Wat als we vluchtelingen nu eens niet als een ramp beschouwen?
Het was een nieuwsbericht zoals je dat afgelopen jaar elke dag wel ergens kon lezen. ‘Zeventig Ethiopische vluchtelingen verdronken in Rode Zee.’ Alleen de locatie viel op: in plaats van de Middellandse Zee ging het ditmaal om de Rode Zee, die Egypte van Saoedie-Arabië scheidt.
Het nieuwsbericht herinnerde mij aan een lied dat ik als kind misschien wel honderdmaal heb gezongen.
Hoe kwam Mozes door de Rode Zee?
Ging hij vliegen? Nee! Nee! Ging hij zwemmen? Nee! Nee! Ging hij varen? Nee! Nee! Nee! Nee! Over een brug? Nee! Nee! Door een tunnel? Nee! Nee!
Hoe kwam hij erdoorheen? God blies met Zijn wind (ff ff ff ff) God blies net genoeg, genoeg, genoeg, genoeg, genoeg. En door de zee kwam toen een pad. Zo kwam hij erdoorheen!
Voor de volledigheid vat ik het verhaal waar dit lied over gaat nog even samen: de Israëlieten werden door de farao van Egypte tot slaven gemaakt. Nadat ze de schuld hadden gekregen van een serie rampen sloeg de onderdrukking om in vervolging en besloot het volk, onder leiding van Mozes, te vluchten. Op weg naar het Beloofde Land werden de vluchtelingen getrakteerd op de nodige hulp van boven. Er vielen vogels en broden uit de hemel, er werd water uit een rots getoverd.
En toen ze voor de Rode Zee stonden, week de zee en konden ze veilig oversteken. Nu zijn er wetenschappers die hebben berekend dat dat echt kan . Maar of het echt gebeurd is, is voor het verhaal niet relevant.
Wat het verhaal vooral laat zien is dit: wie op de vlucht is, is om te overleven doorgaans vooral op wilskracht en wonderen aangewezen. Dat de nakomelingen van deze vluchtelingen zich de reis van hun voorouders herinneren als een lange serie goddelijke interventies, mag dan ook geen mirakel heten.
En dat is duizenden jaren later nog precies hetzelfde.
Deze week werd door de VN bekendgemaakt dat er dit jaar 207.000 vluchtelingen in bootjes naar Europa gekomen zijn. Dat zijn er driemaal zoveel als het voormalige recordjaar 2011. 3419 van hen overleefden dit jaar de vlucht niet.
Hoe zullen degenen die het wel haalden – en later hun kinderen – zich later hun vlucht herinneren? Hun verhalen zullen vermoedelijk maar weinig verschillen van die van de Israëlieten, die duizenden jaren geleden achter Mozes aan trokken, op de vlucht uit Egypte. De keuze om niet in een god te geloven, is een luxe die weinig vluchtelingen zich kunnen veroorloven.
Het is nog steeds hetzelfde liedje
Terwijl: eigenlijk is het best wonderlijk, niet?
Vluchtelingenstromen zijn geen raketwetenschap: wanneer het aantal brandhaarden stijgt, stijgt ook het aantal vluchtelingen. Dat lijkt een overzichtelijke formule.
Toch doen we elke keer weer alsof die stromen ons compleet verrassen.
We behandelen hun ongewenste aanwezigheid liever als een ramp die niemand aan zag komen, dan als een structureel gegeven
Iedere keer als de stroom vluchtelingen even toeneemt, wordt er alarm geslagen door het kabinet, is er een plotseling ‘capaciteitstekort’ in de opvangcentra en ontstaat er een wachtrij van 10.000 vluchtelingen met een status die recht op een woning hebben, maar deze maar niet toegewezen krijgen.
En elke keer als er een Nederlands dorp aan de beurt is om een steentje bij te dragen aan de oplossing van het mondiale vluchtelingenvraagstuk, dan lijkt het alsof het de inwoners van dit dorp – en niet de vluchtelingen zelf – zijn voor wie het vluchtelingenvraagstuk een probleem vormt.
