Brengen de verkiezingen Oekraïne na 23 jaar wanbestuur vrede en welvaart?

‘Ta-ta-ta-ta-ta,’ klinken de salvo’s uit de struiken. Een kind van een jaar of acht gebruikt een plank als mitrailleur. Hij mikt op zijn vijand: een jongen met een zwarte bivakmuts en een nepmachinegeweer. Zoals die door het grasveld langs een speeltuin rent, ziet hij eruit als een van de pro-Oekraïense of pro-Russische strijders.

De oorlog is uit de Oost-Oekraïense stad Kramatorsk, maar niet uit de hoofden van de kinderen. Drie maanden hadden pro-Russische separatisten Kramatorsk in handen. In juli moesten ze de stad opgeven na een offensief van het Oekraïense leger. Gebouwen in het centrum hebben kogelgaten. Van een tuin is door de loopgraven niet veel meer over. Zandzakken liggen ernaast.

Zondag gaan de inwoners voor de Oekraïense parlementsverkiezingen naar het stembureau. Maar of hun stad onder de Oekraïense vlag blijft, valt niet te voorspellen. Ondanks een wapenstilstand wordt honderd kilometer zuidwaarts nog steeds gevochten. Een van de rebellenleiders kondigde deze week aan dat de separatisten van plan zijn Kramatorsk en andere steden opnieuw in te nemen.

De rebellen weten dat ze aanhangers hebben onder de bevolking van Kramatorsk. Want de stad staat symbool voor de problemen waarmee Oost-Oekraïne te kampen heeft. In Kramatorsk raken de corruptie, de wegkwijnende economie, de macht van oligarchen, de niet-transparante politiek en het gebrek aan een functionerende burgermaatschappij de bewoners. Hier merken ze het het wanbestuur in Kiev. Ze leggen de basis voor de onvrede bij pro-Russen in het oosten, maar ook bij de pro-Oekraïners. Alleen hebben beide kampen een andere oplossing voor ogen. De een ziet Rusland als de redder. De ander kijkt naar de Europese Unie.

Een ‘industriële parel’

Kramatorsk, 165.000 inwoners, noemt zich de industriële parel van Oekraïne. De stad wordt gekenmerkt door de vele fabrieken, voornamelijk machinebouw. Het is een stad zoals er talloze van zijn in Oekraïne. Steden die in de Sovjetjaren werden gebouwd, steden waarbij alles draaide om de industrie. Kramatorsk specialiseerde zich in defensie.

De eerste problemen ontstonden toen Oekraïne zich in 1991 losweekte van de Sovjet-Unie. In Kramatorsk kwam dat hard aan. De stad moest het hebben van vaste bestellingen van de communistische staat. Nu vielen deze opdrachten weg. De Sovjet-Unie was een lichaam met een hart, buik en benen. Hakte je iets af, dan functioneerde het niet optimaal meer.

Natuurlijk verlies je dan orders, blikt de 79-jarige Aleksandr terug op de gevolgen van de val van de Sovjet-Unie. Tot 1989 werkte hij bij de Nieuwe Kramatorsk Machinebouwfabriek (NKMF), de grootste fabriek van de stad en producent van onder meer hijskranen, scheepsonderdelen en onderdelen van kernreactors. Nu geeft hij als professor economie en management les op het economische humanitair instituut van Kramatorsk. ‘Er vielen in die tijd ontslagen. In de jaren zeventig telde de NKMF 33.000 werknemers. Nu zijn dat er 12.000. De Russen gingen hun eigen fabrieken bouwen,’ zegt Aleksandr.

De koning van Kramatorsk

Oekraïne moest een nieuwe weg inslaan. De fabrieken, die vooral in Oost-Oekraïne staan, zijn niet met hun tijd meegegaan, meent Aleksandr, en zijn nog altijd voor een groot deel afhankelijk van de Russische markt. Geld en een gebrek aan investeringen zijn waar hij steeds over spreekt. Daarbij noemt hij de oligarchen Rinat Achmetov en Viktor Pintsjoek. Mannen die in korte tijd rijk zijn geworden in de industrie. Ze besteden geen cent aan de fabrieken die ze in bezit hebben, stelt hij. ‘Hoezo zijn ze anders zo snel rijk geworden?’

