Macedonische boer zoekt vrouw, liefst vruchtbaar, voor volk en vaderland

Burgemeester Milosim Vojneski zit op het terras van de kafana, het buurtcafé, tegenover het gemeentehuis. Het is warm, te warm eigenlijk voor het driedelige pak dat hij draagt. Met een servetje veegt hij de zweetdruppels van zijn voorhoofd.

‘Alles was geregeld,’ zucht hij. ‘En nu gaat het niet door.’ Er lag een inschrijflijst op het bureau van de secretaresse in het gemeentehuis van Makedonski Brod. Vierentwintig vrijgezelle mannen van middelbare leeftijd hadden zich al aangemeld. Er zou een bus worden gehuurd, en dan en route naar Oekraïne. Doel: een huwbare vrouw vinden om mee terug te nemen en het leven mee te delen op het Macedonische platteland.

Burgemeester Vojneski is nu vier jaar de grootste koppelaar van het dorp. Hij zorgde naar eigen zeggen al voor 78 verse bruiden uit Albanië. Volgens de statistieken van de gemeente zijn uit die huwelijken inmiddels 109 kinderen geboren.

De volgende bruiden moesten uit Oekraïne komen, bedacht de burgemeester. Cultureel hebben Macedoniërs veel gemeen met Oekraïners: beide volken zijn Slavisch, de taal en cultuur liggen dicht bij elkaar. Daarnaast zijn beide landen overwegend orthodox-christelijk. Bovendien hoorde Vojneski via een kennis op de Macedonische ambassade in Kiev dat Oekraïne juist kampt met het omgekeerde probleem: er is een gebrek aan huwbare mannen.

‘Ik was van plan een tweede, lege bus mee te sturen, zodat ze de vrouwen direct mee terug kunnen nemen,’ zegt Vojneski bloedserieus. ‘De taal leren ze later wel.’

Maar het feest ging niet door. Op het moment dat de burgemeester de inschrijving sloot, in november vorig jaar, ving de onrust in Oekraïne aan. Wat begon met massaprotesten in Kiev groeide uit tot een gewapend conflict in Oost-Oekraïne. ‘Het was te gevaarlijk. We hebben de reis uitgesteld tot het rustiger wordt,’ zegt hij. ‘We hebben nu weer contact met Albanië.’

De leegloop van het platteland

Macedonië, een land van twee miljoen inwoners, kampt met een leegloop van het platteland. Volgens cijfers van het Macedonische Bureau voor de Statistieken zijn van de 1.728 dorpen op dit moment 141 compleet verlaten. Ruim vijfhonderd dorpen hebben minder dan vijftig inwoners. De verwachting voor de komende jaren is dat het aantal lege dorpen zal verdubbelen, omdat de populatie in die schaars bewoonde gebieden al ernstig vergrijsd is.

Toen Joegoslavië begin jaren negentig uiteenviel, werd het kleine Macedonië ook nog eens het armste land van de Balkan. Gevolg: massa-emigratie naar West-Europa en Noord-Amerika

Het is een trend die ruim vijftig jaar geleden al is ingezet en steeds zorgwekkendere vormen aanneemt. Het klassieke gevolg van industrialisatie, die in de jaren vijftig begon in wat toen nog Joegoslavië was. Dorpelingen trokken naar de steden waar de fabrieken stonden en rurale gebieden die ooit floreerden door landbouw en veeteelt raakten steeds leger. Het platteland bleef onderontwikkeld en er werd nauwelijks meer geïnvesteerd in infrastructuur en werkgelegenheid.

Toen Joegoslavië begin jaren negentig uiteenviel, werd het kleine Macedonië ook nog eens het armste land van de Balkan. Het gevolg: massa-emigratie naar West-Europa en Noord-Amerika (ongeveer één miljoen Macedoniërs wonen buiten de landsgrenzen). Binnen Macedonië trokken meer mensen naar de steden voor werk en een beter leven.

Geen geïsoleerd bestaan graag

Waar de burgemeester van Makedonski Brod het meest mee zit, is het vrouwentekort, en daarmee een nijpend tekort aan huwelijkskandidaten voor de mannen. Want het zijn de vrouwen die het eerst vertrekken. ‘Dat is niet zo gek,’ zegt Ilina Jakomovska, antropoloog verbonden aan de Universiteit van Skopje. ‘Macedonië is een patriarchaat, een door mannen gedomineerde cultuur. Als een man een vrouw trouwt, neemt hij haar mee naar zíjn huis. Nooit andersom.’

