Deze visionaire activist slaat alarm: als de Trump-regering geen fascisme is, wat dan wel?

‘We zijn in een heel andere wereld terechtgekomen. Om te beginnen moeten we ophouden met dat te ontkennen.’

Dat zegt hacker en activist Rop Gonggrijp, een man met een intrigerende blik op de wereld en een minstens zo indrukwekkend cv. In 1993 gaf hij de Nederlandse huishoudens, als medeoprichter van de internetprovider XS4ALL, toegang tot het internet – ruim twee jaar eerder dan de rest van Europa. Hij zorgde er met een uitgekiende campagne voor dat we weer met het rode potlood gingen stemmen, nadat hij had aangetoond dat stemcomputers het stemgeheim in gevaar brengen. Hij was betrokken bij de klokkenluiderwebsite WikiLeaks en hielp bij het openbaren van een beruchte video van een verzwegen Amerikaanse luchtaanval in Bagdad waarbij achttien doden vielen, onder wie twee Reuters-journalisten.

En nu komt Gonggrijp met een zorgwekkende boodschap: wij laten niet écht tot ons doordringen wat er in de Verenigde Staten aan het gebeuren is. ‘Ik weet niet wat er nu nog zou moeten gebeuren om ons tot actie over te laten gaan. Dat vind ik beangstigend.’

Hij wijst er bijvoorbeeld op dat Nederland nog steeds een positief reisadvies voor de VS heeft. ‘Terwijl je nu in immigratiedetentie kunt belanden voor kritische opmerkingen over Trump die je ooit op Twitter gedeeld hebt. Er is geen enkel ander land ter wereld waar dat niet zou leiden tot een aangescherpt reisadvies. Waarom? Ik weet wel waarom. De relatie tussen Nederland en de Verenigde Staten is er van oudsher een waarbij de ene partij “jump” zegt en de andere partij “how high?”’

Je kunt Gonggrijp (1968) een visionair noemen, iemand die al heel vroeg de revolutionaire gevolgen van het internet doorhad. Aan de ene kant zag hij dat deze technologie mensen zou verbinden en kennis kon verspreiden. Tegelijkertijd was hij vrijwel direct ook doordrongen van de keerzijden van digitale technologie: hij waarschuwde als een van de eersten voor grootschalige surveillance en privacyschending, en de macht die deze tech overheden en techbedrijven kon geven.

Maar Gonggrijps blik is nooit alleen op technologie gericht geweest. Ik ken niemand die zo scherp kan denken en praten over zoveel verschillende onderwerpen. ‘Als ik weet hoe iets werkt,’ vertelde hij mij vijftien jaar geleden, ‘als ik ontwikkelingen helderder zie dan andere mensen, dan voel ik de verantwoordelijkheid om dat te vertellen en om ervoor te zorgen dat het goed afloopt.’

Alle reden om Gonggrijp te vragen hoe hij naar de wereld van nu kijkt.

We spraken elkaar de afgelopen weken vier keer. Uit die gesprekken heb ik een aantal stellingen van Gonggrijp gedistilleerd.

‘De Trump-regering is fascistisch’

‘Mensen die aan universiteiten werken, worden van de straat getrokken en gearresteerd, omdat ze een opinieartikel geschreven hebben.^* Media, wetenschap en de rechterlijke macht worden als vijanden van het volk neergezet. Er zitten mensen in immigratiedetentie voor helemaal niets,^* onder vreselijke omstandigheden.’^*

‘Voor mij is dat fascisme. If it walks like a duck and talks like a duck, it’s probably a duck. Er zitten ook een aantal enge mensen in de Trump-regering. Mensen die elke kans pakken om raciale tegenstellingen op te stoken.’

‘Er gaat niet opeens een magisch belletje af waardoor iedereen tegelijkertijd zegt: dit is fascisme. We komen er allemaal op een ander moment achter. Maar hoeveel duidelijker wil je het hebben als enkele van de prominentste fascismeonderzoekers de VS ontvluchten en naar Canada vertrekken?’^*

‘In de media wordt er veel tijd besteed aan de vraag: is dit fascisme of niet? Maar op een bepaald moment moet je gewoon zeggen: dit is een raciaal gemotiveerde politiestaat, waar geen vrijheid van meningsuiting meer is. In NRC las ik over wetenschappers die vertelden dat hun Amerikaanse collega’s bepaalde woorden niet meer wilden gebruiken in mails of op Zoom, uit angst voor repercussies.’

‘Je kunt wel wachten tot het nog erger wordt en all the way to Auschwitz semantische discussies voeren over de vraag of dit wel of geen fascisme is, maar volgens mij ben je er dan gewoon.’

‘Trump faalt niet en is niet dom – integendeel’

‘Mensen zeggen tegen me: kijk wat Trump doet met de importheffingen, dat slaat nergens op. De economie gaat naar de klote, hij faalt en hij gaat de volgende verkiezingen verliezen.’

