Dit wandelende eiland bij Rotterdam laat zich niet vangen door mensenhanden

Er is weinig wind, de baai is een spiegel. Ik vlieg boven zee en zie in die lagune van glas een eiland liggen.

‘Kijk dan!’ zeg ik tegen mijn gezelschap.

Wat heb ik het gemist de wereld van boven te zien. Die blik van de vogels, het grote plaatje: veel mooier dan ik had durven dromen. Ik heb te lang niet gevlogen, lijkt het wel, ben duizelig en verliefd.

En dan te bedenken dat ik slechts naar een schermpje tuur. Ik sta met beide benen op het strand en bestuur de minidrone.

Plaatsvervangend vliegen.

De Hinderplaat. Zo heet het tijdelijke eilandje. Het ligt ten zuiden van de containerhavens van Rotterdam, in de baai die zich uitstrekt tussen de Maasvlakte en natuurgebied de Kwade Hoek. Twee keer per dag verschijnt het, twee keer per dag is het zoek. Het ritme van het getij. 

Twee dagen na nieuwe maan komt de vloed extra hoog en trekt de zee zich bij eb juist extra terug.

Het eiland op zijn blootst.

Dan zie je een hele archipel van zandplaten, ook wel het ‘Hinderplaat-complex’ geheten.^* Alsof het een hindernis, een sta-in-de-weg is.

En misschien is het dat ook: obstakel voor de zeevaart. Maar de natuur lijkt hier juist vrij. Geen hek, geen dijk, geen dam. En elke keer als het eiland zich laat zien, is het net even anders. Het zand wandelt, het zand schetst steeds wat anders in de zee.

De Hinderplaat bestaat al minstens sinds de jaren tachtig. In krantenberichten las ik over een ‘sterk uitbreidend’ eiland dat naar de kust toe wandelt.

De plaat groeide door de aanleg van de Haringvlietsluizen. Dat Deltawerk werd voltooid in 1971.^* Sindsdien stroomt het water van de Rijn en Maas hier niet meer ongehinderd de Noordzee in. Dus het zand, dat de golven voortdurend op de kust werpen, spoelt niet langer weg. De kust verzandt, de zee slibt dicht, er groeit een mini-Waddenzee – hier is per ongeluk een schitterend wonder verricht.

Je hoort er de roep van wulpen. Je ruikt de mosselen die groeien op door zand verzwolgen bunkers. Alsof je in Normandië bent, inclusief de weidsheid, de geneeskrachtig brede horizon.

Er ligt een plan om de baai af te sluiten

Niet iedereen ziet dat zo. De laatste jaren gaat de verzanding in versneld tempo. Het eiland lijkt een sprintje naar de kust te trekken. Zorgen alom. De haven vreest dat de vaargeulen dichtslibben. De strandtenteigenaren vrezen dat ze straks geen zand maar blubber voor de deur hebben. De vissers van Stellendam – het handjevol dat er nog is na de kaalslag onder de vloot^* – zijn bang dat ze straks de haven niet meer uit kunnen.

Begrijpelijke zorgen. En dus wordt er gekeken naar grote gebaren. Er bestaat zelfs een plan om de hele baai af te sluiten, om zo weer grip te krijgen op die speelse zee met dat wandelende eiland.

Met een dijk heb je controle. Maar je bent ook de essentie van dit gebied kwijt: de vrijheid.

Rechts: het Mordor van de maakbaarheid. Recht naar beneden: de duinen van Voorne, een van de rijkste natuurgebieden van West-Europa

Laat deze Waddenzee met rust, schreef ik vorig jaar in een essay voor het Historisch Genootschap Roterodamum. Ik doopte de zandplaat ‘Rotterwad’. Ik zag het als een schuilplaats voor de vrije natuur. En als een inlossing van een ereschuld.

Want de haven had in de jaren zestig al eens een prachtig waddengebied vernietigd, vogeleiland De Beer, inclusief nachtegalen, orchideeën en tienduizenden sterns. Het verdween door de aanleg van de oliehavens in de Europoort.

En alsof van die geschiedenis niets geleerd was, werden later de containerhavens van Maasvlakte 2 aangelegd in een natuurreservaat. Namelijk het Natura 2000-zeereservaat ‘Voordelta’. Ook toen werd compensatie beloofd – die niet kwam.^*

Maar nu was hier dus per ongeluk iets moois terug gegroeid. Niets meer aan doen, schreef ik in dat essay: laat dit eiland gebeuren. Ik zag de natuur als tegenpool van de haven.

Maar is het dat wel?