Dat betekent dat de vrouw automatisch verhuist naar de woonplaats van haar echtgenoot, en het dorp waar ze vandaan komt dus een vrouw kwijtraakt.

Vrouwen vinden werk in de stad, trouwen daar een man en keren nooit meer terug

‘Bovendien zijn de tijden veranderd,’ zegt Jakomovska. De Macedonische vrouw ziet meer kansen in de stad, of zelfs in het buitenland. Mannen moeten blijven om het boerenbedrijf te runnen dat van vader op zoon wordt overgedragen. Omdat het Macedonische platteland onderontwikkeld is gebleven - veel dorpen hebben geen elektriciteit en stromend water - is het niet eenvoudig een moderne Macedonische vrouw bereid te vinden voor zo’n huwelijk.

‘Weinig vrouwen hier zien het zitten zo’n geïsoleerd bestaan te leiden,’ aldus Jakomovska. ‘Het leven in die dorpen is eenzaam, het werk is zwaar. Vrouwen vinden werk in de stad, trouwen daar een man en keren nooit meer terug.’ Groeiende armoede op het platteland speelt een grote rol.

De bruidsjacht in ruraal Macedonië gaat over meer dan eenzaamheid alleen. Economen, antropologen en landbouwdeskundigen zijn het erover eens dat het belangrijk is dat de Macedonische dorpen gered worden. Landbouw en veeteelt zijn namelijk belangrijke pijlers voor de Macedonische economie. Volgens de Wereldbank is landbouw goed voor 16 procent van het bruto binnenlands product en 20 procent van de werkgelegenheid in het land. 

Maar het gebrek aan vrouwen zorgt voor een daling van de populatie op het platteland. Als de mannen niet gauw trouwen en kinderen krijgen, is er straks niemand meer die de grond kan bewerken en de koeien kan voeren.

Een bruiloft gefinancierd door de gemeente

Makedonski Brod is een van de eerste gemeenten die actie onderneemt om te voorkomen dat de dorpen helemaal uitsterven. Burgemeester Vojneski noemt het zijn ‘project.’ Hij zegt dat er nog ruim tweehonderd vrijgezelle mannen in de leeftijd van 35 tot 50 jaar zijn in Makedonski Brod, een gemeente van 8.500 inwoners verspreid over tientallen kleine dorpen.

‘Dat is de moeilijkste groep,’ aldus de burgemeester, die zelf al jaren gelukkig getrouwd is. ‘Ze komen nauwelijks het dorp uit. Ik dacht: waarom help ik ze niet een handje? Ik heb de contacten. Ik kan dingen regelen.’ Burgemeesters in andere gemeenten vragen nu om zijn advies, voegt hij terloops toe. ‘Ze willen het ook doen.’

Als er eentje toevallig moslim is, kunnen we daar ook mee leven. Dan bekeert ze zich gewoon zodra ze getrouwd is.

Nu de vrijgezellen niet naar Oekraïne kunnen, blijft Albanië als vruchtbaarste gebied over. De gemeente betaalt buskaarten en regelt afspraken met Albanese families. De burgemeester krijgt hulp van een priester in het westen van Albanië, waar een aanzienlijke gemeenschap christelijke Albanezen woont.

‘In Albanië is de druk op vrouwen groot om voor hun vierentwintigste te trouwen,’ zegt hij. In principe moeten het christelijke Albanese vrouwen zijn. ‘Maar als er eentje toevallig moslim is, kunnen we daar ook mee leven,’ zegt hij. ‘Dan bekeert ze zich gewoon zodra ze getrouwd is.’ Zodra er een match is, wordt ook de hele bruiloft door de gemeente gefinancierd.

Traditiegetrouw wordt in Macedonië en Albanië nog vaak betaald voor een bruid, bij wijze van compensatie, omdat er een werkkracht in huis wegvalt. Burgemeester Vojneski laat in het midden of dat ook onderdeel van de deal is. Maar barman Slatke Stojkoski, die ontvankelijk is voor buurtroddels, weet dat er soms tot duizend euro wordt neergelegd voor een bruid.

