Doorhalen wat niet van toepassing is: terrorist, activist, mensensmokkelaar

Hij heeft zijn moeder op zaterdag 4 oktober eindelijk fatsoenlijk begraven, precies zeven jaar nadat ze door onbekenden thuis werd gewurgd. Een week later ontving hij in Amsterdam een onderscheiding, de African Diaspora Merit Award, samen met vijf anderen die bijna een halfjaar geleden in Nigeria werden gegijzeld. Vandaag staat hij in Dordrecht terecht op verdenking van mensensmokkel. Het is een bewogen maand voor de Nigeriaanse mensenrechtenactivist Sunny Ofehe (42).

‘Comrade,’ kameraad. Zo spreken zijn vrienden hem aan. Zo staat hij ook bekend op Nigeriaanse internetfora. ‘Comrade’ Sunny Ofehe. Die titel hield hij over aan zijn studententijd begin jaren negentig. Een militaire junta was destijds in Nigeria aan de macht. Ofehe was een van de studentenleiders in Zuid-Nigeria, in Benin City. Hij organiseerde in 1994 demonstraties voor democratisering. Daardoor belandde hij in een politiecel waar hij gemarteld werd.

Hij vluchtte naar het noorden van Nigeria, naar de stad Kano. Daar hoorde hij op 10 november 1995 het verschrikkelijke nieuws: zijn grote voorbeeld, de mensenrechtenactivist Ken Saro-Wiwa, met wie hij nauw had samengewerkt, was samen met acht andere leiders van de Movement for the Survival of the Ogoni People door de militairen vermoord. Ken Saro-Wiwa, de schrijver, voorvechter van het Ogonivolk in de olierijke Nigerdelta, strijder tegen Shell.

Omdat Ofehe bang was dat de militairen hem ook te pakken zouden nemen, vluchtte hij twee weken later in een KLM-vliegtuig van Kano naar Amsterdam. Niet dat hij per se naar Nederland wilde. Schiphol was de enige rechtstreekse bestemming vanuit Kano.

Hoe het hem bij aankomst verging, beschreef de wedergeboren christen vorig jaar op zijn Facebookpagina. ‘Exactly around this hour 05:45 on 27th November 1995, I arrived Schiphol International Airport in Amsterdam, The Netherlands! No international passport, knew nobody in the country and had $5 in my pocket. This was after my late mother sold our home to raise the money for my travel. I requested Political Asylum and was immediately taken into Asylum camp. [...] Please join me in thanking God Almighty and pray for my native country Nigeria and my adopted country To God be the Glory. This is my story!’

Opkomen voor rechtvaardigheid

Wat hij op die Facebookpagina niet vertelde, is dat zijn verzoek om politiek asiel vrijwel onmiddellijk werd afgewezen. Hij had geen identiteitspapieren of andere documenten om zijn vluchtverhaal te staven. Wilde hij uitzetting naar Nigeria voorkomen, dan zat er niks anders op dan onder te duiken. Illegaal werkte hij als slachter in vleesverwerkingsbedrijven. Illegaal maakte hij schoon in een hotel bij Schiphol.

Ik beloof dat ik deze kans zal aangrijpen voor verheffing van de hele mensheid

Hij leerde de sluipwegen in Nederland kennen. Hij begon een uitzendbureau voor Afrikanen dat keurig bij de Kamer van Koophandel stond ingeschreven. Op een vals Portugees paspoort reisde hij heel Europa door. Hij trad in de voetsporen van zijn grote voorbeeld, de activist Ken Saro-Wiwa. Hij zette zijn eigen mensenrechtenorganisatie op: de Hope for Niger Delta Campaign. Die organisatie verspreidt in Europa informatie over geweld, milieuvervuiling en corruptie in de Nigerdelta en over de rol die Shell daarin speelt.

Op de terugweg van een politieke bijeenkomst in Groot-Brittannië liep hij in 2005 met zijn valse paspoort tegen de lamp. Opnieuw vroeg Sunny Ofehe politiek asiel aan. Dit keer was hij beter voorbereid. Hij wist precies wat de Nederlandse criteria waren om asiel te verlenen en welke papieren hij moest laten zien om zijn asielverhaal geloofwaardig te maken.

