Dreigdwergen, haatsmurfen en de Roze Khmer: hoe Twitter een slagveld werd

Morgen staat @Robert_Engel voor de rechter. Hij voerde in december vorig jaar met tientallen anderen een heksenjacht tegen de linkse twitteraars @FloripasDeLaban en @drsYell. Hun echte namen werden gretig door hem en vele andere twitteraars verspreid. Achter de anonieme accounts bleken een broer en zus schuil te gaan: Kinge en Jelmer Siljee. @Robert_Engel ging steeds verder. Hij publiceerde een foto van Jelmer, startte een blog in diens naam, maakte hem zwart bij zijn werkgever en tweette de ene grove belediging na de andere.

Een probleem: Jelmer Siljee zit niet eens op Twitter. De jagers hadden de verkeerde prooi te pakken. @FloripasDeLaban is inderdaad Kinge Siljee en Jelmer is inderdaad haar broer. Maar @drsYell is toch echt iemand anders.

De riolen van Twitter stromen over

Op het eerste gezicht lijkt Jelmergate, zoals deze affaire is gaan heten, een ordinaire fittie in de riolen van Twitter: een ruzie tussen mensen met te veel frustraties en te weinig te doen. Maar in feite staat de ruzie voor veel meer.

Jelmergate is namelijk slechts één veldslag in een totaal ontspoord polemisch klimaat in een aantal nette kranten, de blogosphere en vooral: op Twitter. De strijd vindt plaats tussen partijen die zich voorvechters van de vrijheid van meningsuiting wanen. Erfgenamen van Theo van Gogh. Probleembenoemers. Scherpschrijvers die zich afzetten tegen de politiek correcte elite.

Al jarenlang wil ik over deze strijd schrijven, maar dat is net zo’n prettig vooruitzicht als je hand in een wespennest steken. Wie kritiek uit op de strijdende partijen kan in het beste geval rekenen op een barrage aan hatelijke tweets, hysterische e-mails en venijnige blogs. In het slechtste geval mag je in de roze plopkap van PowNed stotteren over wat voor verschrikkelijke uitspraken je nou weer hebt gedaan.

Waarom dan nu toch een uitgebreid artikel erover? Omdat het klimaat op sociale media, en op Twitter in het bijzonder, ronduit verstikkend begint te worden. Als je geen publieke rol hebt, dan is je die agressie wellicht nooit opgevallen. Maar als je enigszins een publieke figuur bent, die weleens een mening bezigt over immigratie, islam, racisme of de grenzen van de vrijheid van meningsuiting, dan is de bagger die je over je heen krijgt je maar al te bekend. Te veel mensen houden hun mond, of verschuilen zich achter anonieme accounts om vrijuit te kunnen spreken.

Om dit probleem in kaart te brengen heb ik 1,2 miljoen tweets geanalyseerd van opiniemakers, bloggers, journalisten die bij Jelmergate betrokken waren. Ook sprak ik betrokkenen off the record en las ik een aantal jaargangen Frontaal Naakt, GeenStijl en vele andere blogs en columnisten die zich in het hart van deze oorlog bevinden.

Deze netwerkanalyse levert niet alleen een beeld op van de dynamiek van klopjachten zoals Jelmergate, maar ook van hoe het polemische slagveld er anno 2014 bij ligt en welke middelen worden ingezet om elkaar, uit naam van de vrijheid van meningsuiting, het zwijgen op te leggen.

Laat ik, om te beginnen, de hoofdpersonen van Jelmergate introduceren.

Er is uiteraard het slachtoffer: Jelmer Siljee. Jelmers enige aandeel in de ruzie is dat hij de broer is van @FloripasDeLaban, oftewel Kinge Siljee.

In de zomer van vorig jaar zette @FloripasDeLaban haar eerste schreden op Twitter. Ze had de missie om inhoudelijk in discussie te gaan met rechtse twitteraars over racisme. Kinge dacht het giftige polemische klimaat met argumenten te verfrissen.

