Een dijk van een idee (maar niemand wil betalen)

Al zeven jaar reist Huub Lavooij (76) door het land met een plan waar geen mens tegen kan zijn. Een plan als een Zwitsers zakmes. Het beschermt Nederland tegen de zee, beschermt zeldzame vogels en vissen én houdt uw en mijn energierekening laag.

Het plan heet Delta21 en komt hierop neer: voor de kust van Zuid-Holland, tussen de Maasvlakte en het eiland Goeree-Overflakkee, komt een soort stuwmeer, dat fungeert als batterij, als waterkering én als natuurgebied.

Lavooij presenteerde het al honderden keren: aan boeren, vissers en natuurclubs; aan dorpsbewoners, studenten en hotemetoten. Na iedere presentatie schaafde hij verder aan het idee. Zodat er nu echt niemand meer een gat in kan schieten. Dus waarom wordt het niet uitgevoerd?

Met die vraag in mijn achterhoofd ging ik laatst naar Ahoy, waar Lavooij zijn plan voor de zoveelste keer presenteerde, tijdens een grote conferentie over de energietransitie. Hij had me uitgenodigd vanwege een artikel dat ik had geschreven over een waddengebied dat ontstaat bij Rotterdam. Lekker laten gebeuren, die vrije natuur, schreef ik.

‘Dat lijkt mij, in principe, ook meestal de juiste houding richting natuur’, mailde Lavooij me toen, ‘maar is het ook niet wat te makkelijk?’ Hij bedoelde: ook de natuur zelf is niet per se gebaat bij dat ‘laten gebeuren’, want de biodiversiteit loopt verder terug, juist nu we niets doen.

En de Haringvlietdam is voor trekvissen een gigantische barrière, ondanks dat-ie op een kiertje staat.^* Los van die natuur had je ook te maken met bijvoorbeeld toeristen, strandtenteigenaren en scheepvaart. Die waren niet blij met de blubber van dat waddengebied. Zou het dan niet beter zijn als je al die deelbelangen kon bundelen?

33 meter diep, 34 gigawattuur capaciteit

Enter: Delta21. Lavooij ontwikkelde het samen met goede vriend Leen Berke, die vorig jaar plotseling overleed.^* Sindsdien trekt Lavooij als eenpitter het land door. Onbezoldigd maar diep gemotiveerd. Al was het maar vanwege zijn Zeeuwse afkomst.

Lavooij liet het publiek in Ahoy eerst een zwart-witfoto zien van ondergelopen huizen tijdens de Watersnoodramp in Zeeland. Een geel pijltje naar zijn geboortehuis, een rood pijltje naar een roeiboot. Daarin zit de vijfjarige Huub. Niet toevallig wordt hij later waterbouwkundig ingenieur.

In de kern is Delta21 een plan om Nederland te beschermen tegen de zee. Een zeewering, dus. Zo’n zeewering gebruik je alleen bij extreem hoge waterstand, zeg eens per honderd jaar. Maar stel nu dat je een multifunctionele zeewering hebt, die elke dag nuttig is?

Dat kan door een wering te bouwen in de vorm van een zogeheten valmeer. Een valmeer is een soort stuwmeer op zee waarmee je energie kunt opslaan. Het werkt zo. Je legt een soort afsluitdijk aan waarmee je een meer vormt. Die ‘dijk’ is in dit plan een brede duinenrij, gemaakt van het zand dat vrijkomt door het meer uit te diepen.

In die dijk plaats je turbines. Daarmee kun je het meer leegpompen of juist vol laten lopen. Stel je voor dat er een piek aan energie is – zon en wind leveren vaak veel meer op dan huishoudens of industrie op dat moment nodig hebben –, dan kun je met die overtollige energie het meer leegpompen. Dan staat het meer lager dan zeeniveau. Stel dat je op een ander moment juist energie nodig hebt, dan laat je het meer vollopen. Dan genereer je dus energie, zoals bij een stuwmeer. Een megabatterij, kortom, zonder dat je metalen uit Congo nodig hebt.

Uit een haalbaarheidsstudie bleek dat Delta21 elk jaar liefst 1,8 miljard euro op de energierekening van burgers kan besparen

Lavooij liet in Rotterdam een filmpje zien over dat ‘valmeer’ van 33 meter diep. Niet alleen is het een batterij (van 34 GWh); je kunt het meer ook gebruiken om bij hoge rivierstanden het overtollige rivierwater vanuit het Haringvliet weg te pompen. Dan is het verhogen van rivierdijken ook niet nodig, wat enorm veel geld scheelt (en het scheelt ook lelijke ingrepen in het landschap).

