Brussel zet de heggenschaar in eigen regels en richtlijnen. Blijft er genoeg over voor de groene revolutie?

Zit er wat in? Was het nodig de regels te versimpelen?

‘Ja, ik denk dat het fair is om te zeggen dat de samenhang tussen de verschillende richtlijnen moest worden verbeterd; definities en methodes waren niet altijd consistent. Maar dit zijn technische vraagstukken, en ik denk dat ze op technisch niveau moesten worden opgelost. De Commissie besloot in plaats daarvan cruciale onderdelen van de richtlijnen aan te passen. Dat heeft voor mij weinig met simplificatie te maken.’

‘Aanvankelijk zouden vijftigduizend bedrijven onder de groene rapportagerichtlijn vallen’, legt Rasche uit. ‘Het nieuwe voorstel van de Commissie brengt dit effectief terug tot tienduizend. Wat is daar simpeler aan? Het maakt de richtlijn minder relevant.’

‘Als je je bedrijf op een duurzame manier wilt managen, dan heb je de data uit die rapportages nodig. Je zegt ook niet tegen een financiële topman dat hij het bedrijf moet managen zonder financiële data.’

Een ander voorstel betreft de antiwegkijkwet, die grote bedrijven de opdracht gaf proactief onderzoek te doen naar eventuele mensenrechtenschendingen en milieu-impact in hun productieketen. Dat hoeft van de Commissie niet meer. ‘Pas als een ngo of journalist een mogelijke misstand identificeert, hoeven de bedrijven in actie te komen’, zegt Rasche. ‘Dat maakt bedrijven heel reactief. Het gaat bovendien in tegen het hele idee van due diligence.’ Die term – nog het beste te vertalen als ‘zorgvuldig ondernemen’ – staat nota bene in de naam van de antiwegkijkwet, de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD).

Er werd eerder al fel gelobbyd om deze richtlijn af te zwakken. Maar inmiddels was dit allemaal toch al besproken en uitonderhandeld?

‘Dat klopt, maar met de verkiezingen van juni vorig jaar zagen we de pendule verder uitslaan naar rechts. De conservatieven in het Europees Parlement, waar Von der Leyen van huis uit bij hoort, realiseerden zich dat ze nu de kans kregen om veranderingen door te voeren waar eerder geen politieke meerderheid voor was.’

Dus Von der Leyen geloofde niet echt in de groene agenda die ze voor de verkiezingen nog vertegenwoordigde?

‘Ik wil haar niet persoonlijk de schuld geven; ik denk dat zij het enthousiasme rond de Green Deal in 2019 deelde. Ik denk ook dat ze gelijk heeft als ze zegt: de wereld van 2025 is niet die van 2019. De Oekraïne-oorlog, de geopolitieke onzekerheid, de handelstarieven, hogere defensie-uitgaven en het gebrek aan concurrentievermogen – de Commissie moet op deze nieuwe werkelijkheid reageren.’

Wat is de invloed van dit soort uitspraken op het onderhandelingsproces?

‘Ze zetten de toon. Maar het interessante is dat Merz gelijk werd tegengesproken door de Duitse coalitie, die hem erop wees dat in het coalitieakkoord staat dat Duitsland de CSDDD [de antiwegkijkwet, JM] steunt. Bij Macron gebeurde iets vergelijkbaars’, zegt Rasche: partijgenoten vielen hem publiekelijk af.^*

‘Dat is een van de problemen van dit moment’, vervolgt hij. ‘Er is zoveel ruis.’ Hij bedoelt: als zelfs regeringsleiders en hun eigen coalities elkaar al tegenspreken, weet niemand waar hij aan toe is, en wordt er niets opgelost.

Hoe stelt het bedrijfsleven zich op?

‘Grote ondernemersverenigingen, zoals Business Europe, zijn heel vocaal geweest in hun steun voor de versimpelingsvoorstellen van de Commissie. Het probleem is dat dit soort brancheverenigingen gebukt gaat onder het effect van de laagste gemene deler: ze vertolken enkel standpunten waar alle bedrijven in hun achterban het over eens zijn. Ambitieuze standpunten blijven daarbij niet overeind.’

De richtlijnen waren in belangrijke mate bedoeld om investeerders duidelijkheid te geven over de groene prestaties van bedrijven. Wat zeggen zij nu?

‘Het beeld is gemengd, want er zijn investeerders die niet met duurzaam beleggen bezig zijn. Maar de meeste investeerders die ik heb gesproken, zijn hier niet erg positief over.^* Zij zeggen dat de nieuwe richtlijnen te weinig data opleveren om klimaatrisico’s op lange termijn goed te kunnen inschatten. Ze zijn bang dat ze moeten terugvallen op schattingen, die ze vaak ook nog eens moeten inkopen bij externe dataleveranciers.’

‘Ook de Europese Centrale Bank (ECB) heeft heel duidelijk gezegd dat de nieuwe voorstellen voor hen niet werken, omdat er te weinig bedrijven vallen onder de nieuwe groene rapportageplicht’, vervolgt Rasche.

