In Europa wordt dit najaar alles anders (of toch niet?)

Voor de zomer – vlucht MH17 was nog niet neergehaald – stelde de Europese Raad een strategische agenda op voor de toekomst. Een optimist zegt: goed dat die jongens en meisjes het eens werden over gezamenlijke prioriteiten. Een pessimist leest vooral: veel vaagtaal in het document dat ze afscheidden.

De Unie waarvan de achtentwintig regeringsleiders dromen, is een oord van werk, groei en competitiedrang, waar burgers zich beschermd voelen en de steun krijgen om sterk te zijn. Om de onafhankelijkheid van gas van elders (lees Rusland) te verminderen, moet er een Energie Unie komen – een gezamenlijk energiebeleid gericht op energie-efficiency en de vergroting van het aandeel groene energie – wat meteen kan bijdragen aan het afremmen van de opwarming van de aarde. Verder verlangen de Europese chefs dat de EU een domein van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid is. Ten slotte willen ze dat de Unie een krachtige speler wordt op het wereldtoneel.

Half juli presenteerde Jean-Claude Juncker, de kerverse voorzitter van de Europese Commissie, zijn pakketje vrome voornemens. Die sluiten netjes aan bij de agenda van de Raad. Juncker belooft binnen drie maanden te komen met een ambitieus plan voor banen, groei en investeringen. Ook hij spreekt de wens uit te komen tot een Europese Energie Unie, die ervoor moet zorgen dat de EU wereldwijd de koploper op het gebied van duurzame energie wordt. En ook Juncker stelt dat de EU een sterke speler moet zijn in het mondiale strijdgewoel. Daartoe vindt hij het in ieder geval nodig dat de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger voor het Europese buitenland- en veiligheidsbeleid een ‘sterke en ervaren speler’ is.

De zomer van chaos, geweld en verdeeldheid

En toen brak de zomer aan waarin dicht bij de grenzen van Europa alom chaos en geweld heersten. Oekraïne. Gaza. Syrië. Irak. Libië. Vaak lukte het de EU niet met één stem te spreken.

Wapenleveranties aan de Koerden in Irak om ze te helpen bij de strijd tegen de Islamtische Staat? Veel verder dan ‘mag elke lidstaten zelf weten,’ kwam de EU niet. De crisis in Oekraïne die uitmondde in een oorlog? Vele malen sprak de Unie bij monde van de huidige Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenland Catherine Ashton ritueel grote bezorgdheid uit. Met hangen er wurgen werden de lidstaten het eens over een pakket sancties.

Dat kreeg pas na de tragedie met de MH17 echt scherpte. Maar er blijft verdeeldheid. Vooralsnog valt Frankrijk niet te overtuigen dat het beter geen oorlogsschepen aan Rusland kan leveren. En over militaire steun aan de regering in Oekraïne lopen de meningen ook sterk uiteen. Daar pleit Dalia Grybauskaite, de premier van Litouwen, voor - maar Angela Merkel ziet er niets in.

Afgelopen weekend is de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenland aangewezen: de Italiaanse Federica Mogherini. En meteen is gebleken dat vrome voornemens al snel veranderen in verbroken beloften. Mogherini, een jong en nogal onervaren figuur, is niet de sterke, in de internationale diplomatie gepokte en gemazelde kracht die Juncker half juli nog met de hand op zijn hart beloofde.

De benoeming is een teken dat machtige lidstaten als Duitsland en Frankrijk liever het heft in eigen handen houden en een gemeenschappelijk Europees buitenlandbeleid nog niet snel van de grond zal komen.

Volgens sommigen is de benoeming van Mogherini ook een schoffering van Oekraïne, gezien haar milde houding ten opzichte van Rusland. Haar aanstelling was voor landen die een hardere lijn richting Poetin voorstaan louter verteerbaar doordat de Poolse premier Donald Tusk is uitverkozen als voorzitter van de Europese Raad.

Alleen: Tusk leidt de Europese Raad, het orgaan dat symboliseert dat de EU een samenwerkingsverband van staten is. De Hoge Vertegenwoordiger is - hoe moeilijk kunnen ze het maken? - zowel lid van de Europese Raad als van de Europese Commissie, de instelling die staat voor het federale of communautaire karakter van de EU. Als de oorlog in Oekraïne ‘chefsache’ wordt, betekent dat een uitholling van de functie van Hoge Vertegenwoordiger en van de macht van de Commissie.

Een masterplan voor de economie?

Naast de geopolitiek is de almaar kwakkelende economie in Europa het grote onderwerp voor het komende politieke seizoen. In november komt er een moment van de waarheid voor de recentelijk opgetuigde bankenunie. Dan worden de banken van de Europese Unie onderworpen aan een nieuwe stresstest, voor het eerst onder auspiciën van de Europese Centrale Bank. Blijkt dan dat het financiële systeem enigszins tot rust is gekomen?

Zonder twijfel speelt ook het eeuwige debat over bezuinigen of stimuleren in het najaar op. Mario Draghi, voorzitter van de Europese Centrale Bank, heeft gesuggereerd dat de tijd om de economie een zetje te geven is gekomen.

Een boodschap die ze in Frankrijk graag horen. Daar blijft president François Hollande maar worstelen met de niet vooruit te branden Franse economie en met het protest, ook uit eigen kring, op de strenge Europese begrotingsnormen die het herstel volgens sommigen vertragen.

Maar Nederland is juist weer bang dat de prikkel om de economie te hervormen wegvalt, als de lidstaten de kans krijgen de begrotingsteugels wat te laten vieren.

Een moment om met verwachting naar uit te kijken: het ambitieuze plan voor groei en investeringen dat Juncker snel belooft te leveren. Valt dat in de categorie veel mooie woorden en kruimelgeld? Of is dit het grote plan dat de Europese economie eindelijk uit het slop zal trekken? Als uw correspondent Europa even in de glazen bol mag kijken: alle kans dat dit niet het geval zal zijn. Want heel veel eigen middelen heeft Juncker niet, en de lidstaten staan niet te popelen dat hij ze voorschrijft hoe ze hun geld moeten uitgeven.

Een groot thema in het najaar wordt ook de vrijhandel. Alle ogen zijn gericht op de onderhandelingen over een dergelijk verdrag tussen de EU en de VS. Maar al in september wordt het verdrag met Canada gepresenteerd. Dat wordt een lakmoesproef. Want uit een uitgelekte tekst blijkt dat daar een gewraakt onderdeel in zit: het zogenoemde Investor State Dispute Settlement (ISDS). De grote vraag: zal het Europarlement hiermee instemmen? Dit is een dossier om absoluut in de gaten te blijven houden.

Gianni Pittella, de nieuwe voorzitter van de sociaal-democraten in het Europarlement, heeft onlangs gezegd dat zijn fractie tegen deze ISDS is. En zonder de sociaal-democraten is eigenlijk geen meerderheid te vormen in het nieuwe parlement. Vroeger was er ook een meerderheid over rechts, maar door de groei van de eurosceptische partijen is die er niet meer. Het zou tamelijk spectaculair zijn als het Europees Parlement een plan naar de prullenbak verwijst waar de Europese Commissie ziel en zaligheid in heeft gelegd. Als Pittella daad bij woord voegt, wordt het een heet politiek seizoen.