Je bent jong en je wilt wat rust

‘Heel chill man, je filmpje uit de Ardennen. Dat had me heerlijk geleken deze zomer.’

Een vriend had afgelopen zomer mijn wandelvakantie in de Ardennen gevolgd via Instagram. Op het filmpje waar hij het over had, zat ik met een grote rugzak om en dikke wandelschoenen aan tegen een boom. Voor me lag een prachtig Ardens landschap waar af en toe vogels uit opstegen; onderaan het dal ruiste water.

Het was een romantisch beeld. Ik was de wandelaar uit De wandelaar boven de nevelen.

Ik was naar de Ardennen gegaan om alleen te zijn, na te denken zonder afleiding, en tot rust te komen.

Mijn generatie vermijdt de leegte door eroverheen te scrollen

Maar boven op die berg was ik me beroerd gaan voelen. Een somber gevoel was zich van binnenuit de buitenwereld in gaan knagen. Gekletter van stromend water was verstomd, de kleurenrijkdom versmolten tot een grijs geheel, zonnestralen waren irritant geworden voor mijn ogen. In de vorm van deze sombere sluier was het confronterende besef op me neergedaald dat ik al lang niet meer zo in totale rust had verkeerd. Niet op deze manier tenminste: stil, saai, sober, zonder bereik op mijn telefoon, zonder filmpjes, appjes en mails om mijn prikkelhonger mee te voeden.

En om dat gevoel van leegte maar niet onder ogen te hoeven zien, was ik vlogjes gaan maken met mijn telefoon.

Wat me opviel aan de opmerking van mijn vriend: hij wilde het ook, alleen op die klif zitten, tot zichzelf komen, rust.

Wat hij niet had gezien, was het stukje video dat ik had weggeknipt. Daarin zette ik mijn telefoon tegen een stapel stenen aan, om vervolgens met klotsende rugzak naar de bergrand te sjokken om het moment te vereeuwigen. Ik had me nooit echt overgegeven aan de rust, omdat ik de neiging die rust te filmen niet had kunnen onderdrukken.

Sinds die Ardennenreis valt het me op dat veel leeftijdsgenoten snakken naar rust. Volgens het CBS heeft bijna een op de vier jongeren (zeer) vaak stress over alles wat ze moeten doen en een druk leven.^* ‘Veel jongeren geven aan dat ze het erg druk hebben’, concludeerde het RIVM in een ander onderzoek.^* ‘Eigenlijk, zeggen sommige jongeren, hebben ze geen tijd om bij te komen.’

De oplossingen volgens de ondervraagde jongeren zelf? Spiritualiteit, geloof, alleen zijn, zelfreflectie, tijd om na te denken.

Rust.

Online is er dan ook een bijna oneindige hoeveelheid aan. Op YouTube kom ik regelmatig populaire aesthetic youtubers tegen die hun leven smetteloos, poëtisch en elegant in beeld brengen. Op TikTok zie ik korte video’s over ‘mijn perfecte herfstdag ’, waarin mensen een dag lezen, alleen zijn, wandelen en lekker niksen op een bankje in het park.

Ik word er ontzettend onrustig van.

Hoe Gen Z de tijd overbrugt op cruise control

Als twintigjarige behoor ik officieel tot Gen Z – inmiddels beter bekend als Generatie Angststoornis.

Toch heb ik op de valreep nog een wereld vrij van digitale prikkels gekend. Mijn geboorte was nog geen content en mijn ouders waren voorzichtig met sociale media: op mijn twaalfde mocht ik een Facebookaccount aanmaken. Tot die tijd speelde ik met vriendjes verstoppertje in het maisveld bij ons huis, loste ik ruzies op het pleintje op, gaf ik scheuren in de muur een naam – en was ik vooral veel buiten.

‘Niet te ver weg, hè!’ Natuurlijk ging ik wel te ver.

Jaren later, rond mijn dertiende, ging dat heel anders.

‘Wanneer ga je weer eens de deur uit?’

Want toen mijn vader op een dag thuis was gekomen met een Nokia-telefoon waarmee hij het internet op kon, was de online wereld in sneltreinvaart mijn leven binnengedrongen. Destijds was het een magische ervaring om op een piepklein mobieltje Spele.nl op te zoeken – waar ik nagemaakte versies van bekende spellen (Pac-xon in plaats van Pac-Man) kon spelen.

Nederlandse jongeren zitten gemiddeld zo’n vijf uur per dag op hun smartphone

Intussen ben ik de kleurrijke spoken uit Pac-xon vergeten. Ik nam, hongerig als de gele, happende bal uit het spel, een andere afslag in de digitale wereld: content consumeren op Facebook, Instagram en YouTube. Ik kon moeiteloos uren achter elkaar andermans leven tot me nemen. Maar een paar uur zonder digitale afleiding mijn eigen leven leiden? Weinig saaier dan dat. Op den duur ging mijn leven bestaan uit twee bezigheden: leren op school, en thuis scrollen op mijn iPad.

