Deze overheid gaat de grutto niet redden

Het is geen geheim dat onze huidige regering weinig op heeft met natuur. Als premier Schoof of voormalig premier Rutte het stikstofprobleem had kunnen oplossen door de beschermde status van natuurgebieden simpelweg op te doeken, dan hadden ze dat allang gedaan. Gelukkig zijn er regels vanuit de Europese Unie die hier een stokje voor steken.

De enige natuur waar ons ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselveiligheid en Natuur (LVVN), onder leiding van BBB’ers Femke Wiersma en Jean Rummenie, zich wél expliciet druk om maakt, is de grutto.

Nederland houdt van de grutto: in 2015 verkozen we hem zelfs tot ‘nationale vogel’. Om de vogel zelf, maar ook omdat hij de kers op de taart is van een heel ecosysteem: 85 procent van alle grutto’s in de Europese Unie broedt namelijk in ónze weilanden. Maar het gaat slecht: sinds de jaren zeventig is de gruttopopulatie gedaald van 120 duizend naar 25 duizend paartjes.^*

De grutto gedijt namelijk alleen in natte, gevarieerde, kruidenrijke graslanden, met veel insecten. Dat is precies hoe onze weilanden er vroeger uitzagen, en precies níét hoe BBB die graslanden het liefst ziet. Zij ziet ze liever vlak, droog en eentonig, zodat ze veel eiwitrijk gras produceren, voor veel koeien, die veel melk geven. Bijna alle weilanden zien er inmiddels zo uit.

Aanvalsplan Grutto: vossen afschieten en grutto’s fokken

Om onze nationale vogel te redden, heeft het landbouwministerie beloofd tientallen miljoenen te stoppen in ‘Aanvalsplan Grutto’ – al is er nog veel onduidelijk over de uitvoering. Belangrijk onderdeel van het plan is het weren en desnoods afschieten van roofdieren, zoals vossen. En sinds kort staat er zelfs een vacature uit voor een gruttofokker.

Grutto-onderzoekers zijn zeer kritisch op deze ideeën. Zij zien namelijk geen heil in alleen ‘het redden van de grutto’; het draait juist om het redden van een heel ecosysteem. Als de graslanden waarmee half Nederland bedekt is weer een feest worden voor de natuur, dan kan de grutto zichzelf redden.

En daar wringt de schoen: het landbouwministerie onder leiding van BBB heeft geen behoefte aan rijke, levendige weilanden, want daarvoor zou het aantal koeien per bedrijf fors moeten krimpen.

Deze overheid wil met haar reddingsplannen voor de grutto vooral daadkrachtig lijken. Wel logisch ook, aangezien ze nu een ‘inbreukprocedure’ van de Europese Unie aan haar broek heeft hangen. Na een klacht van de Vogelbescherming, die vindt dat Nederland niet genoeg doet voor het herstel van de grutto, besloot de EU hiertoe. Deze procedure is de aanloop naar een mogelijke veroordeling door het Europese Hof.

Maar laten we het van de positieve kant bekijken: onze regering doet nu in elk geval íéts. Als Nederland grutto’s wil, zo lijkt het idee, dan krijgt het grutto’s.

Ondertussen blijft het ministerie van LVVN de Europese natuurregels zien als schadelijke betutteling. Alleen: internationale natuurbescherming is cruciaal,^* zéker voor herstel van de grutto in Nederland. Dat is namelijk een trekvogel.

Alle grutto’s bij elkaar in één veld

Het grootste deel van de tijd spendeert onze ‘nationale’ vogel helemaal niet in Nederland. De meeste grutto’s overwinteren in Guinee-Bissau, Senegal en Mauritanië, en tijdens hun oversteek terug naar Nederland zijn ze voor voedsel en rust afhankelijk van geschikte natuur langs de Europese kust, met name in Portugal en Spanje. De afgelopen weken bleek meer dan ooit dat ook daar de natuurproblemen voor de grutto alarmerend zijn.

De eerste grutto’s zijn weer in Nederland, maar de grote bups van de ongeveer vijftigduizend grutto’s die Nederland in het broedseizoen telt, zit terwijl ik dit schrijf nog samengeklonterd op één vierkante kilometer bij de monding van de Taag, nabij Lissabon.

Wat ze daar doen? Bijtanken. De meeste hebben net zo’n drieduizend kilometer gevlogen en zijn al hun vet kwijt. Ze vreten zich vol op een kleine verzameling rijstvelden, om weer flink aan te dikken – tot wel twee keer hun aanvankelijke lichaamsgewicht – voor de laatste etappe van hun reis naar (vooral) Nederland.

Een paar weken geleden zaten er maar liefst zo’n 56 duizend grutto’s , allemaal in deze paar rijstvelden op dit ene stukje Portugal. Dat is ongekend.