‘Dude, denk ik dan. Dit is geen falen, dit is de bedoeling. Trump stond in het Witte Huis lachend te vertellen hoeveel miljard zijn vrienden hadden verdiend aan de beursschommelingen door die heffingen.’^*

‘Als je Trump ziet als een president wiens belangen overeenkomen met die van de Verenigde Staten, ja, dan faalt hij. Maar als je hem ziet als een man die Amerika als een maffiabaas in zijn greep houdt, is hij extreem succesvol. Grote advocatenkantoren worden gedwongen om voor miljoenen dollars aan juridisch werk voor Trump te doen. Als ze weigeren, dan mogen ze geen overheidswerk meer doen. Er hebben er nu een stuk of tien toegezegd en het gaat in totaal om een bedrag van een miljard dollar.^* Dat betekent dat wie tegenstand biedt aan Trump, tegenover een miljard aan private advocaten komt te staan. Het is zijn hunting budget.’

‘Dit gaat verder. Een van de US Attorneys, de landsadvocaten, heeft zich al advocaat van Trump genoemd.^* De minister van Justitie was vroeger zelf Trumps advocaat. Republikeinse Congresleden zijn bang voor hem en gaan niet tegen hem in.^* Trump heeft een droompositie en kan doen wat hij wil.’

‘Bovendien heeft hij aangekondigd dat er geen volgende verkiezingen meer komen. Ik denk dat hij dat meent. Op dit moment raken door Trumps beleid miljoenen Trump-stemmers hun baan kwijt en verliezen ze hun pensioen. Je zou dat allemaal toch nooit doen als je dacht dat je nog een keer de verkiezingen moet winnen?’

‘Trumps volgelingen hebben zich ingegraven in alle ministeries. De FBI is omgebouwd tot Trumps wraakmachine, met twee MAGA-extremisten aan de top.’^*

‘Hoeveel duidelijker wil je het nog hebben? Moeten ze het opschrijven? Moeten ze het uitspellen? Moeten ze het ondertekenen: wij gaan achter alle mensen aan die Trump proberen een pootje te lichten?’

‘Kijk naar Chris Krebs, een bekende Amerikaanse veiligheidsexpert, die zei dat er bij de presidentsverkiezingen in 2020 geen fraude was gepleegd en Joe Biden dus eerlijk gewonnen had. Die wordt nu opgejaagd.^* Het bedrijf waar hij de afgelopen jaren werkte, kreeg sancties opgelegd. Zij mochten geen overheidsopdrachten meer doen. Nu is Krebs daar weg, omdat hij een doelwit is. Omdat hij gezegd heeft dat Trump de verkiezingen verloren had – verkiezingen die Trump daadwerkelijk verloren had.’

‘Elon Musk is gevaarlijk en zou weleens wereldkeizer kunnen worden’

‘Elon Musk heeft ons in Europa wel een grote dienst bewezen door al in zo’n vroeg stadium die Hitlergroet te brengen.^* Daarmee maakte hij duidelijk: “Ik ben echt een nazi. Eindelijk zijn we aan de macht.” Dat heeft veel mensen die ik ken wakker geschud, net als zijn steun voor AfD-leider Alice Weidel en de Britse neonazi Tommy Robinson.’

‘Je mag Musk best bewonderen om een aantal dingen die hij gedaan heeft, zoals Tesla en SpaceX. Maar veel mensen – ook zeer intelligente mensen – waren tot voor kort een beetje te onkritisch.’

‘Ik vind Musk in veel opzichten heel eng. Hij is nog relatief jong, kan nog heel lang mee en heeft een hoeveelheid geld die niet goed voor te stellen is. Binnenkort heeft hij een biljoen dollar, dat is ongekend. Musk gebruikt dat geld om zich als een extreemrechtse kingmaker te gedragen. Los van de vraag of het hem gaat lukken, probeert hij te bepalen wie er aan de macht komt. In de VS, waar hij 250 miljoen dollar in de Trump-campagne stopte,^* maar ook in Duitsland en Engeland.’

‘Ik kan mij een wereld voorstellen waarin Musk een soort keizerrol inneemt. Met lokale koningen die in naam van het land regeren en bliksemafleiders zijn als het misgaat. En als jij bepaalt wie de koning is, ben jij eigenlijk de baas – zonder de risico’s die de koning loopt. Hoe waarschijnlijk het is weet ik niet, want Musk heeft enorm zelfdestructieve neigingen. Maar het is niet meer onvoorstelbaar.’

‘Pacifisme is niet meer vol te houden’

‘In 2005 hield ik een lezing met de titel ‘We lost the war’, over de puinhopen van de wereld, de surveillancestaat, de opwarming van de aarde, de grootschalige gevolgen daarvan voor iedereen, en hoe weinig activisten als ik ertegen konden doen.’

