De dag dat de televisie definitief een spiegel werd

Gisterenavond, halftien exact, was het dan zover: in heel Nederland veranderde de televisie definitief en onomkeerbaar in een spiegel.

Het was het voorlopige eindpunt van een al veel langer proces dat voor het eerst in een stroomversnelling werd geholpen in 1999, met de première van Big Brother. Toen ontdekten televisiemakers opeens dat er weinig is dat ons zo kan bekoren als kijken naar mensen ‘zoals wij’. Naar ‘gewone’ mensen, zoals het heet, of althans: zorgvuldig op knuffelbaarheid, een niet al te indrukwekkend iq en bij voorkeur zwakzinnige dictie geselecteerde, maar niettemin oh-zo-gewone mensen die, jawel, heel ‘gewone’ dingen doen.

Beetje zitten. Beetje praten. Beetje eten. Beetje ruziemaken. Zet er een camera op en warempel: je hebt een wereldwijd succesformat, wat heet, een heel nieuwe televisiegenre.

Al vijftien jaar lang zien we nagenoeg niets anders meer op de beeldbuis voorbijtrekken dan dóódgewone mensen die dóódgewone dingen doen

En toen was de beer los. Al vijftien jaar lang zien we nagenoeg niets anders meer op de beeldbuis voorbijtrekken dan dóódgewone mensen die dóódgewone dingen doen. Mensen die koken. Mensen die tuinieren. Mensen die klussen. Mensen die op vakantie gaan. Mensen die trouwen. Mensen die scheiden. Mensen die kinderen baren. Mensen die verhuizen. Mensen die nog meer koken. Mensen die afvallen. Mensen die kinderen opvoeden. Mensen die uitgaan. Mensen die daten. Mensen die van een duikplank afspringen. Mensen die vooral heel, heel veel koken.

En nu, op 27 augustus 2014 om halftien ’s avonds, op RTL 4, is het mensen-die-op-tv-zijn-en-dingen-doen-die-mensen-die-niet-op-tv-zijn-ook-doen bij zijn ultieme consequentie aanbeland: mensen die tv kijken.

Echt waar. Thuis voor de buis heet het, dit uit Groot-Brittannië geïmporteerde übermeta-televisiewonder, en het is echt wat ik zeg dat het is: een programma, op televisie, waarin je mensen televisie ziet kijken. C’est ça.

Zelfs Baudrillard had gezegd: allez jongens, je kunt ook te ver gaan.

Dus daar zat ik dan, op mijn bank, met de afstandsbediening in de hand, naar mensen te kijken die, op hun bank, met de afstandsbediening in de hand, naar de televisie zaten te kijken. En met hun ogen rolden. En snackjes aten. En commentaar leverden. Op andere mensen, die ook op televisie waren.

In een dubbel-über-meta-bijna-dood-ervaring trad ik uit mijn lichaam en zag op mijn beurt mezelf weer zitten: kijkend naar de televisie, naar mensen die naar de televisie keken.

En ik dacht: dit is het dan. Dit is waar het moderne leven op uit is gedraaid. Een spiegelpaleis waarin menselijke fantasie, nieuwsgierigheid en ontdekkingsdrift definitief plaats hebben gemaakt voor een bodemloos Droste-effect. Jules Verne bracht ons twintigduizend mijlen onder zee. Stanley Kubrick bracht ons twintigduizend mijlen de ruimte in.

En RTL bracht ons: Thuis voor de Buis.

Formatje na formatje na formatje zijn we uiteindelijk het punt genaderd dat we daadwerkelijk alleen nog maar onszelf willen zien

Het zal een mengelmoes van totale ideeënarmoede en doorgeschoten marktwerking zijn. Formatje na formatje na formatje zijn we uiteindelijk het punt genaderd dat we daadwerkelijk alleen nog maar onszelf willen zien. Wat doen mensen zoal op een doordeweekse avond? Tv-kijken. Waar hebben ze behoefte aan? Herkenning. Hoe moet het smaken? Een beetje gezellig. Voilà: daar zit een programma in.

Letterlijk, maar ook metaforisch: alles is tegenwoordig een spiegelbeeld. Het nieuws: dat waar mensen al over praten. De politiek: dat wat mensen al vinden. Onderwijs: dat wat mensen al kunnen. Televisie: dat wat mensen al doen.

Zelfs het hele begrip ‘ster’ heeft er een transformatie door ondergaan. Was een ‘ster’ vroeger nog iemand met, laten we zeggen, een uitzonderlijke gave die roem vergaarde doordat hij of zij vooral niet was als ieder ander, nu is het precies andersom: onze ‘sterren’ zijn zo veel mogelijk als iedereen. Patty Brard, Geer & Goor, Barbie, Jan Smit, Roy Donders en ga zo maar door: we zien ze trouwen, in de bijstand ‘belanden,’ samenwonen, baby’s krijgen, op vakantie gaan, een winkel runnen - we zien ze eigenlijk alles doen behalve iets bijzonders. Tenzij je van een duikplank afspringen een talent wilt noemen.

Ondertussen wordt alles wat ook maar een beetje naar originaliteit riekt van de buis gebonjourd, of nog erger, ‘verleukt.’ Het unieke Omroep Maxim van briljante gek Maxim Hartman: wegbezuinigd. Het uitzonderlijke wetenschapsprogramma Labyrint: gestopt. Ondertussen moest het JournaalHart van Nederland achterna, en zal - als we de presentator moeten geloven- Pauw, de opvolger van Pauw & Witteman, niet heel veel anders worden dan RTL Late Night. Want: ‘Het draait om nieuws natuurlijk, maar het mag ook best een beetje léúk zijn,’ aldus Pauw.

Ja, gezellig! Net als thuis! Fuck Irak, waar zijn de borrelnootjes?

En het erge is: het werkt. Nooit eerder keken zoveel mensen zo veel televisie. RTL Late Night trekt meer kijkers dan Nieuwsuur en Tegenlicht bij elkaar. Utopia, wat John-De-Mols is voor een reallife-dystopie, zit steady op 700.000 kijkers.

Nog even en ze gaan ook daar niks anders doen dan televisie kijken. En dat gaan wij dan weer kijken. En daar wordt dan weer een webcam opgezet. Ad infinitum.

Wie verlost ons van onszelf?