Europeanen zijn nog altijd vóór ambitieus klimaatbeleid (en wat me verder opviel in het klimaatnieuws)

Gevaarlijke hitte in West-Afrika,^* dreigende watertekorten in de landbouw en de moeizame warmtetransitie in Nederland: ik volg het klimaatnieuws en deel eens per kwartaal wat me opvalt.

JANUARI, FEBRUARI, MAART: Februari 2024 gaat de boeken in als de negende ‘heetste maand ooit gemeten’ op een rij.^* De recordreeks begon in juni 2023 en het lijkt erop dat ook maart ‘de warmste maart ooit’^* gaat worden (sinds de metingen begonnen in 1880). De wereldzeeën waren zelfs nooit eerder zo warm als in februari.^* Klimatologen kunnen de extreme hitte van vorig jaar^* nog niet verklaren en maken zich daar zorgen over.^*

LANDBOUWPROBLEMEN: Ongeveer 90 procent van het gebruikte zoet water wereldwijd gaat naar de landbouw. Maar veel bronnen raken op en meer hitte betekent ook meer droogte, voorspelt George Monbiot in The Guardian.^* Ondertussen waarschuwt zijn collega Thomas Oudman voor het opraken van fosfor,^* en slaan wetenschappers in Nature alarm over de verspilling van kalium^* – allebei essentiële voedingsstoffen voor gewassen.

‘Het opraken van zoet water is een van die vele gigantische problemen die genegeerd worden – maar die stuk voor stuk fataal kunnen blijken voor vrede en voorspoed op een bewoonbare planeet’

George Monbiot in The Guardian over dreigende zoetwatertekorten^*

MEDIA-AANDACHT: In de VS lukt het de media niet goed om de aandacht te richten op dit soort milieuproblemen. Hoewel 2023 het warmste jaar ooit was, besteedden Amerikaanse televisiezenders aanmerkelijk mínder aandacht aan het klimaat, concludeert Media Matters for America.^*

Europese ommekeer?

DE GROOTSCHALIGE BOERENPROTESTEN die sinds eind vorig jaar plaatsvinden in Duitsland, Frankrijk, België en andere Europese landen, leiden vrijwel direct tot beleidswijzigingen.

In Duitsland^* en Frankrijk^* zijn geplande belastingheffingen op kerosine – feitelijk dus het afschaffen van fossiele subsidies! – geheel of gedeeltelijk van de baan.

De Europese Commissie stelt biodiversiteitsregels^* en een stemming over de natuurherstelwet uit,^* pesticidewetgeving is geheel geschrapt,^* en er zijn meer handreikingen aan de agrariërs.^* Dat dezelfde Commissie een CO2-reductiedoel van 90 procent voor 2040^* voorstelt, is in dit kader nogal underwhelming: verre doelen zijn makkelijker dan nabije maatregelen.

Hoewel hun grieven divers zijn,^* nemen boeren het de EU vooral kwalijk dat die hen niet (voldoende) beschermt tegen concurrentie op de wereldmarkt, maar wél ‘beperkende’ milieuregels oplegt.^*

‘De staat is hard in het opleggen van regels en de markt is hard, en als boer zit jij zit daar precies tussenin’

Belgische boer Bram Van Hecke in de Financial Times^*

VOORAL DE RECHTS-POPULISTISCHE PARTIJEN zien in de boerenonvrede een kans om meer stemmen te winnen bij de Europese verkiezingen in juni. Deze nationalistische politici zeggen dat ze boeren bescherming kunnen bieden tegen de klimaat- en milieudoelen die horen bij een ‘doorgeschoten’ globalisme, legt politicoloog Sarah de Lange uit bij Bureau Buitenland.^* Centrumrechtse partijen reageren hierop door de retoriek van radicaal-rechts over te nemen, wat de legitimiteit ervan enkel versterkt.

Denktank European Council on Foreign Relations (ECFR) voorspelt dan ook een ‘ scherpe bocht naar rechts’ bij de Europese verkiezingen,^* een voorspelling die gretig aftrek vond in de media.^* In sommige artikelen leek het zelfs alsof de verkiezingen al hadden plaatsgevonden.^* Toekomstig klimaatbeleid zal de dupe worden van deze wending, is de consensus.

WAT IK ME AFVRAAG: werken media niet te veel mee aan een selffulfilling prophecy? Onder stemmers in Duitsland, Frankrijk en Polen ís er helemaal geen sprake van een groeiend verzet tegen Europees klimaatbeleid, blijkt uit een peiling van het Jacques Delors Centre,^* een Europese denktank. Maar dat zou je wel denken als je de krant leest of het journaal volgt. Journalisten spelen rechts-populisten ook in de kaart door te doen alsof de stem van ‘de bezorgde burger’ en die van ‘de boeren’ onvoldoende gehoord worden door het politieke establishment, waarschuwt populisme-expert Cas Mudde in De Groene Amsterdammer.^* ‘Hierdoor krijgt nu juist het andere – en grotere – liberale deel van de bevolking een kleinere stem’, zegt hij.

