Natuurlijke anticonceptie onveilig? Gebruikers niet serieus nemen, dát is pas onveilig

Veertien procent van de jonge, seksueel actieve vrouwen gebruikt ‘natuurlijke’ anticonceptiemethoden. Dat bleek onlangs uit onderzoek van seksueel expertisecentrum Rutgers en I&O Research.^*

Die vrouwen houden in hun agenda of een app hun cyclus bij, luisteren naar hun gevoel, bekijken hun vaginale afscheiding of meten hun temperatuur – of gebruiken een combinatie van die methoden. Blijkt daaruit dat ze vruchtbaar zijn, dan nemen ze extra maatregelen: ze hebben geen geslachtsgemeenschap, gebruiken een condoom of pessarium, of laten hun partner voor het zingen de kerk uitgaan.

De methodes zijn niet veilig, stelt het CBG, dus is er een risico dat vrouwen ongewenst zwanger raken

Het is niet te zeggen of het gebruik, deze 14 procent, is toegenomen, want het is de eerste uitvoerige studie naar het gebruik van natuurlijke anticonceptie in Nederland. Maar het lijkt erop dat het inderdaad aan populariteit wint: het was al bekend dat pilgebruik afneemt; abortusartsen zien al langer dat vrouwen overstappen naar natuurlijke anticonceptie;^* en de markt voor fertiliteitsapps groeit.^*

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen begon in september een campagne om vrouwen te waarschuwen tegen deze trend.^* De methodes zijn niet veilig, stelt het CBG, dus is er een risico dat vrouwen ongewenst zwanger raken. En dat is wat deskundigen keer^* op keer^* zeggen: doe het niet.

Intussen staat het internet vol met desinformatie over natuurlijke anticonceptie. Fertiliteitsapps adverteren met hoge betrouwbaarheidscijfers; antiabortusgroepen financieren dit soort apps omdat ze de pil zien als een soort abortus;^* en influencers promoten de apps zonder de nadelen te vermelden of verspreiden pulpstudies die bijvoorbeeld stellen dat er een verband is tussen hormonen en zelfdoding.^*

Door te roepen dat vrouwen geen natuurlijke anticonceptie moeten gebruiken, stuur je ze deze jungle in. Als ze het toch wel willen, kun je ze dan niet beter helpen om het zo veilig mogelijk te doen?

Anticonceptie gaat over meer dan veiligheid

Medisch antropoloog Ellen Algera deed met collega’s onderzoek naar hoe natuurlijke anticonceptiemethodes een plek krijgen bij de huisarts.^* Ze bekeken de huidige anticonceptierichtlijn, observeerden gesprekken met patiënten en interviewden zorgverleners in de praktijk.

Huisartsen denken graag mee over welke anticonceptie bij een individu past, zag Algera. Liever niet te veel hormonen, wat dacht je dan van een spiraal? Maar op het moment dat het over de wens voor hormoonvrije middelen ging, zag ze, nam de ‘risicominimalisatie’ het over. Artsen hebben dan moeite om mee te denken met de patiënt, bleek uit haar interviews, en benadrukken de onveiligheid van de natuurlijke methodes.

Zorgen over hormonen in de pil worden niet altijd serieus genomen

Maar vrouwen die moeten kiezen voor anticonceptie, zijn met meer bezig dan alleen veiligheid. Als Algera vrouwen vroeg waarom ze voor een app als anticonceptie kozen, kwam er vaak een lang verhaal over vervelende bijwerkingen bij reguliere anticonceptie. Niet alleen die uit de bijsluiter – hoofdpijn, gevoelige borsten – maar ook vagere klachten. ‘Dan zeiden ze: ik weet niet precies wat het was, maar ik zat niet lekker in mijn vel. De wereld zag er anders uit.’

Dat strookt met de bevindingen van Rutgers. Daaruit blijkt dat vrouwen kiezen voor natuurlijke methoden omdat ze liever geen hormonen willen gebruiken, in contact willen staan met hun eigen lijf en natuurlijke cyclus, of last hebben van bijwerkingen van andere middelen.