Er zitten al heel lang veel grutto’s in de rijstvelden in deze periode, maar het afgelopen decennium werden het er steeds meer. En dat terwijl de totale aantallen juist dalen. Nu is het alsof je alle grutto’s van Nederland bij elkaar veegt en op één plek vrijlaat.

Bi-zar.

De grutto als rijstvogel

Je zou zeggen: de droom van elke gruttoliefhebber. Maar het is in feite nogal onheilspellend.

Niemand snapt precies waarom dit nu gebeurt, maar het is een signaal dat de van oudsher waterrijke natuurgebieden op het Iberische schiereiland steeds minder geschikt zijn als tankstation. Vooral in Spanje worden waterrijke natuurgebieden steeds droger door klimaatverandering. Intensieve landbouw versnelt dat proces door steeds meer water uit rivieren en de bodem te pompen.^* Experts vermoeden dat alleen deze paar rijstvelden nog echt geschikt zijn voor doortrekkende grutto’s.

Nog een extra gevaar voor het voortbestaan van de grutto: de Portugese regering wil een vliegveld bouwen bij Lissabon, zo ongeveer boven op die rijstvelden. Tot nu toe liggen milieuorganisaties met succes dwars via de rechter, en bovendien heeft de EU de benodigde extra financiering nog niet toegezegd – juist vanwege de negatieve effecten die het vliegveld zou hebben op de natuur. Maar het juridische gevecht is nog steeds bezig.

Grutto’s lijken het dus steeds moeilijker te krijgen, onderweg naar Nederland. Als de Portugese en Spaanse natuur niet beter beschermd worden, kan dat onze nationale mascotte weleens fataal worden (hetzelfde geldt trouwens voor lepelaars, flamingo’s, ibissen en duizenden andere vogels).

We kunnen in Nederland vossen afschieten en gruttokuikens fokken tot we een ons wegen, maar zonder Europese natuurwetgeving is de grutto sowieso ten dode opgeschreven.

Europa is één groot verbonden ecosysteem

Onlangs publiceerde ik een artikel over de grote kans dat de Europese natuurwetgeving – om precies te zijn: de Vogel- en Habitatrichtlijn – de komende jaren afgezwakt gaat worden. De Nederlandse overheid staat in elk geval te trappelen.

En wij zijn de enige niet. Waar de vorige Europese Commissie het belang van gezonde ecosystemen benadrukte, waait de politieke wind nu weer uit industriële hoek: graag mínder knellende milieuwetgeving, voor een betere concurrentiepositie ten opzichte van andere werelddelen.

Elke Europese lidstaat heeft zo zijn eigen industrieën, en allemaal knellen ze met lokale doelen om natuur te herstellen. In Scandinavië willen houtproducenten graag hele bossen tegelijk kappen, Nederland en België willen graag zoveel mogelijk mest kwijt op de graslanden die hun halve land bedekken, en in het droger wordende Zuid-Europa willen boeren graag water uit rivieren en de grond pompen – ook als de resterende natuurgebieden daardoor uitdrogen.

Bij het afzwakken van natuurwetgeving valt er dus wat te halen voor iedere lidstaat die zijn industrie wil uitbreiden. Gewoon een kwestie van kiezen welke natuur je wél wil behouden en welke je niet zo belangrijk vindt, en je kan door. Waarom zou Europa daar iets over te zeggen moeten hebben?! 

Maar deze redenering gaat voorbij aan een cruciaal aspect van ‘natuur’: de natuurgebieden in Europa zijn één groot ecosysteem waarin alles met alles verbonden is.

De grutto is daarvan maar één voorbeeld. Tal van andere trekvogels, vissen en zoogdieren in de rivieren en de Wadden- en Noordzee, zelfs vlinders en planten: allemaal verbinden ze de ecosystemen van heel Europa, en zelfs van de hele wereld met elkaar. 

Het enige wat níét in verbinding lijkt te staan met al het andere leven, is het bekrompen kortetermijndenken van de rechtse, conservatieve politiek die nu de wind in de rug heeft.

Correctie 11-03-2025: in een eerdere versie stond dat het ongeschikt worden van waterrijke Spaanse natuurgebieden voor de grutto, zoals delen van de Doñana, mede komt door het oppompen van grondwater voor de teelt van aardbeien en blauwe bessen die worden geëxporteerd naar Nederland. Dit veroorzaakt inderdaad ernstige verdroging, wat weer voor grote problemen voor lokale broedvogels en andere natuur zorgt. Maar het gaat daarbij niet om de (wel degelijk ook uitdrogende) delen van de Doñana waar van oudsher veel grutto’s van afhankelijk waren.