De kiezer heeft gesproken. Maar wat heeft hij eigenlijk gezegd?

‘Wilders deelt rechtse dreun uit’.^*

‘Spectaculaire winst Wilders zet politiek Den Haag op zijn kop’.

‘PVV slaat alle concurrenten knock-out’.^*

Iedereen is het erover eens: Geert Wilders en zijn PVV waren de grote winnaar van de verkiezingen vorige maand. Maar dat is niet het hele verhaal. Anders dan bij de Amerikanen en de Britten, haalt de winnaar in Nederland nooit genoeg stemmen om alleen te regeren. Wilders behaalde geen meerderheid; hij kreeg minder dan een kwart van de stemmen.

Inmiddels is de formatie begonnen. Voor een coalitie zou de PVV de handen ineen moeten slaan met VVD, NSC en BBB. Het plan is vooralsnog niet om elk detail van een mogelijk dichtgetimmerd regeerakkoord samen uit te werken, maar om overeenstemming te bereiken over enkele belangrijke thema’s, zoals migratie en bestaanszekerheid. Als dit slaagt, krijgen ‘losse’ meerderheden in de Tweede Kamer de kans om meer invloed uit te oefenen dan de afgelopen jaren mogelijk was. Meerdere partijen in de Kamer kunnen ervoor kiezen per onderwerp of voorstel samen te werken.

De grote vraag is waar deze meerderheden te vinden zijn. De kiezer heeft gesproken. Wat heeft hij gezegd als je naar meerderheden op verschillende thema’s kijkt?

Wij onderzochten dit op basis van de Stemgids, waarvoor we negen correspondenten voor de verkiezingen vroegen wat er binnen hun correspondentschap op het spel stond. Vervolgens hebben we alle verkiezingsprogramma’s grondig doorgenomen om de politieke partijen te categoriseren op basis van hun standpunten per thema.

Wanneer we de meerderheid per onderwerp vergelijken met de sensationele voorpagina’s van 23 november, springen een paar dingen in het oog.

Neem het klimaatbeleid. Partijen die de klimaatdoelen van Parijs niet nadrukkelijk steunden, verzamelden samen 44 zetels. Daartegenover staan partijen die zich wel expliciet achter deze doelen scharen, goed voor 106 zetels. Binnen deze groep zijn er zelfs 39 zetels van partijen die pleiten voor een snellere actie dan momenteel gepland. GroenLinks-PvdA, D66 en Volt willen al in 2040 (in plaats van 2050) klimaatneutraal zijn, en de Partij voor de Dieren zelfs in 2030!^* Zo zie je maar: een ruime meerderheid in de nieuwe Tweede Kamer pleit wel degelijk voor een ambitieus klimaatbeleid.

Ook VVD, NSC en BBB hebben zich in hun programma gecommitteerd aan de klimaatdoelen van Parijs. Het zou dus merkwaardig zijn als een nieuw kabinet met hoofdlijnen komt die deze doelen onhaalbaar maken. En omdat het om hoofdlijnen gaat, blijft er dus ook op dit onderwerp ruimte voor losse meerderheden in de Kamer. Misschien maakt de coalitie afspraken over het bouwen van drie kerncentrales, maar blijven partijen ongebonden als het gaat om wind op zee. Kortom: de winst van Wilders geeft hem niet de macht om op elk vlak zijn wil door te drukken.

Kortom: de winst van Wilders geeft hem niet de macht om op elk vlak zijn wil door te drukken

Dat geldt ook voor lhbti-rechten, een van de doelwitten van de PVV, die in haar programma spreekt van ‘genderwaanzin’ en ‘diversiteitsgeneuzel’.^* In totaal hebben de partijen die lhbti-rechten ondermijnen – PVV, FVD, SGP, DENK en ChristenUnie – 49 zetels. (Dit zijn partijen die bijvoorbeeld tegen een verbod op ‘homogenezing’ stemden.) Dit komt neer op een derde van de Kamer – behoorlijk veel. Maar partijen die op zijn minst enkele aspecten van gender- en seksuele gelijkheid ondersteunen, zoals VVD en SP, hebben samen 61 zetels. En de voorvechters voor de gelijkheid van gender- en seksuele minderheden, zoals Volt, bezitten nog eens 39 zetels.

Dit thema is niet een van de vijf onderwerpen die genoemd worden voor een mogelijk coalitieakkoord, dus is er een goede kans dat er in de Tweede Kamer behoorlijk wat speelruimte blijft voor lhbti-vriendelijke Kamermeerderheden, bijvoorbeeld als het aankomt op het behandelen van moties of wetsvoorstellen over transgenderzorg.

Ook technologie valt buiten die hoofdthema’s van een mogelijk regeerakkoord van de formerende partijen. Op dit vlak stemde een minderheid voor partijen die streven naar een publieke digitale infrastructuur in Europa, waarin de belangen van de burger (geluk, veiligheid, privacy) vooropstaan. Maar het gros van de Tweede Kamer zit bij een partij die wél een grote rol van de overheid ziet bij het temmen van technologiebedrijven. Dus hier liggen kansen om de techgiganten aan banden te leggen.

Dan migratie, waar de PVV haar zin over lijkt te krijgen. Een aanzienlijke meerderheid van de nieuwe Tweede Kamer (108 zetels) wil het aantal legale migratieroutes verminderen of legt zich neer bij de huidige situatie. Maar, zoals onderzoek van correspondent Maite Vermeulen aantoont: het verminderen van legale wegen kan juist leiden tot een toename van illegale migratie. Logisch: minder legale opties maken het aantrekkelijker om aan boord te gaan bij mensensmokkelaars, waardoor die schimmige industrie alleen maar groeit. Dus, het is nog maar de vraag of de meerderheid echt blij zal zijn met de uitkomst van haar keuzes.

Ten slotte: landbouw. BBB zal voorlopig best tevreden zijn. De partijen die willen stoppen met Nederland als stal van Europa zijn in de minderheid. Maar hier valt ook NSC van Pieter Omtzigt onder, dat misschien wel zal pleiten voor het inkrimpen van de veestapel in een regeerakkoord.

De ware sleutelspeler in dit debat is echter de VVD. Die partij pleit in haar programma niet voor het inkrimpen van de veestapel, maar Liberaal Groen (een netwerk binnen de VVD) pleit voor een diervriendelijkere positie van de VVD. Als de VVD van koers verandert, kan er in de Kamer een meerderheid ontstaan voor een minder intensieve veehouderij. Samen met NSC zou de VVD dan zelfs een stevige vuist kunnen maken tijdens coalitiegesprekken. (Ter herinnering: VVD en NSC hebben samen 44 zetels, terwijl BBB er slechts 7 heeft.)

Wanneer je alle puzzelstukjes bij elkaar legt, ontstaat er dus een beeld dat veel complexer is dan Geert Wilders die zijn rivalen de touwen in hoekt. Dat doet niets af aan zijn overwinning, maar dwingt hem wel tot een gezonde dosis realisme. Wie weet kunnen VVD en NSC deze boodschap tijdens de formatiegesprekken overbrengen.