Dit maal werd zijn verzoek in ijltempo ingewilligd. Op 4 februari 2006 schreef hij een bedankbriefje aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst: ‘Het belang van uw positief besluit is dat het me de ruimte geeft om openlijk mijn campagne te voeren voor een beter leven voor de mensen in de Nigerdelta. Ik beloof dat ik deze kans zal aangrijpen voor verheffing van de hele mensheid. [...] De wereld heeft mensen nodig die opkomen voor rechtvaardigheid.’

Spreken in de Tweede Kamer

Grote woorden voor een ex-illegaal die net zijn verblijfsvergunning had gekregen. Maar hij maakte ze waar. In vijf jaar tijd groeide hij uit tot een bekend en gerespecteerd milieu- en mensenrechtenactivist.

Eind februari 2010 opende hij in het Crowne Plaza Hotel in Den Haag een tweedaagse conferentie die vrede moest brengen in de roerige Nigerdelta. Die conferentie werd mede gefinancierd door de ontwikkelingsorganisaties Oxfam Novib en Cordaid. Ofehe werkte bij andere gelegenheden samen met Milieudefensie en Amnesty International.

Eind 2010 begeleidde hij SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen op onderzoeksmissie in de Nigerdelta. Ze zagen hoe oliemaatschappijen als Shell de regio vervuilden, terwijl de plaatselijke bevolking in grote armoede leefde. Ze waren er getuigen van dat militairen en militanten op grote schaal olie stalen. Begin 2011 was Ofehe de enige Nigeriaanse spreker in de Tweede Kamer tijdens een parlementaire hoorzitting over Shell in Nigeria.

Opgepakt

Nog geen maand later, op 22 februari 2011, lichtte de marechaussee hem in alle vroegte van zijn bed. Om zes uur ’s ochtends roffelden vuisten op de voordeur van zijn huurhuis in Rotterdam-Charlois. ‘Openmaken, onmiddellijk openmaken.’ Meer dan twintig agenten omsingelden de woning. Hij kreeg vijf minuten de tijd om zich aan te kleden. Daarna werd hij afgevoerd naar het detentiecentrum op Schiphol.

Als boosdoener noemde zijn vrouw ‘een multinationaal olieconcern’

Ofehe was in paniek. Als ze hem maar tijdig op vrije voeten zouden stellen. Twee dagen later zou hij namelijk naar Nigeria vertrekken om zijn moeder opnieuw te begraven. Zijn moeder was op 4 oktober 2007 door onbekende daders in haar huis gewurgd. Volgens Ofehe in opdracht van Nigeriaanse autoriteiten, om hem te laten boeten voor zijn activisme. Dat kan hij niet bewijzen. 

Algauw werd duidelijk dat hij de reis naar Nigeria wel kon vergeten. De marechaussee behandelde hem als topcrimineel. Het gebruikelijke voorarrest van maximaal drie dagen werd verlengd tot twee weken. Hij werd ‘in beperking gehouden,’ zoals dat heet, wat betekende dat hij alleen met zijn advocaat contact mocht hebben, niet met zijn familie.

Zijn vrouw Dorothy beklaagde zich tegenover Nigeriaanse journalisten over de politie-inval ‘in Gestapostijl.’ Over de ‘puinhoop’ die tijdens vijf uur huiszoeking werd aangericht. Als boosdoener noemde ze in een persbericht ‘een multinationaal olieconcern [...] dat veel invloed heeft binnen de Nederlandse regering en dat steeds meer hinder ondervindt van Ofehes campagne in Europa.’ Voor die zware beschuldiging had ze geen bewijs.

