De slimste juristen, bankiers en consultants werken zelden aan de belangrijkste problemen van onze tijd – waarom eigenlijk?

1

Stel, je bent ‘besmet’ met de mindset van morele ambitie. Dan is de volgende vraag waar je die ambitie voor wilt inzetten, en welke rol je kunt spelen.

Als het gaat om daadkrachtige idealisten, denken we vaak aan mensen die schreeuwen en drammen, bezetten en blokkeren, motiveren en inspireren. Maar wat als dat niet echt je ding is? Wat als je wilt strijden voor een betere wereld, maar liever – om maar een paar voorbeelden te noemen – dikke rapporten leest, in een laboratorium werkt of een eigen bedrijf begint?

Dan geldt een simpele les: morele ambitie kan talloze vormen aannemen. Zie bijvoorbeeld deze foto:

Een fotograaf van het tijdschrift Life legde deze groep jonge mensen vast in de zomer van 1969, op de trappen van het Capitool in Washington DC. En nee, dit was niet het bedrijfsuitje van een deftig advocatenkantoor. Dit is een groepsportret van een van de invloedrijkste actiegroepen van de twintigste eeuw. Of zoals ze ook wel werden genoemd: de Radical Nerds.

Om je begrip van ‘morele ambitie’ een eind op te rekken, vertel ik je graag het verhaal achter deze legendarische foto.

2

Op een vrijdagavond in november 1968 gaf een jonge jurist een lezing in een afgeladen collegezaal van Harvard Law School. Zijn naam was Ralph Nader en zijn boodschap was glashelder: jullie staan op het punt jullie leven te vergooien.

De gemiddelde rechtenstudent, zei Nader, wordt in een paar jaar afgestompt, om de rest van zijn carrière te vullen met geestdodend werk. Ieder jaar wordt er weer een cohort slimme geesten opgeslokt door advocatenkantoren die hun cliënten helpen om regels te ontduiken en belasting te ontwijken.

Maar, benadrukte Nader, het was nog niet te laat. Hij nodigde de jongeren uit om zich aan te sluiten bij een nieuwe beweging. Een beweging van de slimste studenten van de beste universiteiten – van Yale, van Princeton en van Harvard. Een beweging die niet zou vechten voor de haves, maar voor de havenots. Niet voor het bedrijfsleven, maar voor de burger.

Ralph Nader, een zoon van Libanese immigranten, wist dat de goede zaak rouwdouwers nodig had. Er was altijd behoefte aan mensen die hun lijf in de strijd wilden gooien en die niet bang waren voor de oproerpolitie. Het waren nota bene de sixties: studenten gingen wereldwijd de straat op om te protesteren tegen racisme, ongelijkheid en de oorlog in Vietnam.

In menige beweging is er een overschot aan branie en een tekort aan kunde

Maar Nader begreep ook dat er nog andere vaardigheden nodig zijn. Bij het verbeteren van de wereld is er behoefte aan een waaier van disciplines. Misschien hou je van lobbyen achter de schermen. Misschien ben je verzot op ingewikkelde statistische analyses. Of misschien weet je alles van artikel 162, lid 2 in deel 6 van het Burgerlijk Wetboek en hoe dat artikel werd geïnterpreteerd in dat ene obscure arrest van 5 november 1965.

Het goede nieuws: ook dan kun je een groot activist zijn. Of misschien zelfs juist dan, want in menige beweging is er een overschot aan branie en een tekort aan kunde. In veel gevallen maken de nerds en de haarklovers het verschil.

De tragedie is dat veel nerds en haarklovers vastzitten in betrekkelijk nutteloze banen. De beste juristen, consultants, programmeurs, accountants en bankiers werken zelden aan de belangrijkste problemen – of het nu gaat om waterschaarste of mensenhandel, antibioticaresistentie of klimaatverandering. Sterker nog, maar al te vaak zíjn ze het probleem.

Maar, zo verzekerde Ralph Nader zijn jonge toehoorders op die vrijdagavond in 1968, er is een alternatief.

Als je Naders biografie doorneemt, zie je dat die aan elkaar hangt van geweldige anekdotes. Op zijn veertiende las hij al dikke transcripten van de debatten in het Congres, en als student aan de universiteit van Princeton las hij minstens één boek per dag, boven op het verplichte lesmateriaal.

