan door het droevigste zinnetje dat ik deze maand las: ‘Ik begrijp dat mijn leven van nu af aan gevaar loopt als ik het zeg, maar...’

Zo staan we er voor.

Dit nieuwsoverzicht voortaan in je mail?