Deze pijpleiding gaat Rusland heel veel geld opleveren (en China heel veel macht)

Rusland laat het er niet bij zitten. Dat bleek wel toen de Chinese premier Li Keqiang vorige week drie dagen op bezoek was in Rusland. ‘Wij hebben onze eigen problemen,’ zei de Russische premier Dmitri Medvedev in een gezamenlijke persconferentie. Hij doelde op de westerse sancties die voor het land gelden. ‘Maar de grootste banken van onze landen hebben mogelijkheden gevonden om onze projecten te financieren.’

En deze projecten groeien gestaag in aantal. Zo tekenden de twee landen in mei een ‘historisch’ contract voor een gaspijpleiding van Rusland naar China. Op 1 september kwam de Chinese vicepremier Zhang Gaoli langs in het Oost-Russische Jakoetsk om de bouw van start te doen gaan. Een medewerker van Gazprom laste twee buizen aan elkaar en president Vladimir Poetin en Gaoli zetten hun handtekening op de pijpleiding, de lasapparatuur en het lasmasker van de medewerker. ‘Ik wil het leiderschap van China bedanken voor het steunen van het Russische initiatief,’ zei Poetin. Deze pijpleiding zal ‘de economische samenwerking met Azië en vooral onze partner China sterk verbeteren.’

De timing was opvallend. Na tien jaar onderhandelen tekenden de twee landen eind mei een miljardencontract, terwijl Rusland onder zware westerse druk lag vanwege het conflict in Oekraïne. Boycots dreigden te worden uitgebreid en geldstromen zouden bevroren worden.

Schijnbaar plotseling kwamen de Chinezen in beeld met een gascontract, ter waarde van vierhonderd miljard dollar. Rusland moet China vanaf 2018 dertig jaar van gas voorzien. Een pijpleiding moet de Siberische gasvelden in Rusland met de grote handelssteden in Oost-China gaan verbinden. ‘Dit is het grootste contract in de geschiedenis van de voormalige Sovjet-Unie,’ zei Poetin nadat ze het contract in mei hadden ondertekend. Een tweede gasdeal, het zogenoemde Altajproject, in het westen van het land, is in aantocht.

Gaoli benadrukte tijdens de officiële opening van de pijpleiding het strategisch belang van het contract: ‘Hoewel de situatie wereldwijd aan het veranderen is, zullen wij deze moeilijkheden samen te boven komen en alles doen wat in onze macht ligt om het samenwerkingsverband tussen onze twee landen te promoten.’

Rusland gebruikt de samenwerking met de Chinezen om het Westen te laten zien dat niet iedereen zich iets van de boycot aantrekt. Ze zoeken wel andere partners. Ondertussen hebben in werkelijkheid de Chinezen de touwtjes in handen. Ze gebruiken de benarde positie van de Russen in hun voordeel.

Bondgenoten tegen wil en dank

‘Een paar decennia waren ze grote vijanden,’ zegt Frans-Paul van der Putten, China-expert van Instituut Clingendael. ‘Maar sinds midden jaren negentig is die band verbeterd.’

Naarmate de geopolitieke angst groter wordt, hebben de landen sterker de neiging samen op te trekken

De twee landen vinden elkaar in hun gemeenschappelijke wantrouwen van het Westen en dan met name de Verenigde Staten. ‘Naarmate de strategische rivaliteit of de geopolitieke angst groter wordt, hebben de landen sterker de neiging samen op te trekken.’

En precies dat zagen we de afgelopen tien jaar gebeuren. In eerste instantie was de relatie tussen China en Rusland vooral gebaseerd op het uitwisselen van energie en wapentechnologie. Inmiddels is deze uitgegroeid tot een bredere samenwerking rond infrastructuur en landbouw, al staat energie nog steeds centraal.

Rusland zet in op Azië

Rusland wilde tien jaar geleden haar afhankelijkheid van Europa verkleinen om minder kwetsbaar te zijn voor de Europese politiek. De strategie om olie naar China te exporteren bleek vruchtbaar: inmiddels is Rusland een van de grotere leveranciers.

Alleen de export van gas wilde maar niet vlotten. In 2004 tekenden Gazprom en de China National Petroleum Corporation (CNPC) al een samenwerkingsverdrag, maar een echt contract liet nog lang op zich wachten. Wel ontwikkelde Rusland plannen voor twee nieuwe gaspijpleidingen. De Altajpijpleiding, die West-China van gas kan voorzien, en de ‘Power of Siberia’-pijplijn in het oosten.