‘In zekere zin verbaast het mij dus niet wat er in de VS gebeurt. Maar wat wel nieuw is voor mij, is dat mijn eigen principes aan het verschuiven zijn. Ik ben altijd pacifist geweest en tegen militarisme, maar nu sta ik opeens aan de kant van de NAVO-generaals. We leven in een tijd waarin allerlei grote en extreem goed bewapende machtsblokken het potentieel op Europa voorzien hebben – of het in elk geval niet goed met Europa voorhebben. We zijn nu van onze eigen militaire macht afhankelijk voor onze verdediging. Dus denk ik: we moeten ons tot de tanden toe bewapenen. Er zit helaas niets anders op.’

‘Dat is voor mij een bizarre gedachte. Er spelen bij mij nu allemaal nieuwe vragen. Wat zijn de grenzen van mijn principes? Wat zijn de omstandigheden waarop die principes onverminderd van toepassing zijn? En waar eindigen principes en begint de realiteit? Je kunt bijvoorbeeld heel vreedzaam zijn en toch vinden dat geweld soms te rechtvaardigen is, bijvoorbeeld het geweld van het verzet in een Tweede Wereldoorlog-achtige situatie.’

‘Het is voor mij wel duidelijk dat als de EU erin slaagt een militaire macht van betekenis te worden, het de rol van activisten in de lidstaten is om ervoor te zorgen dat die lidstaten niet in verkeerde handen vallen.’

‘Maar hoe dat moet, weet ik ook nog niet. De wereld is echt fundamenteel veranderd. De informatieomgeving is zo anders dan twintig jaar geleden. Toen ik in 2006 campagne voerde tegen stemcomputers bij verkiezingen, bestond er nog genoeg gedeelde werkelijkheid en wilden politieke partijen op het hele politieke spectrum zich nog wel verdiepen in wat er mankeerde aan die manier van stemmen. Als we die campagne nu zouden moeten voeren, dan zou het veel meer een soort gevoelsspel worden, veel meer een beeldvormingscampagne dan een realiteitscampagne.’

‘Het is tijd voor een nationaal noodplan’

‘Wat wel duidelijk is: we moeten zo snel mogelijk de-amerikaniseren. We weten al heel lang dat Nederland veel te afhankelijk is van technologie uit de Verenigde Staten. Het is niet meer oké dat zoveel overheidsorganisaties met Microsoft Office werken en alles in de Amerikaanse cloud opslaan. Want de Amerikanen kunnen meelezen, ze kunnen het uitzetten en ze hebben macht die je hun niet wilt geven, nu ze meer een bondgenoot van Rusland dan van ons zijn.’

‘Daar moet een nationaal noodplan voor komen. We moeten er iedere dag over lezen in de media en de ICT-wereld moet in rep en roer zijn. Want er zijn op dit moment heel veel IT’ers die alleen maar met Amerikaanse technologie en techbedrijven kunnen werken. Die mensen moeten voor hun diensten worden bedankt. Alle IT-opleidingen moeten worden omgegooid, om studenten te leren met opensource- en lokale cloudoplossingen te werken.’

‘Alleen: die urgentie lijkt hier niet te worden gevoeld. En dus vraag ik me af: wat moet er nog gebeuren waardoor we ons gaan voorbereiden? De NAVO dreigt uit elkaar te vallen, de VS bedreigt Groenland – NAVO-grondgebied – de Amerikaanse vicepresident zegt openlijk dat hij Europa eigenlijk maar niks vindt en de VS probeert Oekraïne een door Rusland gedicteerde zogenaamde vredesovereenkomst op te dringen.’

‘Moet er een nieuwe oorlog uitbreken? Moeten de Verenigde Staten nu werkelijk Groenland innemen en een aantal Deense marineschepen laten zinken? Of werkelijk niet komen opdraven als de Russen een grensconflict in Estland beginnen?’

‘Deze crisis is ook een kans om tegenstellingen te overbruggen’

‘Maar ik zie ook een kans. In Canada wordt de urgentie wel gevoeld en daar zie je dat mensen samenkomen, links en rechts, om te overleven als land, om niet de 51e staat van de Verenigde Staten te worden.  Linkse Canadese vrienden van mij zeiden over Doug Ford, een rechtse politicus die zich keihard uitspreekt tegen Trump: ‘He’s a right-wing bastard. But he’s our right-wing bastard.’

‘Dat moet ook hier gebeuren. Onze verschillen zijn nu ook gewoon even minder belangrijk. Er kan een verhaal ontstaan met een gemeenschappelijke tegenstander waartegen wij allemaal strijden. Onze tegenstellingen komen later wel weer.’

‘Daar kun je allerlei gevoelens bij hebben, bij die nationale eenheid, maar ik vrees dat het echt nodig is.’

‘De Canadezen zeggen: “Elbows up.” Dat is een term uit het ijshockey die zoveel betekent als: we moeten onszelf verdedigen en de strijd aangaan. Je kunt je een toekomst voorstellen waarbij dat in Europa ook gebeurt. Dat we hier zeggen: “De schouders eronder.” Dat is mijn hoop.’