Eindelijk: een film die laat zien dat kolven bij het leven hoort

‘Ik heb wel echt pijn aan mijn borsten’, zegt Robin tegen de kraamhulp. Die heeft net Robins pols opgenomen en de ligging van haar baarmoeder gecontroleerd. Er is wel kraamzorg in huis, maar geen baby. Robin is net bevallen van een overleden kind.

Even later klikt de kraamhulp een beige hendel op een doorzichtig ding, dat nog het meest weg heeft van een kleine megafoon. Dan draait ze er een flesje in. ‘We gaan ze even helemaal leegmaken.’

De camera zoomt in op Robins linkerborst. Telkens als ze in de hendel knijpt, wordt haar donkere tepel de megafoon in gezogen. Na een tijdje beginnen dikke druppels gele vloeistof in het flesje te vallen.

Kolven is onzichtbaar of een punchline

Een oud-klasgenoot van Stefanie Kolk, de regisseur van Melk, kon toen hij de speelfilm zag maar moeilijk naar dit soort scènes kijken. ‘Hij vond mijn film een soort thriller’, vertelt ze. ‘Het confronteerde hem met hoe vies hij het vond.’

Haar oud-klasgenoot had nog nooit een vrouw zien kolven, en daarin is hij niet de enige. Kolven gebeurt doorgaans in geheime kamertjes met onherkenbare apparaten. Buiten het gehoor van dreuzels fluisteren vrouwen over hun toeschietreflex, hun productie, hun enkele of dubbele borstkolf. Ook in films en series komt het zelden in beeld. Gaat het er al over, dan is het vaak lollig: vrouw krijgt lekkende tieten op haar werk.

Maar in Melk wordt kolven bloedserieus genomen. Robin – weergaloos gespeeld door Frieda Barnhard – besluit haar borstvoeding niet af te bouwen maar te blijven kolven. Ze wil haar melk doneren aan te vroeg geboren baby’s, die ziek kunnen worden van kunstvoeding.

Dat blijkt lastiger te zijn dan ze had verwacht. Dus neemt de gekolfde melk langzaamaan haar huis – en haar leven – over. Ze koopt een extra vriezer, gaat niet mee op een weekendje weg en struint het internet af om een bestemming te vinden voor haar melk.

Onmogelijke spagaat

Melk gaat over een beladen onderwerp waar we niet gemakkelijk over praten: stilgeboorte en rouw. De pijn van Robin (en haar partner) wordt knap vastgelegd in de vele stiltes in de film – Robin gaat nota bene bij een rouwgroep die wandelt zonder te praten.

De film brengt kolven in beeld in een uitzonderlijke situatie, maar het is de dagelijkse praktijk voor veel jonge moeders. De meeste vrouwen kolven omdat ze aan het werk zijn. Zo kan het kind ook in haar afwezigheid moedermelk krijgen en kan ze haar melkproductie op peil houden.

Alleen: vorig jaar bleek uit een onderzoek van het Voedingscentrum en Motivaction onder werkgevers dat kolfruimtes zelden aan de wettelijke eisen voldoen. Een kwart van de ondervraagde werkgevers vond zelfs dat borstvoeding voor ongemakkelijke situaties zorgt of niet goed bij de organisatie past; bij een op de vijf werd er lacherig over gedaan.

Intussen ervaren vrouwen enorme druk om borstvoeding te geven in plaats van kunstvoeding. De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert om de eerste zes maanden enkel borstvoeding te geven aan een kind; en om tot de leeftijd van twee jaar borstvoeding te blijven geven als aanvulling op ander voedsel. Dan zijn er nog influencers die benadrukken hoe belangrijk het ‘witte goud’ is voor een kind. En er zijn kennissen die met allerhande ongevraagde adviezen komen.

Zo komen veel werkende vrouwen in een onmogelijke spagaat terecht: ze moeten vaak na drie maanden weer aan het werk, maar komen terecht in omstandigheden waarin het lastig is om borstvoeding vol te houden. Dat is moeilijk bespreekbaar als kolven door je werkgever als iets ongemakkelijks of grappigs wordt gezien.

Realistisch beeld van kolven

Natuurlijk gaat een arthousefilm als Melk niet in zijn eentje kolven uit de taboesfeer halen. Maar het realistisch in beeld brengen is een belangrijke stap in de goede richting. ‘Het helpt dat niet de enige mediarepresentatie van kolven slapstick is’, zegt Kolk. ‘Dan hoef je je er misschien minder voor te schamen.’

Kolk brengt kolven in beeld zoals het is, tot in de details. Ze vertelt dat special make-up artist Rolf te Booij nauwkeurig de tepels naschilderde van een vrouw die net bevallen was. En dat setdecorateur Fenna Stapel de namaakmelk heeft geperfectioneerd totdat die precies leek – op zowel de eerste melk (colostrum) als de latere, in zowel bevroren als vloeibare toestand.

Wat ook levensecht in beeld wordt gebracht, is wat het kolven van Robin vraagt. De gulzige slokken water en handjes noten laten de energie zien die het haar kost, haar kolfsessies (midden in de nacht, tijdens een wandeling met haar rouwclub) de tijd. Zo maakt de film zichtbaar wat normaal achter een gesloten deur of een verwrongen glimlach verborgen blijft.

Borstvoeding gaat niet alleen om nut

Kolk vertelt dat ze op het idee voor de film kwam toen ze zelf stopte met de borstvoeding voor haar oudste dochter. ‘Ik werd overvallen door gevoelens die ik niet zag aankomen. Toen realiseerde ik me dat ik eraan gehecht was geraakt.’

Op sociale media en in academische papers wordt vaak over borstvoeding gepraat in economische termen. Borstvoeden is een ‘fulltime baan’ en er is zelfs berekend hoeveel hoger het bbp zou zijn als je borstvoeding meetelt. Maar borstvoeding is meer dan iets wat tijd ‘kost’ of gezondheidsvoordelen ‘oplevert’. Het kan voor moeders een belangrijk onderdeel zijn van de relatie met hun baby.

Zo ook voor Robin. De melk is een manier om verbonden te blijven met haar overleden kind. Ze houdt haar wang tegen een warm flesje pas gekolfde melk, speelt met een flesje door het over de tafel te rollen en valt in slaap tegen de volle vriezer in een kamer die waarschijnlijk was bedoeld als kinderkamer. De enige keer dat ze huilt is als ze een flesje melk leeggooit in de gootsteen.

Melk is een indringend maar nooit sentimenteel portret van een rouwende vrouw. Tegelijkertijd maakt het een belangrijk onderdeel van het leven van veel jonge moeders zichtbaar.

Bekijk hier waar en wanneer je Melk kunt bekijken.