Aanslag op de democratie – of wat er nog van over is

Het schokkendste aan de aanslag op Donald Trump was misschien wel hoe weinig schokkend het was. Zeg eerlijk: was u verbijsterd? Ik niet in ieder geval.

In een land met meer vuurwapens dan inwoners en gemiddeld 57 vuurwapenmoorden per dag,^* dat politiek inmiddels bijna net zo verscheurd is als Noord- en Zuid-Korea, met aan de ene kant een Republikeinse sekte in de ban van een autoritaire cultleider en aan de andere kant een Democratisch sterfhuis in de greep van een aftakelende 81-jarige – in zo’n land is een politieke aanslag moeilijk ondenkbaar te noemen. 

Het is bovendien traditie: vier presidenten overleefden er een, vier niet. Bij nagenoeg alle anderen werden pogingen ertoe verijdeld.^*

Dat de aanslag op Trump ook een ‘aanslag op de democratie’ is, zoals verschillende media het verwoorden, is onmiskenbaar. Maar daar moet wel aan toegevoegd: op de democratie – of wat er nog van over is. Nu heb ik al eens eerder betoogd dat nieuwsmedia zich serieus moeten afvragen of de Verenigde Staten nog wel als democratie kunnen worden omschreven, zo vergevorderd is inmiddels de aftakeling ervan. Sinds dat betoog is de democratische toekomst van de VS er ook niet rooskleuriger op geworden.

Want het Amerikaanse mediaspektakel dat iedere vier jaar aan ons voorbijtrekt mag dan op vrije verkiezingen lijken, maar hoe democratisch is het als je eerst honderden miljoenen dollars moet hebben of onder miljardairs bij elkaar moet bedelen om überhaupt een serieuze presidentskandidaat te kunnen zijn? Hoe democratisch is het om als kiezer vervolgens slechts twee opties voorgeschoteld te krijgen, waarvan de meerderheid inmiddels zegt ze allebei niet te willen? Wat is er democratisch aan de systematische manier waarop miljoenen burgers op basis van huidskleur en de verkeerde postcode het stemmen onmogelijk wordt gemaakt? En hoe democratisch kun je het noemen als de kandidaat aan kop in de peilingen zonder gêne zegt de uitslag niet zonder meer te accepteren,^* politieke tegenstanders dreigt te vervolgen als hij wint^* en ondertussen al openlijk dagdroomt over een illegale derde termijn?^*

Nee, de Verenigde Staten zijn eerder democratie-in-naam, kleptocratie-in-werkelijkheid en autocratie-in-wording. Niet voor niets draait een van de meest spraakmakende Hollywoodfilms van 2024, Civil War, om een burgeroorlog in het hedendaagse Amerika: het had een oorlel gescheeld of die dystopische profetie was weer een stapje dichterbij gekomen. 

En ook een mislukte aanslag zal de spanningen alleen maar doen toenemen. Reken er maar niet op dat de verkiezingen nog over klimaatverandering of de economie zullen gaan. Het kostte Trump nog geen minuut om van de aanslag al een mediamoment te maken, door zijn vuist te ballen en met een Amerikaanse vlag op de achtergrond als bebloede en onoverwinnelijke martelaar te poseren – een beeld dat praktisch alle nieuwsmedia klakkeloos overnamen. Het tekent Trumps meest basale instinct: hoe je van het nieuws een propagandamachine kunt maken.

Dat de Republikeinen de aanslag vrijwel onmiddellijk in de schoenen schoven^* van president Biden en de Democraten, omdat zij met hun retoriek een ‘klimaat van geweld’ zouden hebben gecreëerd, is ook geheel volgens het extreemrechtse mediascript, perfect passend bij een wereld die louter nog uit wij-en-zij bestaat – maar krankzinnig is het wel. Want al jaren roept hun eigen cultleider letterlijk op tot geweld, ^* met een gewelddadige staatsgreep en bestorming van het Capitool als resultaat. De Republikeinse achterban scandeerde, opgestookt door hun voormalig president, tijdens die bestorming nota bene zelf “Hang Mike Pence!” – een verzoek tot ophanging van de eigen vicepresident. Hoeveel boter past er op een mensenhoofd?

Dat publieke intellectuelen en politici nog steeds met droge ogen blijven beweren dat politiek geweld ‘on-Amerikaans’ zou zijn, is dan ook bijna lachwekkend. Politiek geweld is praktisch zo Amerikaans als obesitas en appeltaart. Vraag maar aan Abraham Lincoln, John F. Kennedy, Martin Luther King, George Floyd of de zoveelste high school shooter met een semiautomatisch wapen en een politiek manifest in zijn hand. 

Dus ja, afschuwelijk, verwerpelijk, onacceptabel: dat is de aanslag op Donald Trump allemaal. Maar schokkend? Ik zou willen dat het zo was.

De aanslag op Trump is een aanslag op een democratie in levensnood. En zijn steeds waarschijnlijkere herverkiezing in november zal de nog verdere afbraak ervan zijn.