Loskomen van Amerikaanse tech gaat ook over internetbankieren

Martijn Verhagen is 52 jaar oud, werkt als IT’er bij een publieke uitvoeringsorganisatie, heeft vrouw en dochters, en levert al jaren in het klein een strijd die recent een actuele, geopolitieke kwestie is geworden: hij leeft zijn leven zonder big tech.

Noem hem een voorloper. Verhagen en zijn gezin waren al ‘technologisch soeverein’ lang voordat er Kamerdebatten over werden gevoerd,^* Europees beleid op werd gemaakt^* en ik met mijn moeder begon te Signallen.

Zijn verhaal is leerzaam. Want functioneren zonder Amerikaanse technologie is makkelijker gezegd dan gedaan.

Tot voor kort ging het hem redelijk goed af. Maar nu loopt hij tegen een nogal ingrijpende consequentie van zijn principes aan: hij staat op het punt de toegang tot zijn bankrekening en het spaargeld van zijn kinderen te verliezen, mailt hij mij eind februari. ‘Ik maak me er zorgen over dat ikzelf en mijn kinderen in de toekomst niet vrij kunnen deelnemen aan het financiële verkeer.’

Dat zit zo.

Om online te kunnen bankieren bij Triodos gebruikt hij een identifier, een klein apparaatje waarop je unieke codes ontvangt – lezers geboren vóór het jaar 2000 kennen ze waarschijnlijk nog wel. Nadat je met je wachtwoord bent ingelogd op de site van je bank, vul je de ontvangen code in om toegang te krijgen tot internetbankieren.

De identifier is een extra beveiligingsmaatregel, een vorm van tweefactorauthenticatie^* waarover de ICT’ers op je werk jou in je nek hijgen, en vergelijkbaar met de TAN-codes uit de late ijstijd: een A4’tje met unieke getallen die je nodig had om online geld over te boeken.

Verhagens probleem: de (onvervangbare) batterij van zijn identifier is bijna leeg. Toen hij een nieuwe wilde aanvragen, kreeg hij van een medewerker van zijn bank te horen dat dit niet kon – het machientje wordt uitgefaseerd.

Want internetbankieren verloopt anno 2025 via apps.

Als je die app niet wilt gebruiken om te bankieren, dan kun je dat nog wel via de website van Triodos doen, maar dan moet je je identificeren via ‘Mobiel Bevestigen’,^* en dat doe je, eh… mobiel, via de app van de bank.

Kortom: je ontkomt niet aan het installeren van de app. En wie (legaal) een app wil installeren, ontkomt eigenlijk niet aan de Amerikaanse techbedrijven Apple of Google, waarvan de mobiele besturingssystemen iOS en Android op 99 procent van alle mobiele telefoons zitten.

Ziedaar het werkelijke probleem van Martijn Verhagen: om een app via Apple of Google te downloaden, heb je een Apple- of Google-account nodig. En dat is voor de principeman simpelweg geen optie.

Als gebruiker moet jij je schikken naar de technologie – de macht ligt bij de eigenaar

Ik spreek hem twee keer via Signal. Het boeiende aan Verhagen is dat hij conservatief noch technologiehater is – integendeel: hij studeerde technische natuurkunde en werkt als IT-auditor bij een grote overheidsdienst. ‘Ik hou heel erg van techniek’, zegt hij.

Waar hij niet van houdt, is dat hij niet zelf kan bepalen hoe hij die technologie gebruikt. Als een technologie niet open is, maar gesloten en jij je als gebruiker moet schikken naar de technologie. Als tech niet gedecentraliseerd is, maar gecentraliseerd en de macht bij de eigenaar in plaats van bij de gebruiker ligt. ‘Ik hou van soevereiniteit voor mezelf én voor de mensen om mij heen.’

Die soevereiniteit vind je niet bij Google of Apple. Apple bepaalt wat er allemaal mag gebeuren met zijn apparaten en welke apps wel en niet en onder welke voorwaarden kunnen worden gebruikt. Google is ‘opener’ dan Apple, maar compenseert dat ruimschoots met een ongekende dataverzamelwoede.

Sowieso, vindt Verhagen, heeft de vrijwel volledige commercialisering van het internet ‘veel mooie dingen kapotgemaakt’. De beloften van de digitale revolutie – vrije kennisdeling, een wereldwijd communicatieplatform voor burgers – zijn maar deels uitgekomen, vindt hij, en daar staan veel zure vruchten tegenover, zoals een ongebreidelde privacyschending en de lock-in van gebruikers door big tech.

Geen sociale media voor zijn kinderen. Is dat een goede ouderlijke beslissing?

Toch lukt het Verhagen vrij goed om bigtechloos en open source door het leven te gaan. Toegegeven: hij is geen doorsnee techconsument. Hij is technisch onderlegd, kan programmeren en heeft bovengemiddeld veel kennis van alternatieven voor big tech. Hij gebruikt open clouddiensten en heeft een eigen server.