Dit kwam China goed uit. Sinds 2000 is het energieverbruik in het land verdubbeld. Sinds 2012 is China ’s werelds grootste energieverbuiker en de eigen olie- en gasreserves zijn lang niet groot genoeg.

Het land wil voor zijn energievoorziening echter niet afhankelijk zijn van één leverancier. Olie importeert het inmiddels uit Rusland, maar ook uit het Midden-Oosten en Afrika. Voor de import van gas sloot China grote gascontracten met Turkmenistan en Birma, tevens bouwde het havens voor vloeibaar gas uit het Midden-Oosten. De gasvelden in het oosten van Rusland zouden een mooie aanvulling zijn voor de snelgroeiende steden in het oosten van het land. Dus begon het land tien jaar geleden met onderhandelen.

Maar China had geen haast. Het wilde vooral niet te veel betalen en wachtte net zo lang tot Rusland zou toegeven.

‘Onze Chinese vrienden zijn harde onderhandelaars,’ zei Poetin nadat de landen op 21 mei om 4 uur ’s nachts de overeenkomst sloten in Shanghai. Hoewel Poetin benadrukte dat beide landen tevreden waren over de deal, was voor iedereen wel duidelijk dat de Chinezen het spel goed hadden gespeeld. Rusland had inmiddels niet veel handelspartners meer over.

Rusland zat inmiddels in het nauw. De situatie in Oekraïne leek steeds verder te escaleren, Europa’s roep om de afhankelijkheid van Rusland te verkleinen werd steeds luider en de sancties tegen Rusland zouden worden uitgebreid. Het werkte als katalysator op het onderhandelingsproces.

Voor de Russen betekende het een middelvinger naar het Westen en de Chinezen kregen een goede deal. Vertrouweling van Poetin Aleksey Pushkov twitterde onmiddellijk: ‘Gasdeal met China voor dertig jaar is van strategisch belang. Barack Obama moet stoppen met het isoleren van Rusland: het zal niet werken.’

China is Rusland de baas

De lange onderhandelingen zijn typerend voor de strategie van het land: China heeft een langetermijnvisie. ‘Zij hebben het geduld om zo’n deal tien jaar te laten liggen,’ zegt Frans-Paul van der Putten. ‘De omstandigheden spreken ons nu nog niet aan. We proberen het later nog eens.’

Een paar decennia geleden was China de zwakke partij. Rusland had militaire macht, Rusland had geld en technologie

‘Een paar decennia geleden was China de zwakke partij. Rusland had militaire macht, Rusland had geld en technologie,’ zegt Van der Putten. ‘China was de partij die om hulp moest vragen. Dat is nu precies andersom.’

China heeft een gigantische hoeveelheid buitenlandse reserves die het slim inzet. Vorig jaar sloten de Chinezen een contract met het Russische Rosneft om de olie-export naar China te verdubbelen. Deze deal bracht Rosneft een voorschot van ongeveer zeventig miljard dollar. Dit kwam het oliebedrijf goed uit en China hield de goede relatie met Rusland in stand. Rosneft had grote schulden en het geld van de Chinezen maakte het mogelijk om nieuwe olievelden te exploreren.

En de winnaar is: China

Het recente gascontract is slechts een kleine stap om de afhankelijkheid van Europa te verkleinen. Vooral nu Europa oproept om minder gas en olie uit Rusland te importeren is het voor het land van belang om andere afnemers te hebben.

Vanaf 2018 zal Rusland 38 miljard kubieke meter (bcm) gas naar China exporteren. Ter vergelijking: vorig jaar exporteerde Rusland 161 bcm gas naar Europa. Als de deal rond de Altajpijpleiding in West-Rusland doorgaat, exporteert Rusland in totaal 68 bcm naar China. Dat is veel, maar nog niet zoveel als Europa importeert.

De grote gascontracten lijken op het eerste gezicht op een geopolitiek blok waar vooral Rusland van profiteert. In werkelijkheid is China de grote winnaar. Na het bezoek aan Moskou vorige week, reisde Li Keqiang meteen door naar Europa. Vorige week sprak hij met Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement en bracht hij een bezoekje aan Duitsland en Italië.

Steeds sprak hij over meer economische samenwerking en partnerschap, net als in Moskou. Met de Italiaanse president Giorgio Napolitano maakte hij afspraken ter waarde van tien miljard dollar over de financiële en de energiesector. China spreidt zijn investeringen en bondgenoten om één ding voor elkaar te krijgen: de grootse economie ter wereld worden.