Niemand zit echt op vluchtelingen te wachten; zoals niemand echt op honger, oorlog en geweld zit te wachten. En dus behandelen we hun ongewenste aanwezigheid liever als een ramp die niemand zag aankomen, dan als een structureel gegeven dat pieken vertoont in tijden van oorlog en dalen in tijden van vrede. Of als iets waar je op kunt anticiperen, in plaats van alleen reageren.
Defensief beleid helpt niet
Intussen is er iets geks aan de hand. Want wat heeft al dit ad-hocbeleid ons tot nu toe gebracht? Zo te zien werkt het vooral averechts.
Onze pogingen de Europese grenzen beter te bewaken, leiden vooral tot meer riskante bootovertochten. Want waarom zou je nog in een degelijke boot stappen, als je al na 20 kilometer varen door de Italiaanse kustwacht wordt gesignaleerd en vervolgens gered? Meer ogen op de Middellandse Zee leiden tot meer oversteken, want de slagingskans wordt groter.
De hekken die we aan de grens hebben opgetuigd in de ‘strijd tegen mensensmokkel’ leiden vooral tot meer werkgelegenheid voor de handelaars in vluchtroutes. Want het verdienmodel van een mensensmokkelaar is eenvoudig: hoe moeilijker het is om een gat in de grens te vinden, hoe meer een vluchteling voor zijn tocht wil betalen. Ze handelen nu eenmaal in ingewikkelde routes.
En het feit dat ruim 300 gemeenten op korte termijn geen plek blijken te hebben voor vluchtelingen die asiel hebben gekregen, veroorzaakt file in de opvangcentra. 10.000 erkende vluchtelingen wachten hier op een woning en houden zo de plek bezet voor asielzoekers die nog in procedure zijn. Vervolgens kost het de Nederlandse staat weer miljoenen om zakenlui als Hennie van der Most te bewegen hun bungalowparken open te stellen voor vluchtelingen die nog in procedure zijn.
Wat als we eens op de werkelijkheid zouden anticiperen?
Hoe kwam Mozes door de Rode Zee? Daar was een wonder voor nodig, als je de verhalen (en de cheesy kinderliedjes) mag geloven.
Maar om te voorkomen dat ook in 2015 nog honderdduizenden hopend op een wonder een veel te riskante oversteek wagen, zouden we de werkelijkheid eens onder ogen moeten gaan zien en daarnaar moeten handelen. Want zolang we niets weten te bedenken om de grote conflicten van deze tijd in duurzame vrede om te zetten, kunnen we moeilijk een andere kant op kijken als een bescheiden deel van deze vluchtelingen ook bij ons aanklopt.
Wat als ieder Europees land per jaar nu eens intekent op een quotum vluchtelingen en deze voor de duur van de oorlog opneemt in van tevoren georganiseerde faciliteiten?
En wat als we deze mensen niet eerst honderd hindernissen laten slechten, maar vanuit ambassades in conflictregio’s koppelen aan geschikte opvanglocaties?
Of wat als we het voeden van 1,7 miljoen vluchtelingen uit Syrië nu eens niet van mondiale crowdfunding maar van gecoördineerd beleid laten afhangen?
Wat als we, kortom, duizenden jaren na de vlucht van Mozes door de Rode Zee eens met echte oplossingen voor dit vraagstuk komen?
Dan is het vluchtelingenprobleem natuurlijk niet meteen uit de wereld, maar is de wereld wel een wonder rijker. Een wonder dat een heleboel al te hachelijke vluchtondernemingen in één klap overbodig maakt.
Hoe komt Mozes door de Rode Zee? In een vliegtuig? Nou, als het even kan wel ja.
Een aangepaste versie van deze column zal ik vanavond voordragen na de voorstelling Nobody Home van Daria Bukvi??.
Eerdere verhalen over Europees asielbeleid
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
