Waar blijft die BBB-revolutie?

‘Een nieuwe koers voor het landelijk gebied,’^* staat er in het nieuwe regeerakkoord. En minister Femke Wiersma van Landbouw (BBB) zet ‘een streep door het natuurbeleid en de stikstofaanpak.’ Dat klinkt allemaal alsof ze het eens helemaal over een andere boeg gaat gooien.

Maar ook deze minister gaat door op de weg die geplaveid is door haar voorgangers  – de weg van steeds minder boeren, steeds grootschaligere productie, en steeds minder perspectief. Om dit te verdedigen wijst ze – net als voorganger Piet Adema (CU) – naar de Europese wet. Oftewel: het is niet anders.

Welnu, het tegendeel is waar.

In de shit

Mest, stikstof, derogatie, fosfaatrechten, waar ging het ook alweer over? De landbouw, specifieker veehouders, hebben twee grote problemen die hen op korte termijn de das om dreigen te doen.

Het eerste is het stikstofprobleem: uit mest komt stikstof via de lucht in beschermde natuurgebieden terecht en helpt daar eeuwenoude ecosystemen om zeep. Het tweede, voor melkveehouders zo mogelijk nog nijpender, is het ‘mestprobleem’. Verwarrende namen, want het stikstofprobleem is óók een mestprobleem, en het mestprobleem is óók een stikstofprobleem. Maar het mestprobleem verwijst naar het verlies van een uitzonderingspositie van Nederland in de Europese Unie.

Nederlandse boeren mochten meer mest uitrijden, in ruil daarvoor zouden allerhande regels en innovaties gaan zorgen dat er toch minder meststoffen in het oppervlaktewater terecht zouden komen. Twintig jaar na het maken van die belofte is de Nederlandse waterkwaliteit de slechtste van Europa, en dus trekt de EU die uitzondering na lang dreigen in.

In de afgelopen veertig jaar, want zo lang spelen deze problemen al, heeft de overheid steeds geprobeerd om de grenzen van de regels op te zoeken. Het hele mestbeleid is erop gericht om maar zoveel mogelijk te kunnen blijven produceren. De controversiële modellen die de stikstofneerslag tot op de gram per hectare moeten reguleren, zijn daar een voorbeeld van. 

Rommelige hooi- en weilandjes vol wilde bloemen en weidevogels veranderden bijna allemaal in grote vlakke grasakkers zonder koeien, vogels, insecten en kruiden

In de strijd om te overleven moesten boeren steeds efficiënter werken, en dus groeien. Maar de hoeveelheid land en ‘mestruimte’ werd alleen maar kleiner; de ene na de andere boer moest noodgedwongen stoppen.

Het landschap veranderde mee. De vele rommelige hooi- en weilandjes vol wilde bloemen en weidevogels, die in 1980 onze wereld nog voorzagen van geur, kleur en melodie, veranderden bijna allemaal in grote vlakke grasakkers zonder koeien, vogels, insecten en kruiden. Ze verdwenen samen met de meeste boeren.

Oude wijn in nieuwe zakken

Na al die jaren dat de overheid de randjes van de Europese regels opzocht, is alle speelruimte nu op. Boeren die precies hebben gedaan wat de overheid wil, zitten door het mest- en stikstofprobleem helemaal klem.

Op het terrein van het stikstofprobleem dreigen drie duizend bedrijven, merendeel veehouders, hun uitstootvergunning kwijt te raken. Die vergunningen waren vijf jaar geleden al door de rechter ingetrokken, maar worden nog gedoogd. Over vijf maanden vervalt deze noodgreep. Als iemand hen dan aanklaagt, bijvoorbeeld Johan Vollenbroek van stichting MOB, móet de overheid handhaven en is het einde verhaal voor deze bedrijven.