De eerste Albanese vrouw van Brest

Rijdend over de slingerende bergweggetjes in Makedonski Brod kom je langs de een van de oorzaken van de leegloop: de oude wapenfabriek ‘Suvenir’ in Samokov. Het ligt er verlaten bij. Ooit, toen de fabriek floreerde in de tijd dat Macedonië nog een deelrepubliek van Joegoslavië was, werkten er een paar duizend mensen. Vrouwen werkten op de administratie-afdeling.

De fabriek heeft bijna twintig jaar stilgelegen en is sinds kort weer open. Er wordt nu alleen nog munitie voor het Macedonische leger geproduceerd, goed voor niet meer dan honderd banen, niet voldoende om de leegloop van de dorpen tegen te gaan.

Het was een allesbehalve spontane ontmoeting. ‘Het duurde een halfuur, toen hadden we een deal’

Drie dorpen verderop ligt Brest. Bergopwaarts, diep weggestopt in het woud. Als er in de winter veel sneeuw valt, zijn de wegen ernaartoe onbegaanbaar en is Brest afgesloten van de beschaving. Er is geen stromend water, een paar huizen delen een waterpomp. Vijftien jaar geleden woonden er vierhonderd mensen, nu zijn er nog maar honderdvijftig over. Er is een kleine basisschool met vijf leerlingen. Volgens de Brestenaren zijn er op dit moment 23 vrijgezelle mannen in het dorp, allemaal naarstig op zoek naar een vrouw.

Alida Trpkoski (31) leunt over de bar in het dorpscafé. Ze is een van de eerste Albanese bruiden van Brest. Het café is van haar man en doet tevens dienst als buurtsuper. Het is niet meer dan een kamer; er staan vier tafels en wat stoelen. In de koelkast staat bier en frisdrank. ‘Het leven is niet slecht hier,’ zegt ze schouderophalend, op de vraag of ze gelukkig is.

Haar man, Goran Trpkoski (43), vond haar acht jaar geleden in het Albanese plaatsje Lezaje. Het was een allesbehalve spontane ontmoeting. ‘Ik wilde een vrouw,’ vertelt de bonkige veertiger, terwijl hij naast zijn vrouw achter de bar gaat staan. ‘Een vriend ging naar Albanië om een vrouw voor zichzelf te zoeken en vroeg: waarom ga je niet mee?’ Goran kwam in contact met de familie van Alida. ‘Het duurde een halfuur, toen hadden we een deal,’ zegt hij.

Alida spreekt nu prima Macedonisch; met Goran kreeg ze twee kinderen. Ze werpt zich op als bemiddelaar. Mannen uit het dorp benaderen haar, vragen of ze nog een vrouw kent. ‘Het is niet makkelijk, maar ik doe mijn best. Mannen drinken veel, dat is een probleem. Ik moet die vrouwen garantie geven dat ze een goede man trouwen. Het is een risico.’ Toch zorgde ze inmiddels voor vier andere Albanese bruiden in Brest.

‘Ik ben een goede man’

Een van die mannen is Brane Atenaskoski (43). Hij is al jaren op zoek naar een vrouw. ‘Ik wil een gezin stichten,’ zegt hij. Brane zorgt voor zijn ouders op leeftijd en leeft van een paar koeien, geiten en kippen. Hij zit aan een van de vier tafels in het café en rookt de ene na de andere sigaret. ‘Ik ben niet meer geïnteresseerd in liefde,’ zegt hij desgevraagd. ‘Het maakt niet uit waar ze vandaan komt. Ik ben een goede man. Als ze maar bereid is om bij me te blijven, hier in het dorp. Ik beloof dat ik hard zal werken om ons te onderhouden.’

Alida kijkt Brane medelijdend aan. ‘Ik heb hem al gezegd dat ik mijn best doe,’ zegt ze. ‘Maar ik heb ook gezegd dat hij minder moet drinken.’

Brane heeft zich nog niet ingeschreven voor een busreis naar Oekraïne of Albanië bij de burgemeester. Hij is er sceptisch over. ‘In Oekraïne weet je niet wat je te wachten staat,’ zegt hij. Hij laat het liever aan Alida over. Maar als het niet lukt in Albanië, sluit hij een busreis naar Oekraïne niet uit. Waarom hij zelf geen vrouw kon vinden? Brane heeft het een paar keer geprobeerd. Hij ontmoette een meisje en nam haar mee naar zijn geboortedorp. ‘Ze wilde dit leven niet,’ zegt hij verbitterd. ‘Ze is bij me weggegaan.’