Al staat de pil bekend als het meest onderzochte medicijn ter wereld, er is nog altijd weinig bekend over de bijwerkingen.^* Maar dat iets onvoldoende is onderzocht, wil niet zeggen dat de bijwerkingen niet bestaan. Uit een studie ^* waarbij driehonderd vrouwen de pil óf een placebo kregen, bleek dat het algemene welzijn omlaag ging bij de pilgroep (maar er geen effect was op depressie).

Toch worden zorgen over hormonen in de pil niet altijd serieus genomen. Dat zag Algera terug in de houding van veel huisartsen: het feit dat iemand geen hormonen wil of bijwerkingen ervaart, zagen ze vaak als gevolg van mythes en misinformatie. ‘Terwijl je ook kunt zeggen: het maakt niet uit waarom je geen hormonen wilt. Als dat niet bij jou past, dan past het niet bij jou.’

Doe het beste, anders heb je pech

Gezondheidsexperts, schrijft econoom Emily Oster,^* focussen vaak op ‘first best’-advies. Het lijkt wel alsof er één beste optie is – vaak de veiligste – en dat de rest allemaal even slecht is. Wil je de ‘second best’-optie, om wat voor reden dan ook, dan krijg je geen hulp. Terwijl het ene alternatief wel echt erger is dan het andere.

Die houding zie je terug bij de discussie rond natuurlijke anticonceptie. Deskundigen adviseren de ‘first best’ – reguliere anticonceptie – en als je dat niet wilt of kunt, dan heb je pech. Terwijl het nogal uitmaakt hoe je natuurlijke anticonceptie gebruikt.

Luisteren naar je gevoel is minder betrouwbaar dan een app in combinatie met het bijhouden van je temperatuur en afscheiding

Er zijn geen onderzoeken van hoge kwaliteit naar dit soort methoden, bleek uit een overzichtsstudie.^* Maar toen de onderzoekers de echt slechte studies buiten beschouwing lieten, zagen ze dat de beschikbare studies een spectrum lieten zien: er raakten tussen de 2 en de 34 per 100 vrouwen zwanger per jaar.

Het is logisch dat er variatie zit in de betrouwbaarheid van de natuurlijke anticonceptiemethoden: luisteren naar je gevoel is minder betrouwbaar dan een app in combinatie met het bijhouden van je temperatuur en afscheiding; en een influencer geloven die zegt dat je maar drie vruchtbare dagen in de maand hebt, is echt fouter dan je verdiepen in de biologie en leren dat je rekening moet houden met minstens acht dagen.

Maar met die finesses krijgen vrouwen geen hulp van de huisarts. Dus gaan ze zelf maar op zoek naar informatie. En komen ze terecht in die grimmige online jungle.

Help vrouwen met de ‘second best’

Hoe moet het dan wel? Laat vrouwen niet aan hun lot over, maar help ze met hun afwegingen. Dat is namelijk al ingewikkeld genoeg. Al zijn er genoeg vrouwen tevreden over hun anticonceptie, voor anderen is het een eindeloos trial-and-error- traject. Zij staan misschien voor de keuze tussen je emotioneel of fysiek niet goed voelen, tegenover een grotere kans op een zwangerschap. Ga er maar aan staan.

Sowieso is het raar dat er geen goed onderzoek is gedaan naar natuurlijke anticonceptie. Gebruikers verdienen beter. Maar zolang dat er niet is, vindt Algera, moet het bestaande onderzoek in ieder geval beter toegankelijk worden gemaakt voor huisartsen. Want nu kun je in de richtlijnen niet goed terugvinden hoe methodes van elkaar verschillen qua betrouwbaarheid.

Die informatie kunnen ze gebruiken om vrouwen te helpen om een methode te kiezen die hen past. Die keuze hangt met van alles samen. Hoe bevielen andere middelen? Hoe gedisciplineerd ben je? Hoe staat je eventuele partner erin? En hoe erg zou je het vinden om nu zwanger te raken?

Gebruikers van natuurlijke anticonceptie serieus nemen, dát is pas veilig.