Honger sloopt een mensenlichaam. Voedsel is daarom niet genoeg om honderdduizenden Gazanen van de dood te redden

De hongersnood in Gaza is nu al de ernstigste van deze eeuw, als je kijkt naar het aantal mensen in kritieke toestand. Het woord ‘hongersnood’ klinkt urgent, en toch maakt dit stempel niet direct duidelijk hoe groot de catastrofe in Gaza nu al is. 

Volgens de laatste beschikbare data, tot 15 maart, zijn 677.000 mensen zo ver verhongerd dat hun situatie catastrofaal is. En nu, bijna een maand later, zullen het er alweer veel meer zijn. Tijdelijk iets meer voedselhulp, dat na aankondiging van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu hopelijk snel op gang gaat komen, zal volstrekt ontoereikend zijn. Veel mensen zijn al op sterven na dood. Voor hen is voedsel niet genoeg.

‘Catastrofale honger’ betekent namelijk dat mensen in de laatste fase voor de hongerdood verkeren. Het lichaam richt zich dan op het rekken van het leven. Dat doet het door zich slechts nog te richten op de belangrijkste lichaamsfunctie – het pompen van zuurstofrijk bloed naar de hersenen. Het vet is al weg, daarom worden spieren en zelfs bot verteerd om de benodigde energie te leveren. Daardoor worden armen en benen letterlijk vel over been. Mensen worden eerst prikkelbaar en ongeconcentreerd, daarna lethargisch; elke inspanning is te veel.

We weten hoe mensen in deze staat eruitzien. We kennen de hologige blikken op foto’s van Cas Oorthuys, gemaakt tijdens de Nederlandse Hongerwinter; of Amerikaanse beelden van de bevrijding van concentratiekamp Buchenwald in nazi-Duitsland; of recenter nog van beelden uit Somalië in 2011.

Dat we nu niet met onze neuzen op vergelijkbare foto’s uit Gaza worden gedrukt, komt helaas niet doordat die er niet zijn. Dat komt doordat kranten en hulporganisaties zoals Oxfam Novib en Artsen zonder Grenzen terughoudender zijn geworden met het publiceren van dit soort foto’s.

Maar zelfs zonder foto’s is het mogelijk een voorstelling te maken van de ramp die zich nu voltrekt: zonder speciaal dieet en begeleiding zullen de komende weken en maanden vele duizenden Gazanen sterven. Met gewoon voedsel zijn veel van hen al niet meer te redden, en een deel is zelfs mét intensieve hulp al niet meer in leven te houden.

Het massale sterven begint binnenkort

In het noorden van Gaza sterven inmiddels twee op de tienduizend mensen per dag. Daarmee is de grens gepasseerd waarop de Verenigde Naties spreken van hongersnood; formeel is die dus pas net begonnen.

Maar die conclusie vertekent de realiteit. Want het aantal mensen in catastrofale toestand, met 700.000 bijna een derde van alle mensen in Gaza, is zo enorm dat het sterftecijfer vooralsnog verbazingwekkend laag ligt.

Om een voorbeeld te geven: op het hoogtepunt van de hongersnood in Somalië in 2011 verkeerden 490.000 mensen in kritieke toestand,^* op een bevolking van 12 miljoen.^* Met procentueel gezien véél minder mensen in kritieke toestand dan nu in Gaza, lag het sterftecijfer daar toch 2,5 keer zo hoog.

Het betekent helaas niet dat de ramp in Gaza minder ernstig is – het sterven zal in Gaza niet minder zijn, alleen is de aanloop anders.

In Somalië was de directe aanleiding voor de hongersnood droogte. Door opeenvolgende mislukte oogsten kregen mensen steeds meer honger. Sommige mensen hadden niks meer, anderen konden nog even voort. Het aantal mensen met kritieke ondervoeding liep geleidelijk op, en daar achteraan ook het aantal doden.

In Gaza is de ramp acuut. Omdat Israël de toevoer van voedsel, water en elektriciteit doelbewust en plotsklaps grotendeels heeft afgesneden, zitten veel Gazanen tegelijk in min of meer dezelfde situatie. En dus zal ook het sterven in een grote golf gebeuren. Die golf zwelt nu aan.

Dit doet honger met een lichaam

In Centraal- en Zuid-Somalië stierf tijdens de piek van de eerder genoemde hongersnood in 2011 naar schatting 4,5 procent van de gehele bevolking, en 10 procent van de jonge kinderen.^* De kans wordt elke dag groter dat Gaza daar ruimschoots overheen gaat.

Want zelfs als er nú onbeperkte voedselhulp Gaza binnen zou kunnen komen, dan nog zal een deel van die 700.000 mensen met catastrofale honger sterven.

