Waarom het grote China met zijn buren ruziet over een stel kleine eilanden

Het was een onaangename verrassing voor Vietnam, dit voorjaar. Het Chinese staatsbedrijf China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) legde plotseling een gigantisch booreiland vlak voor de kust van het land neer. Nadat het platform was geïnstalleerd, stuurde Vietnam de kustwacht erop af. Chinese schepen hielden de wacht. Met megafoons riepen ze elkaar op om elkanders wateren te verlaten. De schepen cirkelden om elkaar heen tot ze elkaar raakten.

Beide landen noemden dit een provocatie van de ander. Het anti-China-sentiment - dat in Vietnam altijd sluimerend aanwezig is - laaide hoog op. Mensen gingen woedend de straat op. Door Chinezen gerunde fabrieken werden aangevallen. Nadat er doden vielen, stuurde China oorlogsschepen om meer dan drieduizend mensen uit Vietnam te evacueren.

Midden in dit betwiste zeegebied ligt de eilandengroep Paracel. Deze groep bestaat uit dertig eilandjes en riffen en ligt in de Zuid-Chinese Zee tussen China, Vietnam en de Filipijnen. De groep is al decennia lang onderwerp van menig conflict.

Sinds de koloniale Franse tijd hoorde deze eilandengroep bij de Vietnamese grond. Tot in januari 1974 China de eilandjes bezette. De Amerikanen trokken zich op dat moment terug uit Zuid-Vietnam en hoewel Vietnam oorlogsschepen en soldaten stuurden, verloor het de confrontatie met de Chinezen. Sindsdien claimt China de Paracel-eilanden.

China noemde het plaatsen van een boorplatform daarom een volstrekt legitieme actie. Het booreiland lag binnen de eigen economische zone en volgens het zeerechtenverdrag van de Verenigde Naties  mag een land hierbinnen grondstoffen exploreren, vissen en wetenschappelijk onderzoek doen. ‘Deze locatie bevindt zich duidelijk binnen de Chinese wateren, ondanks het ontbreken van een officiële grens tussen Vietnam en China op dit gebied,’ zei Gong Yingchun, hoogleraar internationaal recht aan de China Foreign Affairs University in lijn met de Chinese visie.

Na twee maanden haalde China het boorplatform weg. Dit had niets te maken met de onrust. Het werk zat er simpelweg op, zo verklaarde het land.

China claimt bijna alles

De Paracel-eilanden zijn niet de enige eilandengroep waar onenigheid over is. De hele Zuid-Chinese Zee is onderwerp van conflict. China claimt simpelweg zo’n 90 procent van de zee. Om de zuidelijker gelegen Spratly-eilanden vecht het land met Brunei, de Filipijnen, Maleisië en Vietnam. Met Japan heeft China een conflict over de onbewoonde Senkaku-eilandjes in de Oost-Chinese Zee.

Volgens China, die zo’n 90 procent van de Zuid-Chinese Zee claimt, huisvest de zee een schatkist aan olie. Het zouden, na Saoedi-Arabische voorraden, de grootste oliereserves ter wereld kunnen zijn

Hoe komt dit? De Zuid- en Oost-Chinese Zee is een van de belangrijkste doorvaarroutes van Azië. Bovendien is de zee rijk aan vis en zou de zeebodem vol olie en gas zitten. En juist die brandstoffen worden steeds belangrijker. De Aziatische economieën groeien hard en daarmee ook het energieverbruik. China is inmiddels wereldwijd de grootste energieconsument en na Amerika ook de grootste olieconsument. Maar het lukt China niet om met brandstof uit eigen land aan de energiebehoefte te voldoen. Daarnaast zet China de komende jaren fors in op het gebruik van gas.

De voorraden in de zeebodem zouden hier een grote bijdrage aan kunnen leveren. Volgens China, dat zo’n 90 procent van de Zuid-Chinese Zee claimt, huisvest de zee een schatkist aan olie. Het zouden, na de Saoedische voorraden, de grootste oliereserves ter wereld kunnen zijn. Ook de gasvoorraden zouden gigantisch zijn.