Verdacht van terreur

Ofehe zelf meende nog steeds dat er sprake was van een misverstand. Algauw bleek dat de verantwoordelijke officieren van justitie, Gert Veurink en Lars Stempher, daar anders over dachten. Het justitieel onderzoek tegen hem liep al sinds november 2009. De misdrijven waarvan hij werd verdacht, waren zo ernstig en de aanwijzingen zo serieus dat de officieren van justitie hadden ingestemd met het gebruik van een hele serie bijzondere opsporingsbevoegdheden. Zijn telefoon- en internetverbindingen waren al meer dan een halfjaar afgetapt. Er was een zender op zijn Honda Accord aangebracht om hem altijd te kunnen lokaliseren. De politie had wekenlang toezicht gehouden op zijn huis.

Aanvankelijk werd hij beticht van mensensmokkel en valsheid in geschrifte. Maanden later, in augustus 2011, kwam daar als een duveltje uit een doosje nog een aanklacht bij, meteen de zwaarste: medeplichtigheid aan het beramen van een terreuraanslag in Nigeria. Daarop staat een maximumgevangenisstraf van achttien jaar. Ofehe zou oliepijpleidingen hebben willen opblazen in de Nigerdelta.

Was die tenlastelegging misschien gebaseerd op informatie van de notoir onbetrouwbare Nigeriaanse inlichtingendiensten? vroeg SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen later aan de minister van Veiligheid en Justitie.

Verkeerd vertaald

De aanklacht wegens terrorisme liet het Openbaar Ministerie eind 2012 al vallen. Die aanklacht was uitsluitend gebaseerd op een samenvatting van drie afgeluisterde telefoongesprekken ter voorbereiding van een reis die een journalist van NRC Handelsblad naar Nigeria zou maken. Ofehe regelde dat de journalist ook het illegaal aftappen van olie zou kunnen zien.

Volgens de samenvatting van de drie telefoontjes had Ofehe contact met een man in Nigeria over sabotage en over ‘ontploffingen.’ Ofehe heeft dat altijd ontkend. Zijn advocaten Ed Manders en Michiel Pennings vroegen om de opnamen van de gesprekken. Zo kwamen ze erachter dat de samenvatting niet deugde en dat een van de gesprekken in pidgin-Engels verkeerd was vertaald. Ze dienden een aanklacht wegens valsheid in geschrifte in tegen officier van justitie Gert Veurink. Ze verweten hem dat hij doelbewust onjuiste informatie had gebruikt.

De aanklacht werd afgewezen. Maar de twee officieren van justitie die het onderzoek tegen Ofehe begonnen, zijn geen van beiden meer betrokken bij het vervolg van het proces.

Nu de rechtbank de zaak tegen Ofehe vandaag inhoudelijk behandelt, ruim drieënhalf jaar na zijn arrestatie, is van die zware beschuldigingen weinig meer over. Eén geval van mensensmokkel wordt hem nog ten laste gelegd. Hij zou in de zomer van 2010 een Nigeriaanse illegaal hebben geholpen van Groot-Brittannië naar Nederland te komen. Volgens Ofehe heeft hij de Nigeriaan alleen advies gegeven, zoals hij vaker illegalen van advies dient die door Nederlandse hulporganisaties naar hem worden doorgestuurd.

De activist is niet monddood gemaakt

De beschuldiging van betrokkenheid bij terrorisme is dus van tafel. Volgens het Openbaar Ministerie ‘bij gebrek aan voldoende bewijs.’ Die formulering steekt Ofehe. Omdat daarmee een zweem van schuld blijft hangen. Waar rook is, is vuur.

Ofehe verwijt het Openbaar Ministerie dat het hem systematisch in diskrediet heeft gebracht zonder spoor van bewijs. Hij noemt dat ‘karaktermoord.’ De beschuldigingen zullen hem op internet levenslang blijven achtervolgen.

Zijn aanvraag voor het Nederlands staatsburgerschap werd drie jaar geleden afgewezen ‘met het oog op het proces.’ Hij komt de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk niet meer in, omdat hij in Nederland ooit verdacht werd van terrorisme. Zijn advocaten vragen zich af ‘waarom onze cliënt monddood moet worden gemaakt.’