Door de jaren heen krompen fabrieken en sloten de mijnen in Oost-Oekraïne. De Oekraïense economie groeide in de eerste jaren van deze eeuw, maar de financiële crisis van 2008 hakte er flink in. Opnieuw stokten de opdrachten. Gevolg: opnieuw ontslagen en een groeiende onvrede onder de bevolking.

Hij is ruim in de zeventig en heeft een communistisch verleden. Hoe kan die een fabriek moderniseren en inspelen op nieuwe ontwikkelingen?

Aleksandr is mild over de plaatselijke oligarch Georgi Skoedar, president van de NKMF. De koning van Kramatorsk, wordt hij genoemd. Zijn fabrieksschoorstenen bepalen de skyline van de stad. De 72-jarige Skoedar is een representant van de ‘rode directeuren,’ die tijdens de Sovjet-Unie in de fabrieksleiding zaten. Na het einde van het communisme wisten zij in de nieuwe wereld van privatiseringen fabrieken op handige wijze op te kopen.

Skoedar, verbonden aan de Partij van de Regio’s, blijkt onbereikbaar voor de media. In november vorig jaar pleitte hij ervoor dat Kiev het associatieakkoord met de Europese Unie niet moest ondertekenen. Hij vreesde met zijn fabriek nog niet klaar te zijn voor de Europese markt. Zijn producten zouden niet worden afgenomen en hij zou de Russische markt verliezen. Het zou opnieuw ontslagen betekenen en opnieuw sociale onrust. Niet veel later weigerde toenmalig president Viktor Janoekovitsj, ook van de Partij van de Regio’s, met Brussel zaken te doen en stroomde het Maidanplein in Kiev vol.

De 31-jarige en pro-Oekraïner Aleksej Savtsjenko spreekt minachtend over Skoedar. Vijftig meter verderop staat het standbeeld van Sovjetoprichter Lenin. Hij heeft een sjaal van Oekraïense vlaggen gekregen en zijn benen zijn blauw-geel geschilderd, de nationale kleuren. ‘Skoedar is ruim in de zeventig en heeft een communistisch verleden. Hoe kan die een fabriek moderniseren en inspelen op nieuwe ontwikkelingen?’

Hervormen? Geen idee

Waarnemend burgemeester Jekaterina Vorobijova (60) gaat kritiek op Skoedar juist uit de weg. De fabriekseigenaar heeft volgens haar geholpen met de wederopbouw van de stad na de oorlog, laat ze in haar werkkamer van het stadhuis weten. Ze was lid van de Partij van de Regio’s, maar heeft zich daarvan gedistantieerd.

Vorobijova en Savtsjenko leggen het falen van Oekraïne neer bij de vier Oekraïense presidenten. Leonid Kravtsjoek, de eerste president van het onafhankelijke Oekraïne, en zijn opvolger Leonid Koetsjma waren ex-communisten die geen idee hadden hoe ze een land moesten hervormen, meent Savtsjenko. Viktor Joesjtsjenko was te veel bezig het Oekraïense eenheidsgevoel op te wekken en vocht ruzies uit met zijn premier Joelia Timosjenko, stelt Vorobijova. Janoekovitsj was vooral druk met zichzelf verrijken, menen beiden.

Het waren leiders die ieder een eigen richting opgingen. De ene president koos voor de Europese Unie, de volgende had liever Rusland. Een zwalkend Oekraïne, met de bevolking ertussenin.

Geen president bekommerde zich om de oostelijke regio’s, verzucht Vorobijova. ‘Er ligt een wet klaar die de regio’s een grotere financiële daadkracht geeft. Maar geen enkele president heeft de wet ondertekend. Hoe kan het dat Kiev eruitziet als een Europese stad, terwijl hier de afgelopen 23 jaar geen enkele nieuwe woning is gebouwd?’

Inderdaad oogt Kramatorsk als een vervallen stad. Straatverlichting is schaars. Stoepen liggen open. Automobilisten slalommen tussen de gaten in de wegen. Het centrum bestaat uit Sovjetflats, waar de laatste lik verf haast uit de vorige eeuw moet zijn geweest.