Het gezin Verhagen gebruikt op zijn computers Linux, het open alternatief voor de besturingssystemen van Microsoft (Windows) en Apple (macOS). De smartphones in huis draaien op LineageOS – een open, Googlevrije variant van Android. En de familieleden hebben geen Apple en Google-accounts.

En ja, dat heeft weleens pijn gedaan. ‘Het was best een zware reis.’

Niet eens zozeer omdat de alternatieve tech soms minder goed werkt, maar vanwege de sociale repercussies. Zijn oudste dochter, vertelt hij, heeft veel last gehad van een socialemediavrije middelbareschooltijd. ‘Bij haar speelde heel erg het gevoel van fear of missing out’, zegt hij. ‘En het is ook wel voorgekomen dat schoolberichten haar niet bereikten. Dat is zwaar voor haar geweest. Tegelijkertijd denk ik: als ze wel op sociale media had gezeten, was ze misschien wel meer gepest.’

Of het een goede ouderlijke beslissing is geweest, die op de lange termijn positief uitpakt voor zijn kind, weet hij niet. ‘Wij hebben er wel kritiek op gekregen van onze omgeving’, zegt hij. ‘Onze buurvrouw sprak mij erop aan dat ik onze dochters mogelijkheden ontnam om zich sociaal te ontwikkelen.’

Maar Verhagen is óók een beetje een zendeling. ‘Het is niet alleen een keuze ter bescherming van mijn kinderen’, zegt hij. ‘Als ik meega met de norm om overal maar bigtechproducten voor te gebruiken, dan staan de alternatieven weer méér buitenspel. Ik weet dat mijn verzet een heel kleine druppel op een gloeiende plaat is, maar ik zorg er wel voor dát er tenminste verzet is.’

Dat doet hij ook op zijn werk. Hij maakte geen Google-account aan voor een werk-smartphone, en kan nog steeds zijn oude Nokia gebruiken. Hij liet de WhatsApp-groepsapp aan zich voorbijgaan – er bestaat inmiddels een Signal-groep. En toen er moest worden ingelogd met een zogenoemde authenticator-app die niet op zijn Nokia werkte, kon er in korte tijd óók via een los apparaatje – vergelijkbaar met de bank-identifier – worden ingelogd.

‘Dankzij mijn verzet hebben collega’s nu óók een alternatief’, zegt hij.

Hoe vrij van big tech zijn banken? Bijna overal heb je een app voor nodig

Enter: de beslissing van zijn bank om klanten te verplichten een app te gebruiken.

Hij is geen tegenstander van apps of bankieren met een telefoon, zegt hij. Maar dat moet wél op een open en privacyvriendelijke manier kunnen. ‘Een belangrijk deel van de toegang tot het financiële verkeer voor burgers hangt nu af van twee techbedrijven waarop de banken steunen’, zegt hij. Alternatieve methoden, zoals identifiers en onafhankelijke, publieke appstores, zijn noodzakelijk ‘om burgers én banken digitaal weerbaar te houden’.

Een paar dagen nadat hij mij mailde over zijn zorgen, ontving hij bericht van Triodos. Het was toch mogelijk om een nieuwe identifier aan te vragen. In tegenstelling tot wat de website vermeldt en wat een medewerker hem vertelde, stond in de kleine lettertjes van de overeenkomst dat klanten een nieuwe identifier kunnen bestellen, à raison de 20 euro.

Dus na veel aandringen en tegen betaling kan het – bij Triodos – toch. Ik maakte een rondgang langs een paar andere banken om te vragen naar hun bigtechvrije beleid, en dat leverde een wisselend beeld op. Maar de trend is duidelijk: banken stimuleren het gebruik van een app.

Wat daarbij in elk geval duidelijk wordt: zonder Apple en Google is het bij geen enkele bank mogelijk een app te gebruiken.

‘Het argument dat banken gebruiken voor deze keuze gaat meestal over veiligheid’, legt Verhagen uit. Er bestaan ook clandestiene manieren om apps te downloaden, buiten de appstores om, maar bijna alle banken verbieden dat expliciet, omdat dit veiligheidsrisico’s met zich meebrengt.  ‘Ik vraag mij af: waarom vindt mijn bank het wél veilig als mijn persoonsgegevens bij Google liggen?’

Maar het gaat Verhagen niet om Apple of Google. ‘Die doen wat ze doen en dat is duidelijk’, zegt hij. Het gaat hem erom dat zijn bank hem verplicht Google of Apple te gebruiken.

Verzet in de vorm van een oude Nokia

Het heeft iets aandoenlijks, zich vastklampen aan een oude Nokia die alleen 2G aankan en koppig bankieren met een bijna lege identifier. Maar Martijn Verhagens strijd is bovenal bewonderenswaardig – het gemak van alledag inwisselen voor digitale soevereiniteit: het lijkt een gevecht tegen de bierkaai.

Maar Verhagen wil daar niets van weten.

Iedereen kan een andere keuze maken, zegt hij. ‘Die buurvrouw die ons bekritiseerde? Die gebruikt inmiddels ook Signal. Dat is winst.’