De natuur is hier strikt gecontroleerd, juridisch dichtgetimmerd

Eerlijk gezegd had ik het eilandje tot vandaag alleen gezien vanuit de verte, als een vage streep. En ik was er eens langsgepeddeld bij hoogtij.

Het voelt als een gotspe om hier op het stille strand het snorrende reuzeninsect los te laten – maar voor je het weet is het gebeurd en hang ik hoog boven het strand. Het wonder dat er in zo’n tjokvol land nog zo’n vergezicht mogelijk is. En dan: kronkelende kreken en de platen en de geulen. Honderden robben kijken niet eens op.

Een vlaag van hoogtevrees – waarom, ik sta toch op de grond?

Rechts: de skyline van de grootste haven van Europa. Kranen, schoorstenen, windmolens, steenkolenheuvels, containerterminals. Het Mordor van de maakbaarheid.

Recht naar beneden: de duinen van Voorne, een van de rijkste natuurgebieden van West-Europa.

Ogenschijnlijk is er inderdaad geen groter contrast denkbaar. Het functionalisme van de havens versus het vrij rondstuivende duin. Maar schijn bedriegt. Ook de natuur is hier strikt gecontroleerd, elke vierkante kilometer is juridisch dichtgetimmerd.

Rotterwad is omringd door drie zogeheten Natura 2000-gebieden – Voornes Duin, Kwade Hoek en Voordelta – met elk een pakket aan ‘habitattypen’ met de daarbij behorende ‘instandhoudingsdoelstellingen’. Hierin ligt precies vast welke natuur er hoort te zijn, voor eeuwig en altoos.

Zoals de zeecontainers codes hebben, zo ook de natuur:

• H2190 - vochtige duinvalleien^*
• H1110 - permanent overstroomde zandbanken^*

Enzovoorts.

Die codes, dat bestemmingsplan, die doelstellingen – ze verklaren ook de kale plekken die ik beneden zie in de duinen. Bijna rechtlijnige kale zandvlakten, kennelijk het werk van mensenhanden.

Daar zijn bos en struweel gekapt om duinen open te maken. Want precies daar moet duin zijn, volgens de instandhoudingsdoelstelling. Habitattype H2120: witte duinen.^* En als de natuur daar niet aan meewerkt, als de natuur wil dat er struweel groeit, dan wissen we dat uit met graafmachines. ‘Herstelbeheer’, heet dat.

Dit eiland zal verder shapeshiften, dwars door dat raster van instandhoudings-doelstellingen heen

Er zijn miljoenen mee gemoeid. Vaak is het vechten tegen de bierkaai, want door de supermest genaamd stikstof die voortdurend uit de lucht neerdwarrelt, veranderen duinen in een oogwenk weer in bos.

Zoals de haven eeuwig moet baggeren om de vaargeulen open te houden, zo moeten de natuurbeheerders bossen en struwelen bulldozeren om de duinen open te houden.

Zodat er is wat de mens vindt dat hier moet zijn.

De Hinderplaat houdt zich vooralsnog niet aan de afspraken. De zandplaat stiefelt door die verschillende Natura 2000-gebieden heen. Binnenkort zal die plaat permanent droogvallen, aldus een rapport van onderzoeksbureau Arcadis. Dan zal het een echt eiland zijn, in plaats van maar twee keer per dag. En de plaat kan al binnen tien jaar aanlanden bij de kust. Dan is het geen eiland meer, verandert het in duin.

Dat rondzwierende eiland heeft allerlei juridische gevolgen. Natuurbeschermers en onderzoekers denken al na over wat dat betekent. ‘Voor de habitattypen H1140A slik- en zandplaten (getijdengebied) en H1140B slik- en zandplaten (Noordzeekustzone) is behoud van oppervlak in het ondiepe Zuid-Hollandse deel niet mogelijk als gevolg van de aanzanding’, voorspelt de Natuurdoelanalyse Natura 2000: Voordelta.^*

Maar het zal de zandplaat worst wezen in welk habitattype hij transformeert. Dit eiland zal verder shapeshiften, dwars door dat raster van instandhoudingsdoelstellingen heen.

Misschien wordt het ooit een schiereiland vol bos, misschien blijft het tóch wad vol geulen; in elk geval zal de plaat zich niet aan onze kaart houden. Daarom houd ik van de Hinderplaat.

Nu ik erboven zweef, heb ik bijna knikkende knieën. Alsof ik te ver van huis ben, boven de oceaan vlieg, boven vrije eilanden in een wereld zonder mensen.

Mensen willen de wereld beheersen. De natuur doet maar wat. Dat hindert niet.