Naders volgende stop was Harvard Law School, waar hij zich stierlijk verveelde en ‘steeds meer minachting kreeg voor het typische traject van een rechtenstudent’.  De opleiding tot bedrijfsadvocaat leek hem een opleiding tot geestelijke armoede. ‘Ze maakten geesten scherp door ze smal te maken’, zou hij later over zijn docenten zeggen. Dat zei Nader in deze lezing in 2015 (vanaf 6:35).

Wie begin jaren zestig jong en idealistisch was, ging doorgaans naar Alabama of Mississippi, om zich aan te sluiten bij de burgerrechtenbeweging van Rosa Parks en Martin Luther King. Maar toen Nader was afgestudeerd, liftte hij de andere kant op. Hij ging naar Washington DC, het centrum van de macht.

Nader had een dringende reden: als student had hij veel gelift en talloze ongelukken gezien op de weg. In die tijd stierven er jaarlijks 50.000 Amerikanen in het verkeer, en toch deden de autofabrikanten vrijwel niets om hun wagens veiliger te maken.

Dit werd Ralph Naders eerste missie. Hij schreef een rammer van een aanklacht tegen de auto-industrie, en tegen één bedrijf in het bijzonder: General Motors. Deze kolossale onderneming had een grotere omzet dan de economie van heel Zwitserland, maar dat hield Nader niet tegen. In zijn aanklacht – die uitgroeide tot een boek – legde hij genadeloos de gebreken bloot van de Chevrolet Corvair, een auto die leek te zijn ontworpen om zijn bestuurder om zeep te helpen.

Bij General Motors beschouwden ze Ralph Nader direct als staatsvijand nummer 1. Het management stuurde privédetectives op hem af, die Naders telefoon aftapten en prostituees inhuurden om zijn reputatie te schaden. Dat mislukte. Nader besefte dat hij werd achtervolgd en tipte een paar journalisten. Een storm van verontwaardiging volgde, en Naders boek schoot naar de top van de bestsellerlijsten.

Vervolgens moest de CEO van General Motors tijdens een hoorzitting van de Senaat, die werd uitgezonden op televisie, zijn excuses aanbieden aan de jonge Ralph Nader. Vijf maanden later tekende president Lyndon B. Johnson zowel de Traffic Safety Act als de Highway Safety Act. The Washington Post kopte: ‘LBJ ondertekent twee wetsvoorstellen voor verkeersveiligheid terwijl Nader toekijkt.’

Eigenlijk zou de naam van Ralph Nader op iedere Amerikaanse autogordel moeten staan. In 2015 berekenden een paar verkeersdeskundigen dat deze wetten al meer dan 3,5 miljoen levens hebben gered.

Maar de jurist, slechts tweeëndertig jaar oud, was nog maar net begonnen. Nader wilde geen eenzame David zijn die ieder jaar één Goliath zou verslaan. Hij wilde een heel team van Davids trainen.

3

Hoe bouw je een elitekorps van gedreven idealisten?

‘Twijfel er nooit aan’, zei antropoloog Margaret Mead, Lees op Wikipedia meer over deze invloedrijke wetenschapper. ‘dat een kleine groep van weldenkende, toegewijde burgers de wereld kan veranderen. Het is namelijk nooit anders gegaan.’

De geschiedenis zit vol met kleine actiegroepen die een enorme impact hebben gehad. En die bestaan niet alleen uit rebellen en straatvechters, maar ook uit onderzoekers en ondernemers, advocaten en ambtenaren, ingenieurs en noem maar op. Vaak opereren dit soort groepen als hechte, gedreven eenheden. De fameuze Duits-Amerikaanse investeerder Peter Thiel schrijft dat we gerust van ‘cults’ kunnen spreken. Dat klinkt misschien overdreven, maar zet de eigenschappen van sektes en cults maar eens op een rij.

In de eerste plaats zijn de leden volledig toegewijd. Vervolgens hebben ze maar weinig tijd voor het gewone leven, en werken ze zich te pletter om hun missie te volbrengen. Door de buitenwereld worden ze meestal als gekken beschouwd, niet in de laatste plaats omdat ze vaak ook gekken zijn.