Door dat andere ‘mestprobleem’ lopen voor álle melkveehouders de kosten om overtollige mest af te voeren torenhoog op, waardoor duizenden van hen failliet dreigen te gaan.^*

We zaten dus al in de shit, maar deze boeren zitten écht in de shit. En daarom hebben ze massaal gestemd op een partij die het voor ze zegt op te lossen: de BBB. Zowel de minister als de staatssecretaris van Landbouw zijn nu van BBB-huize. 

En wat doen minister Femke Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie? Precies wat hun voorgangers deden: bedelen in Europa om coulance, en ondertussen, omdat het niet anders kan, verkleinen ze het toegestane aantal dieren zonder het systeem te veranderen. Om boeren tegemoet te komen creëert Wiersma nog een paar kleine gaten en kieren om mest in te stoppen. Verder blijft het voor boeren business as usual: zo efficiënt mogelijk produceren, binnen knellende regels, tegen bodemprijzen.

Er is een alternatief

Het lijkt misschien alsof minister Wiersma haar uiterste best heeft gedaan om boeren tegemoet te komen, binnen de kaders die haar gegeven zijn. Wat ze verbloemt, is dat ze ook andere keuzes had kunnen maken. Keuzes die een einde zouden maken aan de eindeloze strijd tussen de regels en de opbrengst.

Minister Wiersma zou ervoor kunnen kiezen om te breken met die eindeloze pogingen om de ruimte op te rekken

Ze zou ervoor kunnen kiezen om te breken met die eindeloze pogingen om de ruimte op te rekken. In plaats daarvan zou ze kunnen proberen om de slopende concurrentiestrijd te verminderen, en de focus te verleggen; van maximale productie naar een manier van landbouw waarbij de natuur én de boer gedijen.

Dat betekent onvermijdelijk véél minder dieren en dus minder mest. De crux is dan dat de overheid een beloningssysteem opzet waarin dat voor boeren uit kan.

Met de miljarden die het herstel van natuurschade en watervervuiling jaarlijkst kost, zou je alle boeren kunnen betalen voor hun diensten als beheerder van een rijk en gezond landschap. We weten dat boeren en natuur samen kunnen gaan. Pionierende melkveehouders laten zien dat zonder het gebruik van krachtvoer en kunstmest de stikstofuitstoot halveert, en de natuurlijke rijkdom in het weiland flink kan toenemen.^*

Trots op de boer

BBB heeft nooit enige aanleiding gegeven om te denken dat ze het over deze boeg wilden gooien. Maar andere ministers hebben al laten zien dat de wereld er vanuit vak K anders uitziet. Wie de gigantische verantwoordelijkheid voor een oplossing voelt, maakt andere afwegingen.

Sterker nog, Femke Wiersma is de aangewezen persoon. Want als er één partij is die de landbouwsector kan meenemen in een nieuw verhaal, dan is het de BBB.

De BoerBurgerBeweging heeft al in de eerste maanden laten zien dat het radicale besluiten kan nemen zonder dat de pleuris uitbreekt. Het was Wiersma die de 24 miljard euro die was gereserveerd om het stikstofprobleem op te lossen, weer introk. En dat terwijl ze de natuurdoelen handhaafde – moest van Brussel.

Stel je voor dat deze maatregelen uit de mond van Frans Timmermans waren gekomen. Dan waren brandende fakkels, geramde gemeentehuizen en asbest op de snelweg nog het minste geweest. Maar niks van dat alles: BBB kon het doen zonder één demonstratie. De bewindslieden kunnen een potje breken, hebben het vertrouwen van de landbouwsector dat ze hun stinkende best doen voor de boer.

Laat de BBB dat vertrouwen waarmaken, voordat het is afgebrokkeld. Dat doe je niet met kiertjes zoeken om het mestoverschot in te persen. Niet door schoorvoetend de randjes op te zoeken van de regels. Dat doe je met een gedegen plan voor de lange termijn dat het woud van regels overbodig maakt.

Dan hoeven wij niet allemaal meer trots te zijn op de boer, dan kunnen ze het gewoon zelf zijn.

Lees verder