Tech en de energietransitie

VLOEIBAAR AARDGAS: In de VS is de discussie losgebarsten over vloeibaar aardgas (lng).^* Dit gebeurde nadat president Joe Biden eind januari besloot voorlopig geen vergunningen meer^* te verlenen voor de bouw van nieuwe lng-exportterminals, waarmee aardgas vanuit de VS naar Europa en andere markten wordt verscheept. (Het is een alternatief voor gas van Poetin en uit Groningen; onder meer Shell verdient er goud geld mee.)^* Het Witte Huis wil nu eerst meer duidelijkheid over de klimaatgevolgen van meer lng-export. Bidens besluit werd gevierd als een overwinning voor en door klimaatactivisten, die juist de afgelopen maanden van lng hun volgende grote doelwit hadden gemaakt. Maar de export van vloeibaar aardgas vanuit de VS gaat de komende jaren alsnog stijgen, leggen journalist Robinson Meyer en energie-expert Jesse Jenkins uit in een nieuwe klimaatpodcast voor energienerds, Shift Key.^*  En is lng echt erger dan steenkool, zoals activisten zeggen?^* Dat hangt volledig af van de aannames die je doet, en het is eigenlijk niet met zekerheid te zeggen.^*

ACHTERBLIJVENDE SECTOR: Transport is in toenemende mate het probleemkind van de energietransitie in Europa, stelt de groene campagne- en onderzoeksorganisatie Transport & Environment (T&E). Waar andere sectoren hun CO2-uitstoot sinds 1990 wisten te temperen, groeide die van de transportsector nog door tot 2007.^* Sindsdien wordt deze sector in de EU drie keer zo langzaam verduurzaamd als de rest van de economie. Gevolg: transport is nu de grootste bron van uitstoot in de EU, en kan in 2030 ruim 40 procent van alle Europese uitstoot veroorzaken. Een dalende uitstoot op de weg (dankzij een groei van het aantal elektrische auto’s) werd vorig jaar tenietgedaan door de groei van de luchtvaart.^* De schijnoplossingen zijn nog steeds niet uit deze sector verdwenen: collega Thomas Oudman schreef over biodiesel, dat steeds vaker wordt gemaakt van restvet van geslachte varkens. Behalve ranziger is dat mogelijk ook schadelijker dan fossiele diesel.^*

MOEIZAME WARMTETRANSITIE: NRC pakt uit met een verhaal over de moeizame warmtetransitie (de overstap van aardgas naar duurzame warmte voor de verwarming van huizen) in Amsterdam.^* Ik denk dat dit verhaal exemplarisch is voor wat er in heel Nederland speelt: het blijkt extreem ingewikkeld te zijn om wijken van het gas af te halen, om mensen daarin mee te krijgen, om te zorgen dat het betaalbaar is. Warmtenetten zijn vaak de beste collectieve oplossing voor dichtbebouwde wijken, maar veel bewoners vinden het lastig dat ze hierin zelf geen keuze hebben. Ze worden ook afgeschrikt door verhalen over naheffingen^* en hoge tarieven.^* Wetgeving die gemeenten in zulke gevallen ‘doorzettingsmacht’ moet geven, wordt deze week besproken in de Kamer.

‘Eerlijk is eerlijk: het lukt ons niet om onze bewoners een verhaal over het warmtenet te vertellen dat helder én eerlijk is’

Eric Nagengast, directeur Vastgoed van de Amsterdamse woningbouwcorporatie Rochdale, over het aansluiten van woningen op een warmtenet in Amsterdam^*

EENZAME SPRINT: Het tempo waarin China faciliteiten voor groene energie bijbouwt blijft krankzinnig. Vorig jaar zette China méér zonnepanelen neer dan de hele wereld bij elkaar in 2022.^* De duurzame energiesector was in 2023 zelfs de belangrijkste bron van economische groei in het land. In de periode 2023-2028 gaat het land vijf keer zoveel duurzaam vermogen installeren als de EU, en zes keer zoveel als de VS. Maar ondanks die imposante cijfers wordt de zware industrie in China niet of nauwelijks duurzamer, schrijft historicus en analist Adam Tooze.^* Bovendien heeft het land een enorme reservecapaciteit aan steenkoolcentrales opgebouwd,^* die het tot 2060 denkt te gaan gebruiken.^* (Over deze tegenstrijdigheid in het Chinese beleid schreef ik eerder.)^* De grote vraag is: gaat de Communistische Partij ook de industrie richting duurzaamheid duwen? Zonnepanelen en windmolens bíjplaatsen is makkelijk, maar kolencentrales en vieze fabrieken wéghalen is een heel ander spel. Kan China dat ook?

STOP DE VERSPILLING: De investeerder en energieanalist Michael Liebreich belicht de energietransitie in een nieuw tweeluik op de site van Bloomberg New Energy Finance. Hij begint met vijf formidabele uitdagingen, waaronder het overvolle stroomnet en onvoldoende klimaatfinanciering.^* In een tweede artikel plaatst hij hier vijf ‘superhelden’ tegenover: positieve ontwikkelingen en meevallers die de groene omwenteling tóch haalbaar maken. Zo is een duurzaam energiesysteem véél efficiënter dan het huidige fossiele systeem,^* wat betekent dat we niet alle olie, gas en kolen die we vandaag gebruiken hoeven te vervangen. Dat inzicht is niet nieuw, wel belangrijk.^*

Dit nieuwsoverzicht voortaan in je mail?