In Gaza is niet alleen gebrek aan voedsel, maar ook aan water, energie, hygiënische producten en medicijnen. Ziektes zoals geelzucht, diarree, schurft en hepatitis waren daarom al maanden rond.^* Dat is sowieso al een ramp, maar des te meer voor mensen wier lichaam behalve ademen en bloed rondpompen weinig meer kan – ook het immuunsysteem werkt namelijk niet goed meer.

Gewoon voedsel is niet langer voldoende om mensen met catastrofale honger te redden. Ook hun verteringskanaal wordt door het lichaam opgeofferd om te overleven – denk aan de darmspieren, die nodig zijn om voedsel erdoorheen te bewegen.

Deze mensen hebben speciale eiwitrijke voeding nodig om er in de loop van weken of maanden langzaam weer bovenop te komen. Maar er is tekort aan alles, zeker op de plekken waar de situatie het meest kritiek is. De resterende hulpverleners staan voor onmenselijke keuzes, om de weinige hulp in te zetten waar die het grootste verschil kan maken.

Duizenden mensen, onder wie veel kinderen en baby’s, zijn ten dode opgeschreven. En dat is enkel en alleen het gevolg van de oorlogsvoering en maandenlange humanitaire blokkade van Israël.

Israël laat meer hulp toe, maar lang niet genoeg

In het grootste deel van Gaza komt minder voedsel binnen dan dagelijks nodig is, dus tekorten lopen op. In het noorden komt zelfs bijna helemaal geen voedsel binnen, terwijl de situatie daar het ernstigst is. Sinds begin februari zijn de mensen daar praktisch verstoken van hulp. Alles wat ook maar enigszins eetbaar is, is op. Op 10 maart was daar al 55 procent van de huishoudens kritiek ondervoed.^*

De beste route voor voedselhulp daarheen is via de haven van Ashdod in Israël, ten noorden van Gaza. Maar Israël heeft al maanden geleden besloten dat er geen enkele hulp via Israël naar Gaza mag. De enige optie die ze tot nu toe hebben toegestaan is via de stad Rafah, aan de zuidelijke grens met Egypte. Maar die route is een ingewikkelde weg vol met checkpoints, waarbij alsnog veel hulpgoederen worden tegengehouden. Bovendien is de plaats van bestemming na de grensovergang alsnog bijna niet te bereiken, omdat alle wegen kapot zijn.

Sinds afgelopen donderdag wordt er dus ook tijdelijk hulp toegelaten via de kibboets Erez, aan de noordgrens. Dat is essentieel, maar lang niet genoeg. Zelfs niet als vrachtwagens met voedsel daar ongehinderd naar binnen kunnen (wat nog maar de vraag is), want de centrale infrastructuur voor hulp is volledig ingestort nadat Israël de VN-hulporganisatie UNRWA het werk onmogelijk heeft gemaakt. 

Verschillende hulporganisaties hebben zich door beschietingen en bombardementen van het Israëlische leger moeten terugtrekken. Op 1 april kwamen er nog zeven medewerkers van World Central Kitchen om door een luchtaanval.^* En zonder ondersteuning van UNRWA wordt ook het werk van de meeste andere hulporganisaties nagenoeg onmogelijk, want zij zorgen bijvoorbeeld voor het bewaren van de rust tijdens voedseldistributies. 

Dat laatste is niet onbelangrijk. Want ook honderdduizenden mensen wier situatie nog net niet kritiek is, zijn wanhopig van de honger. Die zullen begrijpelijkerwijs alle mogelijke middelen inzetten om zichzelf en hun naasten in leven te houden. Dat betekent dat begeleiders van hulpkonvooien hun leven niet zeker zijn. Voedselhulp is nu al zo lang tegengehouden, dat het organiseren van voedseldistributie vreselijk ingewikkeld, tijdrovend en gevaarlijk is geworden.

#ceasefirenow

Goed georganiseerde humanitaire hulp is dus verschrikkelijk hard nodig. Grote hoeveelheden staan klaar aan de grens. Ook hulp die mogelijk een deel van de mensen met catastrofale honger nog kan redden. Maar misschien nog wel belangrijker: hulp die ervoor kan zorgen dat deze groep mensen niet nog sneller toeneemt. De VN schat in dat dit cijfer in een paar weken tijd kan oplopen tot 1,1 miljoen, als Israël de stad Rafah aanvalt.^*

Alleen een onmiddellijk en permanent staakt-het-vuren in combinatie met een humanitaire operatie die haar weerga niet kent, kan ervoor zorgen dat deze ongekende hongersnood niet nóg groter wordt.