De eindeloze neptranen van Mel Gibson hang je zo aan de muur
In Amsterdam vindt van 18 tot en met 21 september een sympathieke kunstbeurs voor beginnende kunstenaars plaats. Gastcorrespondent en kunstjournalist Marian Cousijn ging alvast kijken bij de benefietveiling en zag daar een klassiek én modern werk over Mel Gibson.
Voor De Correspondent bespreekt kunstjournalist Marian Cousijn een kunstwerk altijd in een viertrapsraket: eerst beschrijft ze wat ze ziet, dan geeft ze een interpretatie, vervolgens beschrijft ze de kunstenaar, ten slotte interviewt ze de curator.
Voor deel vier ging Cousijn naar een benefietveiling die in aanloop van de kunstbeurs Unfair Amsterdam plaatsvond. Deze beurs biedt een platform voor pas afgestudeerde kunstenaars. Van 18 tot en met 21 september vindt de tweede editie plaats.
1. Het kunstwerk
In de viewing room van het chique veilinghuis Christie’s hangt een klein kunstwerk. In een witte lijst zit een display van een paar centimeter hoog, waarop een bewegend portret te zien is. Het is Mel Gibson en hij huilt tranen met tuiten.
Afgezien van het dramatisch uitgelichte gezicht, is het beeld donker. De kunstenaar heeft het portret uit een film geknipt, geïsoleerd en gestript van alle context: we weten niet wie Mel hier speelt of waarom hij verdrietig is. We zien alleen de intens zielige grimas die hij trekt, tranen die over zijn wangen biggelen. Het is heel kwetsbaar, zo’n huilende man, maar tegelijkertijd valt op hoe ontzettend overdreven hij acteert. Het wordt bijna grotesk.
Mel (2012) is een collage van gevonden filmbeelden. Je zou het kunstwerk in de categorie ‘nieuwe media’ kunnen plaatsten. In tegenstelling tot de meeste videokunst die alleen uit film of digitale bestanden bestaat, zijn de lijst en het schermpje onderdeel van het kunstwerk.
‘Leuk, maar ja… dat hang je toch niet aan de muur?’ zegt een man achter mij. Ik ben het niet met hem eens: ik zie het juist helemaal voor me, zo’n bewegend portretje aan de muur in mijn woonkamer, als een betoverd schilderij uit Harry Potter.
2. De interpretatie
Met de dramatische lichtval van links en de donkere achtergrond doet de compositie direct denken aan Johannes Vermeers Meisje met de Parel. Of aan de portretten van diens voorganger Caravaggio, een vroeg zeventiende-eeuwse schilder die een meester was in het gebruik van chiaroscuro: een spel met licht en schaduw waardoor de suggestie van volume wordt gewekt. Wat dat betreft is Mel, hoe modern het medium ook is, een heel klassieke compositie.
Maar mijn sterkste associatie is met I’m too sad to tell you, een hartverscheurend videokunstwerk van Bas Jan Ader uit 1971. Het is een zelfportret, een geluidloos zwart-witfilmpje waarin het gezicht van de kunstenaar te zien is terwijl hij zijn verdriet de vrije loop laat. Het is even prachtig als ongemakkelijk, zelfs na heel vaak kijken blijft het altijd weer een beetje te intiem om te zien.
Maar bij Mel is het anders: je weet dat het neptranen zijn. Je kunt alle context weghalen, maar het gezicht van Mel Gibson is zo iconisch dat er nog altijd allerlei associaties aan blijven kleven. Je denkt aan actiehelden, wereldfaam, brute kracht en het toppunt van mannelijkheid. En nu hangt hij hier, weerloos gevangen in een klein doosje, voor eeuwig huilend.
3. De kunstenaar
Mel is gemaakt door de jonge kunstenaar Peter van der Es. Het werk hoort bij een serie van vier: behalve van Mel maakte hij collages van Tom, Bruce en Harrison. Deze acteurs hebben alleen aan hun voornaam genoeg. Het waren dé actiehelden, de ultieme manly men van de jaren negentig, de tijd waarin Van der Es opgroeide.
Hij maakte meer van dit soort videocollages. Zo is er It’s the end of the world and you know it (2012), waarin allerlei beelden uit films over het einde der tijden zijn samengevoegd tot een apocalyptische collage. De video’s van Van der Es zijn geloopt: er is geen begin en geen einde, ze blijven altijd doorgaan.
Behalve kunstenaar, is Van der Es ook organisator van Unfair Amsterdam, een nieuwe kunstbeurs voor pas afgestudeerde kunstenaars. Van der Es richtte Unfair Amsterdam met twee bevriende kunstenaars op om een positief tegengeluid te laten horen in een tijd dat jonge kunstenaars het steeds moeilijker hebben. In de eerste jaren na de kunstacademie is het lastig om een commercieel platform voor je werk te vinden, al helemaal nu de overheid zoveel bezuinigt op cultuur.
Unfair Amsterdam is een sympathiek initiatief: in tegenstelling tot op de meeste beurzen mogen de kunstenaars er zelf beslissen hoe ze hun werk presenteren en hoeven ze geen commissie af te dragen. Ondertussen doen ze ervaring op met ondernemen.
De eerste editie in 2013 was een vrolijk rommelige beurs, met werk van sterk wisselende kwaliteit. Voor jonge kunstliefhebbers en beginnende verzamelaars is het concept extra interessant: je kan nieuw talent ontdekken en de kunstwerken zijn nog betaalbaar. En wie de tentoonstelling Bad Thoughts in het Stedelijk Museum heeft gezien, weet dat werk van generatiegenoten de basis kan vormen voor een fantastische collectie.
4. De context
Terwijl Mel aan een nieuw rondje huilen begint, is het tijd voor de veiling. De zaal loopt vol met een mix van jonge mensen die wat onwennig rondkijken en vaste Christie’s-klanten, te herkennen aan hun chique kleding en de nonchalante vanzelfsprekendheid waarmee hun hand tijdens de veiling de lucht ingaat.
Het is fantastisch om Jop Ubbens, de ervaren veilingmeester en chairman van Christie’s, aan het werk te zien. Het tempo ligt zo hoog dat de zenuwachtige kunstenaars achterin vaak niet eens zien wie het hoogste bod deed op het moment dat de hamer neerkomt. Ondanks het lage prijsniveau gaan de meeste werken toch naar ervaren kopers van een oudere generatie, voor wie een paar honderd euro niet direct een half maandloon is.
Van der Es is opgelucht na afloop: er werd weliswaar niet heel hoog op Mel geboden, maar het is niet onverkocht gebleven zoals een aantal andere kunstwerken. En hij komt er al snel achter dat het naar een interessante koper is gegaan: de veilingmeester zelf, Jop Ubbens, heeft het voor zijn privécollectie aangeschaft.
Hoewel Ubbens vaker werk van jonge Nederlandse kunstenaars koopt, is Mel het eerste videowerk in zijn collectie. Hij viel direct voor de intimiteit en verstildheid van het werk, bovendien is hij groot fan van de vroege Mel Gibson (‘een held’). Ook de ‘plaatsbaarheid’ van het werk speelde mee: het is niet zo’n videowerk dat je één keer per jaar tevoorschijn haalt omdat er een gigantisch scherm voor nodig is. Mel hangt nu te huilen op de studeerkamer van de Christie’s-directeur, tussen de negentiende-eeuwse schilderijen.
Lees de andere delen uit Cousijns kunstserie:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