Thiel studeerde zelf rechten aan de universiteit van Stanford, werkte een tijdje als advocaat en haalde daarna 1 miljoen dollar op bij zijn vrienden en familie om te beginnen als durfkapitalist (belangrijk carrièreadvies: kies je familie zorgvuldig). Vervolgens ging hij op zoek naar de meest veelbelovende ‘cults’ van Silicon Valley, oftewel: de fanatiekste en meest bezeten startup founders.

Die jacht verliep niet onaardig. Thiel werd de eerste investeerder in Facebook en groeide uit tot misschien wel de invloedrijkste kapitalist in Silicon Valley.  Hij werd bovendien de godfather van de ‘PayPal Mafia’ – een kleine groep ondernemers die betrokken waren geweest bij het betalingsbedrijf PayPal en immens succesvolle bedrijven oprichtten, zoals SpaceX en Tesla (Elon Musk), LinkedIn (Reid Hoffman) en YouTube (Steve Chen, Chad Hurley en Jawed Karim).

Een fotograaf van het tijdschrift Fortune maakte eens een groepsportret van de heren, die voor de gelegenheid verkleed waren als maffiosi:

Quizvraag: wat is het tegenovergestelde van een cult? Het antwoord van Thiel: een consultancybureau. Een bedrijf als Deloitte of Accenture wordt niet gedreven door één missie, want de werknemers hoppen van klant naar klant. Of om het bot te zeggen: de grote advieskantoren zitten vol met toptalenten die niet weten wat ze met hun talent aan moeten, en daarom maar consultant zijn geworden. Lees: ‘Van wereldverbeteraar naar loopjongen voor McKinsey: hoe jong talent verstrikt raakt in de fuik van het grootkapitaal’

Wie de wereld wil veranderen, kan zich beter aansluiten bij een cult, of er zelf een beginnen. Als je het verschil wilt maken, moet je in ieder geval niet bang zijn om vreemd over te komen op de buitenwereld. Iedere mijlpaal van beschaving werd aanvankelijk gezien als het idee van een rare subcultuur, of het nu gaat om de stelling van Pythagoras of de overtuiging dat slavernij fundamenteel verdorven is.

Dat je tegenwoordig op school leert dat a² + b² = c², heb je te danken aan een ascetische sekte van Griekse vegetariërs uit de zesde eeuw voor Christus. En historici zijn het erover eens dat het vroege abolitionisme werd aangevoerd door de quakers, wat een van de belangrijkste sektes was in de geschiedenis van de mens.

Het aantal quakers is altijd bescheiden geweest. Rond 1660 had de cult een stuk of 60.000 leden in Groot-Brittannië, hooguit 1 procent van de bevolking. Toch zou de wereld er vandaag heel anders hebben uitgezien zonder deze rare christenen.

En ja, die quakers waren écht raar. Om je een idee te geven: ze renden naakt kerken binnen en staken publiekelijk bijbels in de fik. Ze werden spottend afgedaan als quakers (‘bevers’, van het werkwoord ‘beven’), omdat ze tijdens hun gebeden nogal luidruchtig met hun lichaam konden schudden – en omdat ze er nogal schokkende ideeën op na hielden.

In korte tijd raakten de quakers berucht vanwege het verstoren van kerkdiensten in heel Engeland. Quakers reisden de wereld af om eenieder te overtuigen van hun alternatieve christelijke geloof. Een van hen ging op audiëntie bij de sultan in Constantinopel, een ander gaf de paus in Rome de wind van voren (‘Gij zijt waarlijk de antichrist!’). Die laatste werd de volgende dag trouwens opgehangen.

Als de quakers één missie hadden, dan was het gelijkheid. Zij weigerden te buigen of te knielen, ook al stonden ze oog in oog met de koning van Engeland. Ze namen voor niemand hun hoed af en verdomden het om mensen van adel aan te spreken met ‘My Lord’. Ze wilden geen belofte van trouw afleggen aan wie dan ook, en al helemaal geen eed zweren, want quakers zeiden dat ze altijd de waarheid spraken.