Een oligarch als president

De beurt is nu aan president Petro Porosjenko. Kan hij Oekraïne veranderen? Hij lanceerde vorige maand Strategie 2020, een programma met sociale, economische en politieke hervormingen dat wat hem betreft moet leiden tot het EU-lidmaatschap. Hij introduceerde een anti-corruptiebeleid, staat open voor decentralisatie van de macht en ondertekende een wet die het overheidsapparaat moet zuiveren van Janoekovitsj-aanhangers.

Maar Porosjenko is ook een oligarch, met een eigen televisiekanaal, scheepswerven en een snoepfabriek. Zijn fortuin bouwde hij net als andere oligarchen op na de val van de Sovjet-Unie, sluw profiterend van de chaos en wetteloosheid in het land.

Krijgt Porosjenko na aanstaande zondag een welwillend parlement tegenover zich? Volgens opiniepeilingen wordt zijn partij de grootste

Krijgt Porosjenko na aanstaande zondag een welwillend parlement tegenover zich? Volgens opiniepeilingen wordt zijn partij de grootste. Sergej Rostovski (24), die als ingenieur werkt voor de NKMF en aan de pro-Russische kant staat, gelooft niets van alle plannen en verwijt de pro-Oekraïners hypocrisie. ‘De demonstranten op Maidan wilden een einde aan de corruptie,’ smaalt Rostovski in een pizzeria op een hoek van de Lenin- en Socialistische straat. ‘Maar ze kiezen een oligarch als president. Iemand die rijk is geworden dankzij het huidige systeem. Dan geloof je toch niet dat hij dit gaat veranderen?’

Wie rondloopt in Kramatorsk, krijgt niet het idee dat de aanstaande parlementsleden zich direct achter de president gaan scharen. Als kameleons verschieten Oekraïense politici van partijkleur.

Vorobijova’s steun gaat uit naar Porosjenko. De waarnemend burgemeester hoopt dat hij vrede brengt in Oost-Oekraïne. Ze is een bekende van de partijloze parlementskandidaat Maksim Jefimov, directeur van een andere machinebouwfabriek in Kramatorsk. Haar dochter zit in zijn campagneteam. Vorobijova en Jefimov voelden zich als lid van Partij van de Regio’s bedrogen door Janoekovitsj. Van wie ze dachten dat hij goede plannen had, maar daarvan niets terugzagen.

Jefimovs gezicht is overal terug te vinden in Kramatorsk. Op billboards, wachthuisjes en in winkelcentra. Een gele bus met luidsprekers en posters rijdt rond met als oproep op Jefimov te stemmen.

‘De bevolking is Maidan niet vergeten’

Met de parlementsverkiezingen is weliswaar het woord aan het volk, maar een burgermaatschappij, en daarmee een extra controle op de autoriteiten, ontbreekt. Zeker in Oost-Oekraïne staan de bewoners niet bekend om hun politiek activisme, beaamt Stanislav Tsjornogor (42) in een bar van hotel Kramatorsk, een grijze Sovjetkolos in het centrum. ‘De Partij van de Regio’s nam de rol over van de communisten,’ verklaart Tsjornogor. ‘Daar komt bij dat de arbeiders afhankelijk zijn van de oligarchen. Dan trek je niet snel je mond open.’

Tsjornogor is het hoofd van een lokale niet-gouvernementele organisatie. De burgermaatschappij had een kans zich te ontplooien na de Oranjerevolutie van 2004/2005, toen Joesjtsjenko aan de macht kwam. Maar dat mislukte. De president verloor het contact met zijn aanhangers, stelt Tsjornogor. Dit keer heeft hij meer vertrouwen in de mondige Oekraïner. ‘De bevolking is Maidan niet vergeten.’

Wie je ook spreekt in Kramatorsk, allen delen deze mening: Oekraïne heeft een enorme potentie. Vruchtbare grond, bossen, rivieren, een goed klimaat en industrie. Door God gegeven, klinkt het. Allen zeggen dat het tijd wordt om deze mogelijkheden om te zetten in welvaart.

Pluspunten genoeg, maar die stonden altijd in de donkere schaduw van de gebreken. Wil Oekraïne dat veranderen, dan zal he el het land moeten meedoen. Van de politici in Kiev tot en met de burgers in Kramatorsk.

Eerdere stukken over Oekraïne