En dat maakt lang niet altijd gelukkig. Toen het RIVM ruim vijfduizend jongeren vroeg waar ze gelukkig van worden, gaven ze talloze mooie antwoorden: sociale contacten, sport en bewegen, leuke dingen doen, tijd voor jezelf en rust. Wat niet werd genoemd: telefoons, sociale media, internet, computers, online zijn. Volgens sociaal psycholoog Jonathan Haidt is er sprake van een verschuiving van een ‘spelgerichte’ naar een ‘schermgerichte’ kindertijd,^* die er de oorzaak van is dat steeds meer jongeren kampen met mentale problemen. Ook een recent dagboekonderzoek van de Universiteit van Amsterdam wijst uit dat bijna twee derde van de jongeren negatieve gevolgen ervaart voor hun zelfbeeld en welzijn door TikTok, YouTube en Instagram.^*

Waarom rust belangrijk is

Ik was zo gewend geraakt aan de constante hoeveelheid prikkels waar mijn telefoon me doorgaans mee voedt, dat het op die berg in de Ardennen voelde alsof een deel van me wegviel. Toen mijn wereld – die normaal bestaat uit een tastbare en een digitale helft – eventjes slechts uit die tastbare helft bestond, ontstond er ruimte voor mijn eigen gedachten, herinneringen en emoties.

Online is rust alles wat die niet zou moeten zijn: mooi, leuk en een doel op zich

Gênant, dat ik ooit tijdens een optreden als goochelaar bij een tv-talentenjacht speelkaarten had laten vallen. En zou die ene klasgenoot, die ik tien jaar geleden uitschold voor ‘stomme sukkel’ toen hij mijn iPad per ongeluk omstootte, nog boos op me zijn? Heb ik er wel verstandig aan gedaan een tussenjaar te nemen? Ben ik niet veel te ijdel? Wat zou er gebeuren als ik niet zou vloggen?

Ik was daar niet op voorbereid geweest, dus had ik mijn telefoon maar weer tevoorschijn gehaald – zoals meer leeftijdsgenoten waarschijnlijk gedaan zouden hebben. In 2022 gaf 46 procent van de tieners in de Verenigde Staten aan ‘bijna voortdurend’ online te zijn;^* Nederlandse jongeren zitten gemiddeld zo’n vijf uur per dag op hun smartphone.^*

Gen Z overbrugt de tijd op cruise control, zonder daar een geluksgevoel aan over te houden. Mijn generatie vermijdt de leegte door eroverheen te scrollen.

Alleen: die leegte is niet leeg, maar zit vol met onaffe delen van onszelf. In ruststand wordt het ‘default mode network’ van onze hersenen actief: een netwerk dat veel energie vreet en ontzettend belangrijk is.^* In rust ontstaat er ruimte om te reflecteren op onszelf,^* onze ervaringen, gevoelens en sociale interacties, om te dagdromen en mind-wanderen,^* en om vooruit te blikken op de toekomst.

Rust heeft ook een belangrijke functie in volwassenwording.^* Terwijl we ontspannen, ontwikkelen we een verhaal over wie we als individu zijn, waar we vandaan komen, en waar we naar verlangen. Zo’n verhaal is cruciaal voor het begrijpen van onze ervaringen. Focus op een externe prikkel – zoals je telefoon – deactiveert het default mode network juist.

Rust in een online wereld

Toch pak ik mijn telefoon regelmatig in de hoop aan drukte te kunnen ontsnappen. Want ook online heeft rust een plek gekregen. ‘Aesthetic youtubers’ houden er poëtische lofzangen over de kleine dingen in het leven. Ze liggen in prachtige bloemenvelden, vertellen met een rustgevende stem over hun weg naar vrede en rust en verrijken de kijkervaring met natuurgeluiden.

‘For years, I was in a habit of overfilling my plate’, zegt TheCottageFairy – een youtuber die aan het drukke leven is ontsnapt door in een huisje op de hei te gaan wonen. Ze leidt nu een simpel, rustig leven – een leven dat ze esthetisch verpakt in montages van ongeveer tien minuten. Tiktokkers delen meditatievideo’s en vlogs over ‘de perfecte dag’, die rust en bezinning uitstralen en maar zes seconden duren. Op naar de volgende vlog!

Als ik zulke video’s kijk, voel ik me daarna juist rustelozer – ontevreden over mijn manier van rusten. Online is rust alles wat die niet zou moeten zijn: mooi, leuk en een doel op zich. Rust zou een persoonlijk en innerlijk verwerkingsproces moeten ondersteunen, waar helemaal geen telefoon aan te pas komt. Online content maakt van rust iets esthetisch, wat die rust juist verpest.

Net zoals ik op die berg in de Ardennen had gedaan door er een vlogje van te maken. Als ik nog eens ga wandelen, laat ik mijn telefoon thuis. Want op al die geromantiseerde content over rust zal je één ding nooit zien: de telefoon waarmee die wordt gefilmd.