Dit is hoe rechts-populisten de rechtsstaat afbreken

In 2004 zei Le Pen: ‘De Fransen zijn het zat om gekozen functionarissen te zien die geld verduisteren.’^*

Ze maakte toen naam als politicus die keihard wilde optreden tegen de hardnekkige corruptie in de Franse politiek. Politici die daarvoor veroordeeld worden, zei ze in interview^* na interview,^* zouden niet opnieuw verkozen moeten kunnen worden. Toen ze zich in 2011 voor het eerst kandidaat stelde voor het presidentschap, maakte ze van corruptie een van haar belangrijkste campagnethema’s.^*

Maar toen ze vorige week zelf werd veroordeeld voor verduistering, meende ze dat ‘de rechtsstaat compleet geschonden’ was.^* ‘Ik ben geëlimineerd’, zei ze, ‘maar in werkelijkheid zijn het miljoenen Fransen wier stemmen worden geëlimineerd.’^*

In 2012 stapte Geert Wilders naar de rechter om de behandeling van een wet uit te stellen tot na de verkiezingen. De PVV-leider beriep zich in de dagvaarding onder meer op het feit dat een advies van de Raad van State door de toenmalige regering zou zijn genegeerd. Hij probeerde dus via de rechter zijn gelijk te halen én hij beriep zich op een goede rechtsstatelijke cultuur (dat er naar de verstandige Raad van State wordt geluisterd).

Als rechters iets doen wat Wilders niet zint, noemt hij ze ‘totaal gestoorde D66-rechters’

Maar nu PVV-minister Marjolein Faber diezelfde cultuur dag in, dag uit grof schendt, is Wilders trots op zijn minister.^* En als rechters ook maar iets doen wat Wilders niet zint, noemt hij ze keer^* op keer^* ‘totaal gestoorde D66-rechters’.^*

In 2016 viel Donald Trump Hillary Clinton aan, omdat ze verkeerd was omgegaan met gevoelige gegevens. Hij riep op tot een onderzoek.^*

Maar nu zijn regering oorlogsplannen deelt op Signal, is er niks aan de hand.^*

In 2017 stapte FvD-leider Thierry Baudet naar de rechter omdat de NOS zijn vrijheid van meningsuiting zou hebben geschonden door hem niet uit te nodigen voor een verkiezingsdebat.^*

Nadat hij deze en andere^* zaken^* verloor, begon hij te klagen dat anderen te vaak hun zin krijgen bij de rechter – we waren in een ‘dikastocratie’ beland, een regering gerund door rechters.

In 2023, voordat ze minister voor de BBB werd, stapte Mona Keijzer naar de bestuursrechter om de bouw van een zorgcomplex in haar buurt tegen te houden.^* Ze deed daarbij een beroep op natuurregels waar de BBB juist vanaf wil.^*

En nu ze minister is, wil ze dit soort procedures inperken, want al dat geprocedeer van belanghebbenden ‘frustreert gigantisch’.^*

Je ziet het patroon: als het rechts-populisten goed uitkomt, hemelen ze de rechter op, of doen ze een beroep op de rechterlijke macht. Maar als de rechter of ‘de rechtsstaat’ iets voortbrengt wat ze niet zint, stampen ze hen fanatiek de grond in. Dan zeggen ze, zoals Le Pen, dat rechters de wil van het volk onderdrukken. En bezweren ze dat niet te accepteren.^*

Je zou kunnen zeggen: dat patroon heet ‘hypocrisie’ en is zo oud als de mensheid. Maar er is meer aan de hand dan dat. Je hoort sinds de grote winst van de PVV telkens dat rechts-populisme de rechtsstaat in Nederland schaadt. Maar hoe dat precies in zijn werk gaat, is lang niet altijd duidelijk. Dit patroon laat een van de manieren zien waarop dit gebeurt.

Politici die zó fulmineren tegen de rechter, schaden de rechtsstaat zelf

Moet je kritiek kunnen hebben op de rechter? Ja.

Schenden linkse en middenpartijen ook weleens rechtsstatelijke normen? Ja. Als het ze uitkomt, negeren zij de Raad van State bijvoorbeeld net zo goed als rechts-populistische partijen dat doen.

Zijn dubbele standaarden van alle tijden? Ja.

Is ieder mens – en zeker iedere politicus – wel een beetje hypocriet of opportunistisch? Ja.

Maar niet in deze mate, niet zo schaamteloos. Ze doen het openlijk: kijk wat rechts-populisten opschrijven in hun verkiezingsprogramma’s en tel hoeveel voorstellen tegen de wet in gaan, zoals de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) voor iedere Tweede Kamerverkiezing doet.^* De relatieve onrechtsstatelijkheid van linkse partijen verbleekt hierbij – al jaren.

Politici die zó fulmineren tegen de rechter, zoals Trump,^* Le Pen^* en Wilders doen, schaden de rechtsstaat zelf. Want ze schaden het idee dat niemand boven de wet staat en dus ook democratisch verkozen politici zich aan de wet moeten houden. Ze doen een beroep op de rechter als dat politiek handig uitkomt. Maar ze ondermijnen de geloofwaardigheid van de rechterlijke macht net zo makkelijk, door telkens te suggereren dat rechters de ‘wil van het volk’ dwarsbomen.

Rechters beschermen de regels die voor iedereen gelden. Ze beschermen kiezers, ook die van rechts-populisten, tegen willekeur en het recht van de sterkste. Dat gaat niet altijd goed, zie het toeslagenschandaal. Maar daarvan worden tenminste lessen geleerd: uitvoeringsinstanties, rechters en veel politici proberen het voortaan beter te doen. Dat is al moeilijk genoeg zonder politici die met hun dubbele standaarden en hun schaamteloze hypocrisie op de fundamenten van de rechtsstaat inbeuken.

Die politici bouwen niets, ze breken alleen maar af.