De gelijkheid onder quakers ging ook op voor vrouwen, die – uitzonderlijk voor die tijd – leidinggevende functies konden vervullen binnen de gemeente. Vrouwelijke quakers werkten als predikant of profeet, missionaris of activist. Maar liefst een op de vijf boeken die in het Engeland van de zeventiende eeuw door een vrouw werd geschreven, kwam van de hand van een quaker.

Hoe zo’n quakergemeente eruitzag? Zelf vonden ze het godslasterlijk om zich te laten portretteren, maar in 1690 maakte de Hollandse meester Egbert van Heemskerck een schilderij van een quakergemeente in Londen. Kunsthistorici zijn het er niet over eens of dit groepsportret bedoeld was als feitelijke weergave of als satire op een bizarre cult. Maar het beeld werd door tijdgenoten sowieso als schokkend ervaren, want op het schilderij is een vrouw aan het woord.

In de achttiende eeuw keerden de quakers zich ook tegen de slavernij. Terwijl de heersende klasse het normaal vond om Afrikaanse mensen te kopen en te verkopen, begon het abolitionisme als een soort quakerstart-up.

Dé pionier was de Brits-Amerikaanse kluizenaar Benjamin Lay (1682-1759), Lees: ‘Het ongelofelijke verhaal van Benjamin Lay: antiracist, veganist en zijn tijd eeuwen vooruit’ die door zijn biograaf is omschreven als ‘een klassenbewuste, genderbewuste, rasbewuste, milieubewuste, vegetarische ultraradicaal’.  Lay was een kleine, gebochelde man die kopjes stuksloeg als er thee met suiker van slavenplantages in zat. Hij schold slavenhouders de huid vol en werd zelfs door vier verschillende quakergemeenten geroyeerd.

Vervolgens had je de Frans-Amerikaanse quaker en basisschoolleraar Anthony Benezet (1713-1784), Lees: ‘Hoe een introverte basisschoolleraar de grondlegger werd van de strijd tegen de slavernij’. die de dossiervreter van het abolitionisme werd. Benezet schreef honderden brieven, boeken en pamfletten om zo veel mogelijk mensen wakker te schudden. Hij was ook een aanhanger van wat hij ‘praktisch christendom’ noemde. Benezet gaf het grootste deel van zijn inkomen weg en consumeerde niets wat met slavenhanden was geoogst. (Doctrines die ‘worden verkondigd in de wandelgangen’ werden volgens hem ‘te vaak tegengesproken in de praktijk’.)

De geschriften van Lay en Benezet waren weer van grote invloed op Britse activisten, zoals de jonge Thomas Clarkson, Lees hier: ‘Nee, je bent niet goed zoals je bent’. die op vijfentwintigjarige leeftijd zou meedoen aan de essaywedstrijd van de universiteit van Cambridge. Clarkson vond in een Londens boekwinkeltje een boek van Benezet, dat hij min of meer overschreef om de eerste prijs te winnen. (Menig abolitionist plagieerde hele passages uit Benezets boeken – iets wat de basisschoolleraar prima vond. Het ging hem namelijk niet om hemzelf als boodschapper, maar om de boodschap.)

Aanvankelijk kon niemand vermoeden dat dit samenraapsel van vreemde snuiters – de kluizenaar, de basisschoolleraar en de net afgestudeerde student – een van de grootste revoluties in de geschiedenis van de mens zou ontketenen. Maar zo is het gegaan. In Groot-Brittannië, een land waarin grof geld werd verdiend aan de slavenhandel en waarin minder dan 3 procent van de bevolking überhaupt kon stemmen, kwamen miljoenen op de been om een van de oudste economische systemen omver te werpen.

‘In de hele wereldgeschiedenis’, merkt een moderne historicus op, ‘was er geen precedent voor zo’n campagne.’

En dan nu weer terug naar de investeerder Peter Thiel en zijn PayPal-cult. Je kunt van mening verschillen over de vraag in hoeverre zij hebben bijgedragen aan het welzijn van de wereld. In Silicon Valley zijn er talloze ‘incubators’ van start-ups die hun succes vooral in dollars meten, in plaats van in wijsheid, schoonheid en rechtvaardigheid.  Het probleem met veel van deze durfkapitalisten is ook dat ze niet zoveel durven, en steeds meegaan met de laatste hype (‘Virtual reality!’ ‘Nee, blockchain!’ ‘Nee, artificiële intelligentie!’).