Een conservatief beleid

De leegloop van het platteland is zelfs een nationaal probleem waar ook de Macedonische regering zich mee bezighoudt. Het project van de burgemeester van Makedonski Brod wordt gesteund door zijn partij, de christendemocratische regeringspartij VMRO-DPMNE.

Volgens schattingen kan Macedonië de komende veertig jaar 15 procent van zijn populatie kwijtraken

Vijftig jaar geleden kregen de meeste Macedonische gezinnen minimaal vier kinderen, nu nog maar één of twee. Volgens schattingen van het United Nations Population Fund kan Macedonië de komende veertig jaar 15 procent van zijn populatie kwijtraken. Het kleine Balkanland verloor in ruim tien jaar tijd ook al ruim 10 procent van de populatie door emigratie naar het buitenland.

Macedonië voert nu een zeer conservatief beleid gebaseerd op christelijke familiewaarden, zegt antropologe Ilina Jakomovska. ‘Een van de belangrijkste prioriteiten van deze regering is het stimuleren van de bevolkingsgroei,’ zegt ze.

Zo is er een nationale campagne die Macedoniërs ervan moet overtuigen meer kinderen te krijgen, de zogenoemde ‘derdekindcampagne.’ Een filmpje dat regelmatig prime time wordt uitgezonden op de nationale televisie, speelt in op sentimenten. Twee stellen worden in beeld gebracht en door de jaren heen gevolgd. Het ene krijgt kinderen, het andere niet. Aan het eind zie je het kinderloze stel in zwart-wit diep ongelukkig op de bank zitten. Het gezin dat een legertje kinderen en kleinkinderen kreeg, zit dolgelukkig in de keuken, het beeld in kleur. 

Een etnische agenda

Een andere maatregel is een vergoeding van 120 euro per maand (één derde van het gemiddelde maandsalaris) voor gezinnen met een derde kind. Gezinnen met drie of meer kinderen krijgen allerlei kortingen. En kunstmatige inseminatie voor echtparen die geen kinderen kunnen krijgen wordt deels vergoed door de staat.

Achter deze obsessie met voortplanting zit een diepe etnisch en nationalistisch gemotiveerde agenda, zegt Jakomovska. Die voert terug op de etnische spanningen tussen Macedoniërs en etnisch Albanezen in het land. ‘De bevolkingsgroei in de Albanese gemeenschap wordt als bedreiging gezien.’ De Albanezen planten zich sneller voort dan de Macedoniërs, wijzen de statistieken uit.

Intussen is Albanië ironisch genoeg de populairste bestemming voor de vrijgezelle Macedonische mannen uit Makedonski Brod en andere plattelandsgemeenten. Dat is wel te verklaren, zegt antropoloog Jakomovska: ‘In Macedonië wordt het overwegend niet geaccepteerd als een Macedonische vrouw met een Albanese man trouwt. Maar andersom is het minder erg. De Albanese vrouw neemt zijn cultuur en zijn religie over. Ze wordt in feite Macedonische. En belangrijker: haar kinderen dragen zijn naam.’

Koop je een vrouw?

De avond breekt aan in het bergdorp Brest. Hier komen de overheidscampagnes voor een derde kind niet aan. Drago Mileski (41) wandelt het café binnen, waar de Albanese Alida nog steeds achter de bar staat. Hij werkt als beveiliger in de wapenfabriek van Samokov. Zijn shift zit erop, hij vraagt Alida om een biertje en mengt zich in het gesprek. Ja, ook hij is nog vrijgezel. ‘Misschien moet ik mee op die busreis naar Oekraïne,’ zegt hij. ‘Denk je echt dat een Oekraïense hiernaartoe wil komen?’

In tegenstelling tot zijn vriend Brane, stelt Drago hogere eisen. ‘Ze moet slim en lief zijn,’ zegt hij. ‘We moeten een goed team vormen en de goede en slechte dingen van het leven met elkaar kunnen delen.’ Het liefst vindt hij zelf een jongedame, in een café of discotheek. Dat de burgemeester wil helpen, vindt hij sympathiek, maar hij heeft er ook gemengde gevoelens over: ‘Een vrouw is toch geen blouse die je uitzoekt in de winkel?’