Zie de macht aan het werk in het Europarlement

De geruchten gonzen op woensdag 8 oktober door de gangen van het Europarlement. In de dagen daarvoor zijn de commissarissen van de nieuwe Europese Commissie aan een verhoor door het Europees Parlement onderworpen. Sommigen, zoals Frans Timmermans, hebben de test glansrijk doorstaan. Anderen, zoals de Sloveense Alenka Bratušek en de Spanjaard Miguel Arias Cañete, zijn zwaar onder vuur komen te liggen.

Formeel mag het Europarlement alleen ja of nee tegen de hele Commissie zeggen. Maar in praktijk is de positie van een individuele kandidaat onhoudbaar als het parlement zich tegen hem of haar keert. Deze woensdag is het moment van de afrekening gekomen. Zullen de zwakke broeders en zusters sneuvelen, of zijn er politieke dealtjes in de maak?

De voorzitter van de nieuwe Europese Commissie Jean-Claude Juncker vecht als een leeuw om zijn team te redden. Hij is bang dat het hele kaartenhuis instort als enkele van zijn commissarissen vallen. Dan moet hij opnieuw beginnen met het helse karwei achtentwintig lidstaten tevreden te stellen met de portefeuille die hun Eurocommissaris is toebedeeld en daarbij ook nog eens de juiste mix van politieke kleuren en een enigszins acceptabel aantal vrouwen vinden.

Mannen met belangen

Een van de commissarissen die op de pijnbank ligt, is de Spanjaard Miguel Arias Cañete, uit Junckers eigen christen-democratische politieke familie. Cañete bezat tot voor kort aandelen in oliebedrijven. Is iemand met nauwe banden met de fossiele industrie wel de aangewezen persoon om energie en klimaat onder zijn hoede te nemen? vragen veel parlementariërs zich af. De Europese Commissie wil immers dat de Unie koploper wordt op het gebied van duurzame energie.

Tijdens de hoorzitting op 1 oktober ontstaat onrust als Bas Eickhout van GroenLinks vraagt naar de oliebelangen van Cañetes zwager. Die omzeilt de vraag door te antwoorden dat geen van zijn ‘directe familieleden’ aandelen heeft.

Merkwaardig dat een ex-financieel lobbyist die financiële instellingen onder zijn hoede krijgt, niet weet wat hij van euro-obligaties moet denken

Ook veel sociaal-democraten vinden dat niet erg bevredigend. En dat steken ze tijdens zijn verhoor niet onder stoelen en banken.

Een dag later slaan de christen-democraten terug. Ze maken het de Franse sociaal-democratische eurocommissaris Pierre Moscovici, die verantwoordelijk zal worden voor financiële en economische zaken, erg moeilijk. Zijn christen-democratische landgenoot Alain Lamassoure geeft het openingsschot van een niet-aflatende stroom kritische vragen. Kan hij andere landen wel vragen offers te brengen die hij als minister van Financiën weigerde op te leggen aan zijn eigen land?

Een andere omstreden commissaris is de Britse conservatief Jonathan Hill, die financiële diensten en kapitaalmarkten onder zijn hoede moet krijgen. Hill maakte carrière als directeur van een lobbyfirma voor financiële instellingen.

Naast zorg over zijn intenties ontstaat bij de hoorzitting van Hill twijfel over zijn kennis. Regelmatig blijft hij nogal vaag. Zo antwoordt hij op de vraag wat hij van euro-obligaties vindt dat hij ‘niet een erg geïnformeerd standpunt heeft om dat op dit moment te kunnen delen.’ Merkwaardig dat een ex-financieel lobbyist, die als commissaris verantwoordelijkheid zal dragen voor financiële diensten en kapitaalmarkten, niet weet wat hij van euro-obligaties moet denken.

De grote coalitie

Door de strijd rond Hill en vooral Cañete en Moscovici wankelt de grote coalitie tussen christen-democraten en socialisten. Zij hebben samen een meerderheid in het parlement van 411 van de 751 zetels. In het vorige parlement konden de christen-democraten ook met de liberalen en conservatieven in zee gaan, nu heeft dit trio de meerderheid niet langer. Het gevolg is, negatief geformuleerd: de sociaal-democraten en christen-democraten zijn tot elkaar veroordeeld. Positief geformuleerd: ze kunnen in de komende vijf jaar samen de lakens uitdelen.

Als ze hun machtspositie weten uit te spelen, tenminste. Van tevoren was het idee dat ze elkaars kandidaat-eurocommissarissen zouden accepteren om de lieve vrede te bewaren. Maar in de hitte van de strijd lijkt dat even vergeten.

Fractievoorzitters Manfred Weber (Europese Volkspartij) en Gianni Pittella (Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten) werken als bezetenen om de rust te herstellen. In de wandelgangen gonst het van de geruchten over compromissen die gesmeed worden. De sociaal-democraten zouden in ruil voor steun aan Junckers team - inclusief probleemgevallen Cañete en Hill - wisselgeld krijgen.