Olie en gas spelen een belangrijke rol in hedendaagse conflicten

Juist deze voorraden fossiele brandstoffen spelen volgens de Amerikaanse hoogleraar vrede en mondiale veiligheid Michael Klare vaak een rol in deze conflicten. ‘In een wereld vol fossiele brandstoffen, is de controle over olie en gasreseves een essentieel onderdeel van nationale macht,’ schrijft hij op de website EnergyPost. Natuurlijk zijn deze reserves niet de enige oorzaak van het conflict. Het vooruitzicht op olie en gas zorgt er wel voor dat spanningen voortduren. ‘Zonder dit vooruitzicht zouden veel van deze conflicten uiteindelijk een stille dood sterven vanwege een gebrek aan geld.’

Het maakt de Zuid-Chinese Zee een bron van mogelijkheden. ‘Het lijkt erop dat ze alles aangrijpen om de voorraden te bemachtigen,’ schrijft Klare. De brutaliteit waarmee China bijna de hele Chinese Zuidzee claimt, laat volgens hem zien dat het land weinig schuwt. Het land eigent zich de eilanden gewoon toe. Toekomstige conflicten zijn volgens Klare dan ook onvermijdelijk.

Waarom nu?

Deze voorraden verklaren niet waarom China juist afgelopen voorjaar het platform in zee legde. Het was al jaren rustig tussen Vietnam en China. Een van de meest gehoorde verklaringen is dat China een signaal wilde afgeven aan zijn buurlanden en de Verenigde Staten. Het zou willen testen hoe er gereageerd zou worden op de provocatie.

De Verenigde Staten onderhouden goede banden met Vietnam en de andere landen rond de Zuid-Chinese Zee. Eind april, twee weken voordat China het omstreden boorplatform voor de kust plaatste, bezocht president Barack Obama het gebied. Hij reisde van Japan naar Zuid-Korea en sloeg China demonstratief over. Tijdens zijn reis ondersteunde hij officieel Japan in de territoriale strijd met China om de omstreden Shenkaku-eilanden en ondertekende hij een contract met de Filipijnen om Amerikaanse militairen nog eens tien jaar in de regio te huisvesten.

En in het kielzog van presidenten volgen de bedrijven: Vietnam sloot niet lang geleden een contract met het Amerikaanse ExxonMobil voor het exploreren van een groot gasveld vlak voor de kust. China zou met de plaatsing van het boorplatform zijn spierballen willen laten zien. Het geeft de wateren niet zomaar op, ook al werken de Vietnamezen samen met de Amerikanen in de exploratie van gas. De Amerikanen noemde de Chinese actie van afgelopen voorjaar provocatief maar hielden zich verder op de vlakte.

Oplossing niet in het zicht

Zoals de Amerikaanse hoogleraar Klare schrijft: een oplossing voor een officiele verdeling van de Zuid-Chinese Zee lijkt niet dichtbij. Hoewel de landen in Zuidoost-Azië in 2002 een verklaring tekenden waarin ze afspraken de onenigheid over de grenzen vreedzaam op te lossen, betekende dit in de praktijk niet veel. De afspraken zijn niet bindend. In 2012 zei China al open te staan voor discussie rond dit verdrag. De Amerikaanse Senaat stemde kort daarna in met een resolutie waarin het alle landen aanmoedigde het conflict vreedzaam op te lossen. Hiermee roepen ze vooral China op het matje. Ook hieraan zijn geen consequenties verbonden. China houdt zich ver van bindende afspraken.

Hoe gespannen de situatie nog steeds is, bleek wel uit een ‘onschuldige bijeenkomst’ afgelopen zomer. Vietnamese en Filipijnse militairen gingen een middagje ontspannen op een van de betwiste eilandjes in de Zuid-Chinese Zee. Ze speelden volleybal, een potje voetbal en dronken bier. Volgens de Filipijnen wilden de landen laten zien dat er wel degelijk eensgezindheid kan heersen in het gebied.

De Chinezen waren niet onder de indruk. ‘Dit is toch een lachwekkende vertoning?’ zei de woordvoerder van de minister van Buitenlandse Zaken. ‘China heeft soevereiniteit over de Spratly-eilanden en de nabijgelegen wateren.’