Niet onbelangrijk: Delta21 geeft ook de natuur een boost. De duinen rondom het meer vormen namelijk een prachtig natuurgebied. Precies het type zeeduin dat we nu met pijn en moeite (en vele miljoenen) vergeefs proberen te herstellen.

Voor trekvissen die nu het Haringvliet nauwelijks op kunnen (daar zit een dam) voorziet dit plan in een brakwatermeer en een vismigratierivier. De steur en de zalm kunnen zo alsnog de Rijn op. Maar dan zonder dat zout zeewater het Haringvliet ongeschikt maakt voor bijvoorbeeld drinkwater, en zonder dat boeren met zoute kwel kampen.

Besparen op de energierekening

Een plan waar iedereen blij van wordt, zou je zeggen. Hoewel, zelf moest ik wel even slikken. Dit voorstel stond haaks op mijn romantische idee van rondzwervende waddeneilandjes bij Rotterdam. Maar goed, als ik die inleverde zou er wel een gigantisch nieuw natuurgebied tegenover staan: midden op zee, met spectaculaire duinen, minstens zo mooi en wild als wijlen natuurgebied De Beer. Je moest wel een heel conservatieve natuurliefhebber zijn om daar tegen te pleiten.

Iemand uit de zaal vroeg: zijn de burgers niet de bottleneck? Want het plan had nogal wat impact op inwoners van Oostvoorne en Rockanje. Dat van die impact klopt, zei Lavooij; maar als we niets doen, hebben ze daar ook een probleem. De kust is daar nu al aan het verzanden.^* Het plan Delta21 kan die verzanding juist grotendeels een halt toeroepen.

Je kon merken dat hij al jaren aan zijn plan geschaafd had. Dat studenten van de TU Delft het hadden gepolijst.^* Dat hij tegengeluid aangreep om het te verfijnen. ‘Hoe meer kritiek, hoe beter’, had hij me eerder verteld, ‘want ik wil een plan waar niemand tegen kan zijn.’

Zijn plan had al verschillende haalbaarheidsstudies doorstaan. Het was te realiseren met bewezen technologie, een valmeer is een beproefde techniek.^* De kosten zijn geraamd op 8 miljard euro^* (met een foutmarge van 2 miljard). Wat niet niets is. Maar die gigabatterij is exact wat we nodig hebben. Want wind- en zonne-energie hebben als groot nadeel dat de opbrengst enorm fluctueert, al naargelang het weer. Momenteel wordt soms wel 10 procent van de groene stroom weggegooid omdat we die niet kunnen opslaan.^* Andersom ontstaan er op momenten zonder veel wind en zon juist tekorten, waardoor prijzen pieken.

Met zo’n batterij heb je dus altijd een voorraadje en kun je de pieken en dalen afvlakken. Zo’n megabatterij is dus zelfs een buffer tegen onvrede onder de bevolking. Uit een haalbaarheidsstudie bleek dat Delta21 elk jaar liefst 1,8 miljard euro op de energierekening van burgers kan besparen.^* Zo bezien had je die investeringskosten dus binnen vijf jaar terugverdiend. En dan had je ook nog eens een zeewering én natuurgebied erbij. Drie oplossingen voor de prijs van één. What’s not to love?

Burgers die in een strenge winter niet krom hoeven te liggen… Vogels en vissen die weer alle ruimte krijgen... Boeren die zoet water vasthouden… Een heel land beter beschermd tegen de zeespiegelstijging… Een stimulans voor groene energie…

Overgeleverd aan de markt

Nou ja, allemaal leuk en aardig, al die maatschappelijke baten; maar daar verdíén je dus niets aan.

Sterker, energieboeren als Essent, Vattenfall en Shell profiteren juist van sterk fluctuerende energieprijzen. Als de consument 1,8 miljard minder betaalt, krijgen die bedrijven 1,8 miljard minder binnen. Dus die zitten uit welbegrepen eigenbelang niet te springen om zelf te investeren in een stabiliserend stuwmeer.

En de overheid dan? Is die er niet bij uitstek om het algemeen belang een duw te geven?

Het ministerie van Klimaat en Groene Groei wijst (ouderwets neoliberaal) naar de markt: laat die het maar doen. ‘De overheid investeert niet in valmeren omdat het opslagtechnieken aan de markt overlaat’, constateerde Lavooij in een opiniestuk in Het Financieele Dagblad.^*

En daarom reist hij onvermoeibaar verder met zijn plan, waar niemand tegen kan zijn, maar waar vooralsnog niemand voor wil betalen.