Een van opties die wordt besproken in de koffiebarretjes waar fractiemedewerkers, journalisten en lobbyisten elkaar treffen, is dat Timmermans als vice-president ook duurzaamheid onder zijn hoede krijgt. Op links heerst frustratie over het feit dat duurzaamheid - toch een van de topprioriteiten die de Commissie zegt te hebben - nog niet bij een vice-president is ondergebracht. Als Timmermans die verantwoordelijkheid krijgt, kan hij meteen ook een oogje in het zeil houden of Cañete zijn werk als commissaris klimaat en energie goed doet.

Een andere theorie is dat de sociaal-democraten een extra eurocommissaris krijgen. In plaats van Bratušek, van wie iedereen na een dramatische hoorzitting denkt dat ze het veld moet ruimen. Haar graf is nog niet gedolven, of de naam van de Sloveense sociaal-democrate Tanja Fajon zoemt al als haar vervanger rond.

Dead woman talking?

De hoorzitting van Bratušek op maandagmiddag 6 oktober was een treurig schouwspel. Op robotachtige wijze beantwoordde ze alle vragen met vaagheden. Halverwege de drie uur durende zitting bad menig parlementariër haar nu eindelijk eens concrete antwoorden te horen geven. ‘Dead woman talking? tweette een journalist van de gezaghebbende krant European Voice een uur voor het eind.

Op woensdagavond halfzeven is achter gesloten deuren de stemming over Bratušek en Cañete. Iedereen denkt dat het een voldongen feit is dat Bratusek het niet zal redden. Maar een uur voor de stemming zegt een sociaal-democrate in de wandelgangen dat ook Cañete zich nog niet veilig kan wanen. Want de leden stemmen anoniem. Heel wat sociaal-democraten zouden hebben laten doorschemeren dat ze van die mogelijkheid gebruik willen maken om tegen Cañete te stemmen.

Maar een kwartier voor de stemming stuurt de Vlaamse sociaal-democrate Kathleen van Brempt een bericht de wereld in dat er een akkoord is bereikt. Een van de voorspellingen die rondzoemden, blijkt te zijn uitgekomen: Timmermans krijgt als vice-president duurzaamheid in zijn portefeuille. ‘In het compromis dat werd bereikt tussen de meerderheidsfracties zijn we erin geslaagd om de Spaanse kandidaat-commissaris Cañete onder curatele te plaatsen,’ pocht Van Brempt.

De spanning is uit de lucht. En bij de stemming in een gezamenlijke vergadering van de commissies die op hun portefeuilles betrekking hebben, gebeurt wat is voorzien: Bratušek wordt met een vernederende meerderheid naar huis gestuurd: 112 antwoorden ‘nee’ op de vraag of ze geschikt is voor de baan, slechts 13 ‘ja.’ Cañete haalt het met een ruime meerderheid van 83 tegen 42.

Later die avond krijgen ook Hill en Moscovici het groene licht. Hill is de dag daarvoor aan een tweede hoorzitting onderworpen. De parlementariërs zijn overtuigd door zijn ditmaal preciezere antwoorden. Maar één vraag weigert hij te beantwoorden: voor welke financiële firma’s hij in het verleden heeft gelobbyd. Meer dan vijf jaar geleden en niet relevant, zegt hij.

Naar politiek spel?

Het eind van het spel is dat alleen Bratušek het onderspit delft. Dat heeft ze zeker ook aan haar eigen zwakke optreden te danken. Maar niet alleen. Zij behoort tot een kleinere politieke familie - van de liberalen - en komt uit een klein land - Slovenië. Een politicus van een bescheiden familie uit een jonge lidstaat is stukken makkelijker te lozen dan een van een grote familie uit een machtig land.

Er is een naar politiek spel gespeeld, vinden kleinere partijen die langs de zijlijn moesten toekijken

Zoals dagen eerder al door sommigen is voorspeld, stellen de twee grote fracties samen de sociaal-democrate Tanja Fajon voor als de vervanger van Bratušek. En dat roept weer grote irritatie op bij de liberale fractie. De liberalen zeggen : het is aan de Sloveense regering, niet aan de partijen in het Europarlement een nieuwe kandidaat voor te dragen.

De mannen die misschien wel de meeste weerstand oproepen - Cañete en Hill bij links en Moscovici bij rechts - hebben het wel gered. Dankzij de politieke deal tussen de sociaal-democraten en de christen-democraten.

Er is een naar politiek spel gespeeld, vinden kleinere partijen die langs de zijlijn moesten toekijken. Zo laat het voorzittersduo van De Groenen  in een persbericht weten dat de ‘gezellige deal’ de geloofwaardigheid van het parlement als een steunpilaar van de Europese democratie ondermijnt. De christen-democraten werpen tegen: deze kandidaten hebben de steun van een stabiele en ruime meerderheid.

Zo kun je het ook zien. Vaak is er geklaagd over het technocratische, apolitieke karakter van het Europarlement. In de afgelopen dagen had het alles van een echte politieke arena. En dat is nu eenmaal een plek waar politieke spelletjes worden gespeeld waarbij de meerderheid niet zelden zegeviert.

Naschrift: de Sloveense tragikomedie is nog niet voltooid. Een dag na publicatie van dit artikel legde de Sloveense regering het verzoek van de fracties van sociaal-democraten en christen-democraten Tanja Fajon voor te dragen naast zich neer en schoof een andere kandidaat naar voren: Violeta Bulc. Of zij het gaat redden, zal nog moeten blijken.