Nee, Adolescence gaat niet over sociale media of smartphones

Ik vind óók iets van Adolescence, de Netflix-hit waar iedereen iets van vindt.

Voor wie niet tot de tientallen miljoenen kijkers behoort^*  – pas op, spoilers – Adolescence gaat over de moord op een Brits meisje door Jamie Miller, haar 13-jarige klasgenoot. In vier afleveringen, die allemaal in één keer zijn opgenomen, worden de verhalen van het jongetje, zijn familie, zijn school en de moord verteld.

Ik vond het een briljante serie. Het spel, de opbouw, de teksten, de scènes: Adolescence is een intense kijkervaring van een ongelooflijk hoog niveau.

Maar je leest mijn bijdragen niet voor mijn serierecensies.

Ik wil het hebben over de nasleep van de serie, en dan met name over de discussie die erover is losgebarsten – eerst in Groot-Brittannië, later ook in Nederland. Want duiders in binnen- en buitenland  lijken het erover eens: Adolescence laat zien wat smartphones, sociale media en influencers bij pubers kunnen aanrichten.

De Britse premier Keir Starmer sprak de makers van de serie, wil dat alle basisschoolleerlingen de serie bekijken en maant tot actie.^* Hij zei: ‘Het geweld dat de jongen in de serie uitoefent, onder invloed van wat hij online heeft gezien, is een echt probleem. Het is weerzinwekkend, we moeten daar een oplossing voor vinden.’

Ook de baas van de Nederlandse inlichtingendienst AIVD^*  raadt ouders aan er met hun kinderen naar te kijken.

Aanjager van die discussie is de schrijver van de serie, Jack Thorne, die een artikel in The Guardian schreef met een alarmistische boodschap: de overheid moet smartphones verbieden voor kinderen onder de 16. Want wat zij zien op hun schermen kan – letterlijk – levensgevaarlijk zijn.

Gelaagd, gevoelig en genuanceerd

Ik vond het bizar om te lezen hoe Thorne zo zijn eigen serie platslaat. Want het scenario dat hij schreef is juist geweldig gelaagd, gevoelig en genuanceerd. De moord wordt vanuit verschillende perspectieven ontrafeld en de serie raakt aan allerlei mogelijke verklaringen voor het moorddadige gedrag van het jochie, waarvan technologie er slechts één is.

Nam hij wraak op het slachtoffer omdat zij hem online pestte? Stond hij onder invloed van vrouwen hatende influencers uit de manosphere? Welke rol speelde de relatie met zijn vader, die opvliegend is, weinig aanwezig, en zijn zoon tijdens het eerste politieverhoor nauwelijks aanraakt?

Hadden vader én moeder te weinig oog voor de jongen terwijl hij avondenlang achter de computer zat? Was het zijn verschrikkelijke school, waar leraren te laat komen, erop los gepest wordt en totale anarchie lijkt te heersen?

Of had hij een persoonlijkheidsstoornis – was Jamie Miller simpelweg een psychopaat?

Godzijdank dringt de serie ons kijkers geen simpele verklaringen op. Dat maakt haar ook zo ijzersterk: ze toont de gelaagdheid en multidimensionaliteit der dingen. Op lastige vragen als ‘Waarom pleegt zo’n intelligente 13-jarige jongen uit een middenklassengezin een vreselijke moord?’ bestaat geen makkelijk antwoord, en Adolescence van scriptschrijver Thorne weet dat schitterend te vatten.

Maar het artikel van Thorne in  The Guardian  is gespeend van alle nuance, context en gelaagdheid die hij zo subtiel in zijn script verwerkte.

In het stuk beschrijft Thorne dat hoofdrolspeler Stephen Graham hem voorstelde een serie te maken over steekpartijen onder jonge mannen – dat is al jaren nogal een ding in Engeland. Thorne begon zich te verdiepen in de online manosphere, een los-vast netwerk van misogyne sites, blogs en influencers die gekke theorettes promoten over mannen en vrouwen.

Hij schrijft: ‘Ik wist vrijwel meteen: als ik een eenzame tiener was geweest, had ik hierin antwoorden gevonden op de vraag waarom ik me zo verdwaald voelde. Een van de kernideeën – dat 80 procent van de vrouwen zich aangetrokken voelt tot 20 procent van de mannen – zou de puberversie van mij beslist hebben doen opveren en, eerlijk is eerlijk, instemmend hebben doen knikken.’

Zijn punt is dat jonge jongens zeer ontvankelijk zijn voor dergelijke gevaarlijke ideeën. ‘Terwijl ik het schreef, schrok ik van de hoeveelheid Jamie die er in mij schuilgaat. Zijn pijn, zijn woede: ze weerspiegelen kanten van mezelf die ik liever niet onder ogen kom. Net als ik komt hij uit een goed nest; hij is een slimme jongen, zoals ik dat ook was.’

Maar, zegt Thorne dan, er is één verschil tussen hem en Jamie. Hij las ’s nachts boekjes in bed. En Jamie? ‘Die had het internet om zich ’s nachts in te verliezen.’ Dus verbieden die handel!

Genuanceerde fictie wordt politieke slogan

Het lijkt mij niet dat Thorne hier bedoelt dat hij zou zijn overgegaan tot vreselijke daden als hij als jochie een smartphone had gehad. Sowieso is het niet bewezen dat sociale media of smartphones verantwoordelijk zijn voor dit soort gewelddadig gedrag van jonge jongens.

Het is ook niet zo  dat er sinds het internet meer jonge vrouwen gedood worden door jonge mannen. Sterker: jonge mannen die jonge vrouwen doden is – helaas – iets van alle tijden.

Dat betekent niet dat sociale media en de manosphere niet problematisch kunnen zijn voor sommige kinderen. Maar daar gáát Adolescence niet over. De serie roept vragen op over grote kwesties als ouderschap en eenzaamheid en over thema’s als een verrot schoolsysteem en de psychische gesteldheid van tieners.

‘We wilden natuurlijk iets maken waar mensen graag naar kijken, maar we wilden óók een vraag stellen die mensen aan het praten krijgt – thuis op de bank, in cafés, op scholen, misschien zelfs in het parlement’, aldus Thorne.

Dat is zeker gelukt. Het is alleen jammer dat de activist Thorne geen vraag maar een simplistische boodschap verspreidt, van een briljant script een voorspelbaar debat maakt, en van genuanceerde fictie een politieke slogan: verbied sociale media!

Juist Thorne de schrijver bewijst dat goede kunst geen simpele antwoorden biedt.

Deze update verscheen eerder in mijn nieuwsbrief over de macht, de mythes en de mogelijkheden van technologie. Meld je hier aan om de nieuwsbrief elke twee weken in je inbox te ontvangen.