In afwachting van het proces bleef Ofehe aangeschoten wild. Maar de beschuldigingen schakelden hem niet volledig uit als activist. Hij sprak in 2011 het Europees Parlement toe. Hij getuigde in 2013 voor een senaatscommissie in de Nigeriaanse hoofdstad Abuja. Hij grossierde in internationale eerbewijzen, zoals de All Niger Delta Peoples’ Award, de La-Face African Award of Excellence en de African Development Award. Hij richtte ook een eigen hulporganisatie op: de Sunny Ofehe Foundation. Hij lanceerde een internationaal tijdschrift Inside Niger Delta. Hij kreeg een eigen tv-show op BEN Television, een Britse zender die zich op Afrikanen in Europa richt.

Verdachtmaking

In mei van dit jaar kwam Ofehe opnieuw ongewild in het nieuws. Hij werd in Nigeria gegijzeld, samen met drie Nederlanders en een andere Nigeriaan. De twee Nigerianen werden al snel vrijgelaten. Maar de drie Nederlanders bleven gevangen: een documentairemaker met een hartkwaal, een schrijfster en de drukker van het blad waarvan Ofehe hoofdredacteur was. Ze kwamen pas vrij toen de lokale gemeenschap tien miljoen Nigeriaanse naira, 46.000 euro, aan losgeld had betaald.

Het dagblad Trouw schilderde Ofehe destijds af als de kwade genius. De kop van het artikel luidde: ‘Ofehes goede doel leek vooral Ofehe.’ De toon was daarmee gezet. De journalisten Han Koch en Mathieu Peulen suggereerden in het artikel dat Ofehe zichzelf had verrijkt met een subsidie van hulporganisatie Cordaid. Terwijl Cordaid in hetzelfde artikel nadrukkelijk verklaarde dat er geen sprake was van malversaties en dat het geld goed was besteed. Trouw haalde ook nog ‘gepolste personen’ aan die Ofehe ‘moeilijk te vertrouwen’ noemden en ‘er zelfs rekening mee houden’ dat de gijzeling in scène was gezet.

Machtsmisbruik

Documentairemaker Jandries Groenendijk, een van de gegijzelden, kwam in augustus 2014 bij een terugblik in de Volkskrant tot een heel andere lezing. Wie er volgens hem achter de gijzeling zaten? ‘Het zijn dezelfde krachten die Sunny’s moeder hebben vermoord,’ zei Groenendijk in de Volkskrant, ‘de krachten die afluisterapparatuur in zijn auto hebben geïnstalleerd en hem willen veroordelen voor sabotage van oliepijpleidingen om zo zijn activisme in de weg te zitten.’

Op welke krachten Groenendijk doelt, laat zich raden. Op Shell. Hij kan die beschuldiging nooit waarmaken. In elk geval staat Shell vandaag niet terecht.

Als het aan de advocaten van Ofehe ligt, komt het niet eens tot een inhoudelijke behandeling van het proces. Zij vragen de rechtbank vandaag meteen bij het begin van de zitting de aanklacht niet-ontvankelijk te verklaren. Omdat het Openbaar Ministerie ‘misbruik van bevoegdheden’ heeft gemaakt.

Ze doelen op de vervalsing van bewijs bij de aanklacht voor terrorisme, al is die inmiddels vervallen. Ze doelen op de overdaad aan bijzondere opsporingsbevoegdheden die zeven maanden lang tegen Ofehe gebruikt zijn, zoals het aftappen van telefoons. Zonder gegronde redenen en zonder dat het gebruik tussentijds getoetst werd, zoals wettelijk is vereist.

Gaat Ofehe vrijuit? Komt aan zijn beproeving na drieënhalf jaar een einde? De rechtbank heeft het laatste woord.

Dit is het laatste deel van een tweeluik waarin correspondenten David van Reybrouck en Dick Wittenberg elk een actuele kwestie uit de wereld van migratie en asiel onder de loep nemen. Door vanuit hun expertise als ervaren Afrikajournalisten naar deze zaken te kijken, werpen ze een nieuw journalistiek zicht op deze complexe kwesties.

Eerdere asieldrama’s op De Correspondent: