Wat sociale media ons kunnen vertellen over de toedracht van het MH17-drama
De burgerjournalisten van het Engelse platform Bellingcat vinden steeds meer bewijs dat Rusland betrokken is bij het MH17-drama. Hun belangrijkste onderzoeksmiddel: sociale media. Een kort verhaal over de kracht van open source-onderzoek.
In de namiddag van 17 juli wordt vlucht-MH17 boven Oost-Oekraïne uit de lucht geschoten. Bijna driehonderd passagiers worden gedood. Van meet af aan is onduidelijk wie het gedaan heeft. Oekraïense en Amerikaanse veiligheidsdiensten zeggen dat rebellen het toestel vlak bij de stad Torez hebben neergehaald. Rusland zou het wapentuig hebben geleverd en dus medeverantwoordelijk zijn. Rusland en de rebellen ontkennen en zeggen dat het Buk-raketsysteem van het Oekraïense leger is. Wie de Buk volgt, vindt mogelijk de schuldige.
Een groep burgerjournalisten, verbonden aan de Engelse site Bellingcat, reconstrueerde minutieus waar de Buk die dag is geweest. En ze hebben niet alleen stap voor stap de bewegingen van de Buk op die fatale dag kunnen herleiden, maar ze hebben ook de desbetreffende Buk tot diep in Rusland weten te volgen.
En dat allemaal vanachter hun laptop.
De speurtocht begon op de dag zelf, enkele uren nadat het nieuws over het neergestorte vliegtuig was binnengekomen. Op YouTube verscheen een filmpje waaruit zou blijken dat de Buk door Snizhne zou rijden, zo’n vijftien kilometer van de rampplek. Het filmpje werd snel weer verwijderd, maar Eliot Higgins, de drijvende kracht achter Bellingcat, had het al gedownload.
Higgins haalde er satellietbeelden bij van onder meer Google Earth om op zoek te gaan naar de precieze locatie van het filmpje. Hij deelde het fragment met zijn 26.000 volgers op Twitter en kreeg van meerdere volgers te horen dat het fragment een weg ten zuiden van het centrum van Snizhne toonde. Door verschillende satellietbeelden te vergelijken met het videomateriaal achterhaalde Higgins de precieze plek van het konvooi én de positie van de camera.
Langzaam de route bij elkaar puzzelen
Een dag later komt er meer duidelijkheid als het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken de onderstaande video publiceert. Deze video zal nog een belangrijke rol spelen in de propaganda-strijd van de Russen.
Ook duikt er een foto op waaruit zou blijken dat de Buk die dag in Snizhne zou zijn geweest.
Op de foto zien we een winkel met een gele pui. Uit een simpele zoektocht op Google blijkt de winkel in het nabijgelegen Torez te staan. Via het adres, de satellietbeelden en een dashboardcam-filmpje van twee jaar geleden wist Higgins de locatie te verifiëren.
Belangrijk is dat de foto ook laat zien dat de Buk op een witte vrachtauto is geladen. Dat lijkt dezelfde vrachtauto te zijn in het filmpje dat de Oekraïense autoriteiten hebben vrijgegeven.
En hoelaat was het toen? Hiervoor gebruikten speurders van Bellingcat een andere handige online tool: SunCalc. Je voert hierin de datum in en de locatie, zodat je kan zien vanuit welke hoek de zon op dat moment scheen. Door die hoeken te vergelijken met de schaduwen op de foto, kon Higgins een schatting geven van het moment dat de Buk door Torez reed, namelijk om halféén ’s middags.
Op 21 juli slaat het Russische leger publicitair terug door de authenticiteit van het filmpje van de Buk dat door het Oekraïense leger was vrijgegeven, in twijfel te trekken. De Buk zou niet door het rebellengebied richting Rusland rijden, maar zich in Krasnoarmeysk bevinden, dat nog in handen is van het Oekraïense leger. Dat zou blijken uit de billboard die nog net te zien is in het filmpje. Daar zou, aldus de Russische spindoctors, het adres van een autodealer uit Krasnoarmeysk op staan.
Onzin, ontdekte Bellingcat. Het billboard staat in Loehansk, dat door rebellen wordt bezet. Ze kwamen erachter door weer naar satellietbeelden te kijken. Maar ook bleken beelden van publieke toezichtscamera’s in Loehansk online te staan. Op een van die beelden was het billboard duidelijk zichtbaar.
Elf dagen na de ramp kon Bellingcat, op basis van openbare tweets, filmpjes, satellietkaarten, camerabeelden en nieuwsberichten van uur tot uur reconstrueren waar de Buk zich die dag bevond. De Buk reisde die dag door rebellengebied, van west naar oost. Rond negen uur ’s ochtends werd hij gezien in Donetsk, tegen twaalven in Zuhres, om halféén in Torez en ongeveer een uur later in Snizhne. In die buurt is rond half vijf ’s middags MH17 neergehaald. De volgende waarneming is vermoedelijk in Loehansk, vlak bij de Russische grens. En daar mist de Buk een raket.
Online forensisch onderzoek
Het is geen sluitend bewijs, maar wel een knap staaltje online forensisch onderzoek, waar journalisten ter plaatse hun voordeel mee kunnen doen. Bellingcat wisselt bijvoorbeeld informatie uit met correspondenten ter plaatse.
Eliot Higgins doet al een paar jaar dergelijk onderzoek, maar richtte zich tot nu toe vooral op de burgeroorlog in Syrië. Door social media te analyseren, wist hij wapenstromen in kaart te brengen. Zo kon hij bijvoorbeeld zien door wie Bashar al-Assad werd bewapend (de Russen) en dat onder meer Duitsland wapentuig aan de Syrische rebellen leverde.
In augustus haalde Higgins ruim zestigduizend euro op via crowdfundingplatform Kickstarter. Hiermee kon hij een kleine staf inhuren en de site Bellingcat starten. Het goede van Bellingcat is dat ze ook laten zien hoe ze tot hun conclusies komen. De bronnen zijn openbaar, evenals de methoden. Het uitgangspunt is dat ieder onderzoek reproduceerbaar moet zijn.
Vanuit de journalistiek wordt weleens smalend gedaan over dit soort burgerjournalistiek. Ik denk dat dit onderzoekscollectief een mooie aanvulling kan zijn op de reguliere berichtgeving. En dat ‘professionele’ journalisten nog veel kunnen leren van de vindingrijkheid van Bellingcat.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