Het kan dus anders. Moreel ambitieuze ondernemers kunnen de koers van de geschiedenis wel degelijk veranderen. Tien van de twaalf mannen die in 1787 de Britse Society for the Abolition of the Slave Trade oprichtten, waren ondernemer.  En negen van hen waren quakers.

Wie vandaag de archieven van deze cult doorspit, vindt vooral veel to-dolijstjes. Terwijl het Franse abolitionisme werd geleid door schrijvers en intellectuelen (die weinig voor elkaar kregen), werd de Britse beweging getrokken door kooplieden en zakenlui. Die quakers waren raar, maar ook hartstikke praktisch.

4

Dat je als praktische revolutionair het verschil kunt maken, blijkt ook uit het vervolg van de carrière van Ralph Nader, en de cult die hij oprichtte in de jaren zestig.

Na zijn overwinning op de autofabrikant General Motors werkte Nader eerst nog een paar jaar als eenmansleger, oftewel als ‘zelfbenoemd lobbyist voor het algemeen belang’. In die tijd leerde hij zijn eerste grote lessen over hoe je dingen voor elkaar krijgt.

Bijvoorbeeld:

1. De meeste journalisten zijn lui en doen geen eigen onderzoek. Voor media-aandacht moet je een kant-en-klaar pakket bij hen aanleveren, het liefst met de telefoonnummers van je bronnen erbij.
2. Het heeft weinig zin om Congresleden direct te benaderen, want politici hebben meestal toch geen tijd. Je kunt beter lobbyen bij hun assistenten, want die zijn jonger, idealistischer en beter ingevoerd.
3. De beste klokkenluiders vind je in het middenmanagement, of daaronder. Mensen die lager op de bedrijfsladder staan, weten beter hoe het bedrijf echt werkt dan de grote bazen in de boardrooms. Ze hebben doorgaans ook een sterker moreel kompas.
4. Hoe saaier iets lijkt, hoe spannender het is. Als tijdens het lezen van een beleidsstuk je ogen glazig worden, dan weet je: dáár zit het grote geld.
5. Hoe minder behoefte je hebt aan schouderklopjes, hoe sterker je staat. ‘Als je effectief wilt zijn in Washington, zet je eigen ego dan opzij’, zei Nader. ‘Voed het ego van anderen.’

Het liefst ging Nader daarheen waar het stil was, en richtte hij zich op problemen die het nieuws nog niet hadden gehaald. Hij was principieel in zijn idealen, maar pragmatisch in zijn methodes. ‘Ik probeer uit te zoeken hoe ik zo effectief mogelijk gebruik kan maken van wat ik heb’, zei hij. ‘Een speech? Een artikel in een tijdschrift? Een Congreslid? Een open brief aan een bedrijf? Er is geen standaardformule.’

Als het maar werkt.

En Naders aanpak werkte. In slechts een paar jaar tijd was hij betrokken bij vier grote wetten, onder andere voor een strengere voedselinspectie en veiligere gaspijpleidingen. Vervolgens wilde hij zijn juridische activisme opschalen, want er was simpelweg te veel te doen. Er werden voortdurend snelwegen door woonwijken geploegd, natuurgebieden verwoest en rivieren vol gif gepompt.

Zo kwam Nader op zijn idee om een hele brigade van Davids te rekruteren, die hij betaalde met de royalty’s van zijn bestseller over General Motors. Nader zocht ambitieuze twintigers en dertigers die hun ‘morele verontwaardiging konden combineren met diepgravend onderzoek’.

In de zomer van 1968 meldden zich de eerste sollicitanten. ‘Werken voor u klinkt zeer aanlokkelijk voor twee gedesillusioneerde Harvard-studenten’, schreven twee van hen, ‘die anders eindeloze jaren van gewauwel moeten doorstaan om straks op hersenloze wijze de schuldigen te verdedigen en de consument te naaien.’

Nader nam deze twee en nog vijf anderen direct aan, want hij had zijn volgende doelwit al op het oog: de Federal Trade Commission (FTC). Dit obscure overheidsorgaan moest optreden tegen gevaarlijke producten en dubieuze reclames, maar was volgens Nader veel te laks. En de jurist geloofde dat wanneer je iets wilt bereiken, je niet je grote vijand moet aanvallen, maar je luie vriend.