De ECB steunt de poging van de Europese Commissie om de richtlijnen te versimpelen in lijn met de adviezen uit het Draghi-rapport, staat in het advies, maar vindt dat de Commissie op sommige punten is doorgeschoten.^*

‘Ze roepen de Europese Commissie op om dataverzameling over biodiversiteit en klimaat te behouden,’ zegt Rasche, ‘omdat ze dat echt nodig hebben om toekomstige risico’s in te schatten.’ 

In Nederland zien we dat Milieudefensie duidelijkheid eist: de organisatie vraagt de rechter te bepalen welke klimaatplicht een bedrijf als Shell precies heeft. Gaan we meer van dat soort rechtszaken zien?

‘Ja, dat zou goed kunnen. Meer greenwashing betekent sowieso meer rechtszaken, omdat die zeker bij grote bedrijven niet onopgemerkt blijft.^* De Commissie lijkt nu te suggereren dat de klimaattransitieplannen in principe niet uitgevoerd hoeven te worden. Als ze het menen met de verduurzamingsplannen, zetten ze die verplichting er terug in.’

Na ons gesprek wordt duidelijk dat die verplichting het waarschijnlijk niet gaat halen: de Europese Raad is het met de Commissie eens dat bedrijven alleen verslag hoeven te doen van de stappen die ze zetten om hun klimaattransitieplannen uit te voeren. Dat is geen garantie voor volledige uitvoering van die plannen.

Europa ziet zichzelf graag als voorloper in het stellen van duurzame normen. Is het terechte kritiek dat we de rest van de wereld te veel dwingen om zich aan onze regels te houden?

‘Zo zie ik het niet. Ten eerste leggen we deze regels alleen op aan bedrijven die op de Europese markt actief zijn. Ik denk dat het legitiem is om van hen te verwachten dat ze zich aan onze regels houden. Ten tweede doet de VS vergelijkbare dingen. Die anticorruptiewet van de VS heeft al sinds 1977 een internationale werking, waarmee de VS als het ware de eigen anticorruptieregels exporteerde. Dat heeft echt een positief effect gehad.’^*

Klopt het beeld van de VS als een walhalla voor ondernemers, en dat van Europa als een bureaucratische bende?

‘Nee. Natuurlijk is het waar dat wij meer regulering hebben, maar dat heeft ook veel te maken met het feit dat de EU niet één federale staat is. Daarom kun je het niet goed vergelijken. Het is in ieder geval te simpel om te denken dat Europa’s concurrentieprobleem kan worden opgelost door de rapportagekosten van deze duurzaamheidsrichtlijnen weg te nemen.’

Minder bureaucratie leidt niet automatisch tot meer concurrentievermogen, legt Rasche uit. ‘Als je een bedrijf met achthonderd werknemers vrijstelt van zeg 300.000 euro aan nalevingskosten voor de groene rapportagerichtlijn, dan weet je helemaal niet wat er met dat geld gebeurt. Misschien belandt het wel in de zakken van de eigenaren of aandeelhouders!’

‘Europa loopt achter qua innovatie, we hebben een tekort aan geschoolde arbeidskrachten, en op een deel van het continent missen we goede infrastructuur, ook digitale infrastructuur. Dáár moeten we iets aan doen, want daar kunnen we ons concurrentievermogen wél echt mee beïnvloeden.’

Soms vraag ik me af hoe belangrijk de nieuwe groene richtlijnen zijn, want de verduurzaming in de EU zet sowieso al door. We lijken het klimaatdoel van 55 procent minder uitstoot in 2030 bijna te gaan halen, zei de Europese Commissie eind mei.^*

‘Dat klopt, maar dat moet je wel in de juiste context zien. Ten eerste is een deel van de gedaalde CO2-uitstoot te danken aan de gematigde economische groei van vorig jaar. Ten tweede is het laaghangende fruit geplukt. De uitdaging in de komende jaren zit in de sectoren die juist moeilijker te verduurzamen zijn. Vooral voor die sectoren hebben we goede rapportages en goede klimaattransitieplannen nodig.’

Bewegen we per saldo nog de goede kant op, of staat Europa nu stil?

‘We bewegen nog een beloftevolle kant op. We moeten onszelf niet voor de gek houden: dit is een echt ingrijpende terugdraaiing van de regelgeving op het gebied van duurzaamheid. Tegelijkertijd zegt de EU gecommitteerd te zijn aan de Green Deal. Ik denk dat dat belangrijk is. Hoe gecommitteerd ze zijn, gaan we op 2 juli zien, wanneer ze het klimaatdoel voor 2040 gaan aankondigen. Ik heb al gehoord dat men op zoek is naar “pragmatische oplossingen”. Sommige politici hebben het over een “terugkeer naar de realiteit”. Ik ben bezorgd dat daarmee de duurzame agenda wordt ondermijnd. Die agenda is geen nice to have. Het is de basis waarop bedrijven, maar ook burgers, in de toekomst in Europa zullen bestaan.’