Het rapport over de FTC verscheen in januari 1969 en sloeg in als een bom. ‘Voor zover iemand zich kan herinneren, is er nog nooit zoiets gebeurd in Washington’, merkte een journalist op. De FTC was volgens Nader & co. een waakhond zonder tanden, bevolkt door lakse ambtenaren. De organisatie werd gekenmerkt door ‘vriendjespolitiek, geïnstitutionaliseerde middelmatigheid, endemische inactiviteit, vertraging en geheimhouding’ en – niet te vergeten – een ‘ijsberg van incompetentie en wanbeheer’.  The Washington Post noemde het onderzoek ‘totaal verwoestend’.

Dit smaakte naar meer. In de maanden erop meldden zich honderden studenten bij Nader, en op zeker moment solliciteerde maar liefst een derde (!) van het studentenbestand van Harvard Law School bij hem. Niet alleen rechtenstudenten waren enthousiast, ook jonge dokters, biologen, chemici en ingenieurs stonden te springen om zich bij Nader aan te sluiten.

Hij sliep maar een paar uur per nacht, en had vrijwel geen privéleven. Hij leefde als een soort monnik en profeet, die volledige toewijding aan zijn sekte eiste

De beste sollicitanten werden aangenomen en door Nader opgedeeld in teams van zeven tot veertien onderzoekers. Zij beten zich vast in ingewikkelde dossiers als voedselveiligheid, milieuvervuiling en energiebeleid. Tussen de bedrijven door spande Nader nog een rechtszaak aan tegen General Motors, vanwege het schenden van zijn privacy door die privédetectives. Hij schikte voor het destijds ongekende bedrag van 425.000 dollar, dat hij weer investeerde in zijn groeiende leger.

Toen begon het juridische bombardement pas echt. De teams publiceerden het ene na het andere rapport, met titels als Vanishing Air (over luchtvervuiling, vol ‘belastende feiten, cijfers en mislukkingen’), Water Wasteland (over watervervuiling, een ‘misdaad tegen de mensheid’) en The Chemical Feast (over de Food and Drug Administration, volgens TIME ‘misschien wel de meest vernietigende kritiek op een Amerikaanse overheidsinstelling ooit’).

De rapporten van Nader en zijn volgelingen waren gortdroog, maar toch gingen er bijna een half miljoen over de toonbank. En de opbrengst? Die werd gebruikt om nog meer onderzoek te financieren.

Hiermee zijn we terug bij het begin. In de zomer van 1969 gingen de jonge juristen – door de pers inmiddels ‘Nader’s Raiders’ genoemd – op de foto voor het tijdschrift Life, op de trappen van het Capitool. In het bijgaande artikel vertelt Nader dat hij een nieuwe dimensie wil geven aan het beroep van advocaat. ‘Advocaten zijn nooit daar waar de nood het hoogst is. Ik hoop dat een nieuwe generatie advocaten dat gaat veranderen.’

Nee, ze zouden niet rijk worden van hun onderzoek en activisme, maar rijkdom vond Nader toch voor de armen van geest. Zelf woonde hij in een klein appartement waarin hij een telefoon deelde met drie huisgenoten. Hij had geen auto en geen televisie, en stond bekend om zijn lelijke tweedehands pakken (een Britse krant omschreef Nader eens als een ‘gewetensbezwaarde tegenstander van mode’).

En toch – ondanks het schrale loon, ondanks de werkdruk – had Nader een enorme aantrekkingskracht op jong en ambitieus Amerika: je kreeg tenminste iets voor elkaar

Toen hem werd gevraagd hoe de perfecte werkweek eruitzag, antwoordde Nader: ‘Honderd uur lijkt me ideaal.’ Zelf sliep hij maar een paar uur per nacht, en hij had vrijwel geen privéleven.  Van zijn volgelingen eiste hij dezelfde toewijding. Wie niet hard genoeg werkte, werd uitgekafferd. Die houding bracht de studenten ‘op het randje van een opstand’, aldus The New York Times in 1971; Nader klaagde op zijn beurt dat veel van zijn rekruten juist te soft waren.

‘Ze wilden dat mensen ’s morgens bij hen kwamen zitten en zeiden: “Hoe gaat het met je?” Handjes vasthouden.’ Een van de grappen op kantoor was dat Nader wel een overtuigd kapitalist moest zijn, want hoe kon hij zijn werknemers anders zo uitbuiten?

En toch – ondanks het schrale loon, ondanks de werkdruk – had Nader een enorme aantrekkingskracht op jong en ambitieus Amerika. Werken voor hem werd het summum. Ja, hij legde de lat hoog, maar als Raider kreeg je de vrijheid om je eigen ideeën na te jagen (‘het doel van leiderschap is om meer leiders te produceren, niet meer volgers’, aldus Nader).

En belangrijker nog: het werk als ‘radicale nerd’ was zóveel interessanter dan het werk bij een of ander suf advocatenkantoor. Als Raider kreeg je tenminste iets voor elkaar.

Bedenk dat er miljoenen mensen zijn die dikke rapporten schrijven. De wereld barst van de onderzoekers, consultants en academici die stapels artikelen, boeken en beleidsstukken produceren en vervolgens over de schutting werpen, het ‘publieke debat’ in, alsof er aan de andere kant altijd wel iemand klaarstaat om die inzichten te vertalen in een nieuwe wet, een nieuw product of een nieuwe organisatie.

Niet dus. In werkelijkheid eindigt het meeste papierwerk in een la of een versnipperaar.

Maar Nader’s Raiders wisten hun woorden wél om te zetten in daden en resultaten. Op de publicatie van Vanishing Air volgde de Clean Air Act van 1970. Na Water Wasteland kwam de Clean Water Act van 1972. En zo zijn er nog veel meer wetten met de vingerafdrukken van de Raiders erop. Een historicus schat dat ze invloed hadden op maar liefst 25 stuks federale wetgeving op het gebied van lucht- en waterverontreiniging, energieproductie, dierenbescherming, giftige stoffen en veiligheid op de werkplek. Alleen al de Clean Air Act heeft honderden miljoenen levensjaren gered, and counting.

Al die tijd bleef de methode van Nader hetzelfde: leg een onderbelichte misstand bloot, stel oplossingen voor en breng een coalitie van activisten, lobbyisten, politici en experts bij elkaar om die oplossingen in praktijk te brengen. De Raiders waren geen hippies die relden en kraakten, maar kantoortijgers die bergen memo’s, brieven, verslagen en transcripten doorploegden. Ze gooiden niet met stenen en molotovcocktails, maar met moties en dagvaardingen.

Nader groeide uit tot een van de beroemdste Amerikanen. Alleen al in 1971 publiceerde The New York Times maar liefst 141 artikelen over hem, en werd hij bedolven onder duizenden brieven uit het hele land. ‘Ik denk dat Ralph meer post kreeg dan The Beatles’, zou een van de Raiders zich later herinneren. Zie de documentaire ‘An Unreasonable Man’ (2006), vanaf 38:30.

Uiteindelijk heeft Nader tientallen organisaties opgericht en geïnspireerd, waarvan er vele nog steeds bestaan.

‘Lobbyist voor het algemeen belang’ werd een heus carrièrepad. In 1980 publiceerde een van Naders stichtingen zelfs een beroepengids, met een overzicht van de honderden organisaties waar je ook je ‘geweten kon meebrengen’ naar kantoor. In het voorwoord schreef Nader dat studenten niet meer hoefden te opteren voor ‘triviale baantjes waarbij gemanipuleerde wensen worden nagejaagd’. In plaats daarvan konden ze iets nuttigs doen voor de maatschappij.

5

Misschien dacht je tijdens het lezen: gaat hij ook nog vertellen over de ravage die Nader heeft aangericht in 2000? Oké, oké, er zit inderdaad een staartje aan zijn verhaal. Als Ralph Nader begin jaren negentig met pensioen was gegaan, dan zou hij nu als een van de grootste Amerikanen aller tijden bekendstaan. Maar in plaats daarvan ligt zijn reputatie aan diggelen.

In de tweede helft van de jaren zeventig begon Nader al aan invloed te verliezen, niet in de laatste plaats omdat zijn tegenstanders zijn tactieken overnamen. Hij kreeg ruzie met veel van zijn vrienden, en hij vervreemdde zich van de Democraten – Nader vond dat ze zich nauwelijks meer onderscheidden van de Republikeinen. En eind jaren negentig nam hij een besluit dat dramatisch uitpakte: hij stelde zich kandidaat voor de presidentsverkiezingen.

Veel ex-Raiders keken met afgrijzen naar hun oude held die maandenlang campagne voerde namens de Green Party en miljoenen stemmen wegtrok bij de Democraten. In oktober 2000, een maand voor de verkiezingen, smeekten ze hem te stoppen. ‘Dear Ralph,’ schreven ze, Hier lees je de open brief aan Nader. ‘je hebt je hele volwassen leven offers gebracht voor het algemeen belang, zoals wij, je vrienden en collega’s, goed weten. Er zijn talloze gelegenheden geweest waarbij je op de achtergrond bleef, als dat anderen maximaal ten goede kwam. Het is tijd dat je opnieuw een stap opzij doet, in het belang van onze natie.’

Maar Nader was onvermurwbaar. Tot op de dag van de verkiezingen voerde hij campagne met een leger jonge activisten in cruciale swingstates. In Florida kreeg hij bijna 100.000 stemmen. En jawel, een paar maanden later werd de Republikein George W. Bush ingezworen als 43ste president van de Verenigde Staten. In de beslissende staat Florida had Bush de Democraat Al Gore verslagen met een flinterdunne marge van 537 stemmen.

Als tegenwoordig de naam van Ralph Nader valt, denken veel Amerikanen aan de dramatische verkiezingsuitslag van november 2000, en aan alles wat erna kwam onder de regering-Bush – de belastingkortingen voor de allerrijksten, de mensenrechtenschendingen in Guantánamo Bay en de invasie en oorlog in Irak.

De tragiek van Nader was dat hij veranderde in een cultleider die doof was voor kritiek. Hij hield halsstarrig vast aan zijn oude methodes, ook toen ze averechts begonnen te werken. Hij bleef zijn vrienden aanvallen, ook toen hij bijna geen vrienden meer overhad. Hij had een indrukwekkend vermogen om nederlagen te incasseren, maar vergat dat verliezen geen deugd op zich is.

En toch, en toch. Toch denk ik dat we nog steeds veel kunnen leren van de oude advocaat.

Tot op de dag van vandaag zitten talloze juristen, consultants, marketeers, programmeurs, managers, accountants en bankiers vast in goedbetaalde maar betrekkelijk nutteloze of zelfs schadelijke banen. Intussen staat de wereld voor enorme uitdagingen die we niet met louter leuzen en spandoeken kunnen bestrijden.

We hebben straatvechters nodig én studiebollen, rebellen én nerds om het stokje van de oude Nader over te nemen.

In september 2015 was Ralph Nader weer terug op de campus van Harvard Law School. Er was veel veranderd sinds zijn studententijd. Toen liepen er bijna alleen witte mannen rond; inmiddels was de studentenpopulatie veel diverser.

Maar andere dingen waren hetzelfde, tot Naders frustratie. Minstens 80 procent van de afgestudeerde juristen kwam op voor minder dan 20 procent van de bevolking. De meeste advocaten stonden aan de kant van de huisbazen, niet van de huurders; van de schuldeisers, niet van de schuldenaren; van de daders, niet van de klokkenluiders. De kans op een dikbetaalde maar zielloze baan was hoogstens wat gedemocratiseerd.

‘Jullie hebben nog 2.500, misschien 3.000 weken over’, sprak Nader zijn jonge publiek toe. Bekijk Naders uitspraak vanaf 17:20.  Wat wilden deze studenten doen met de rest van hun leven? Hoe wilden ze later terugkijken op hun carrière? Verlaag jezelf niet, pleitte de advocaat, door je talenten te verkopen aan de hoogste bieder. In feite bracht hij dezelfde boodschap als 47 jaar eerder, op die vrijdagavond in 1968, toen hij de eerste lichting van zijn Raiders rekruteerde.

Jullie staan op het punt je leven te vergooien. Maar het is nog niet te laat.