Ze mengde zich daarom ongevraagd in discussies, daagde tegenstanders verbaal uit en kon daarbij behoorlijk blijven aandringen. Maar ze toonde zich ook een vlijmscherp debater. Dat heeft haar veel vijanden opgeleverd. En ook veel fans. ‘Zij pakt racisten tenminste inhoudelijk aan,’ zo klinkt het uit de haar positief gezinde hoek.

Dan is er @drsYell, door tegenstanders ook wel ‘haatsmurf’ genoemd. Die bijnaam heeft hij te danken aan zijn blauwe avatar en zijn neiging om racistische tweets te retweeten. Een groot deel van de rechtse Twittersphere in Nederland zou graag willen weten wie er achter het blauwe masker schuilgaat.

Sinds juli vorig jaar heeft @drsYell ruzie met @Robert_Engel. Die meldde op Twitter dat hij er steeds meer voor begon te voelen om moslims te deporteren. @drsYell liet maandenlang geen kans onbenut om @Robert_Engel aan deze tweet te herinneren door hem telkens weer de wereld in te sturen.

Ondanks dat hij in opinieland met zijn 450 volgers een kleine jongen is, is @Robert_Engel berucht en een beetje beroemd. Zijn nom de guerre luidt niet voor niets ‘dreigdwerg’.

Vorig jaar portretteerde journaliste Asha ten Broeke hem in Vrij Nederland. Na herhaalde beledigingen tegen haar spreekt ze met hem af in een café. Ze schrijft: ‘[@Robert_Engel] is een kale man van negenenveertig, met gympies en een kabouterbaard. [...] Mij heeft hij nooit bedreigd, maar onlangs wenste hij een andere twitteraar een dood per messteek toe.’

Tot slot is er nog @BartNijman, die bij GeenStijl onder het pseudoniem Van Rossem schrijft.

@BartNijman bracht Jelmergate aan het rollen.

Op 29 november 2013 poneerde polemist @ZihniOzdil in de Volkskrantde stelling dat institutioneel racisme in Nederland een feit is. Zwarte Piet is een racistische uiting, maar eigenlijk peanuts vergeleken met het racisme dat diep in onze politieke, economische en maatschappelijke structuren huist, betoogde @ZihniOzdil.

Diezelfde dag betoogde @BartNijman op GeenStijl dat Nederland niet institutioneel racistisch is. Een Twitterdiscussie tussen @ZihniOzdil en @BartNijman volgde, waarin de nodige ad hominems werden gemaakt. @FloripasDeLaban ging zich er ook mee bemoeien en daagde @BartNijman herhaaldelijk uit tot een debat.

Op dat moment werd de jacht op @FloripasDeLaban en @drsYell geopend en rook de Twittersphere bloed.

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Deze animatie laat maar een klein deel van de heksenjacht zien en is vooral bedoeld om de dynamiek ervan te tonen. @BartNijman wordt verbaal in een hoek gezet en probeert @FloripasDeLaban op een andere manier terug te pakken en en passant ook @drsYell te ontmaskeren. @Robert_Engel knapt uiteindelijk het vuile werk op.

De idioten tegenover ons herkennen

Jelmer Siljee zegt op 6 december tegen @Robert_Engel in een e-mail dat hij @drsYell niet is en vraagt hem te stoppen met alle beledigingen. Op 31 december doet Siljee aangifte wegens smaad, laster en bedreiging, maar de politie neemt de aangifte niet in behandeling.

Die avond publiceert @Robert_Engel een post op zijn eigen blog. ‘Jelmer Siljee houdt zich meer dan een half jaar met mij bezig,’ schrijft hij. ‘Hij benadert zowel in het echte leven als op internet aan de lopende band mensen om mij in een kwaad daglicht te stellen. Voortdurend. [...] Jelmer Siljee moet vooral blijven roepen dat ik mensen met de dood bedreig, een racist ben en nog een dwerg ook. [...] [H]et is de vrijheid van meningsuiting die ons in staat stelt de idioten tegenover ons te herkennen.’ @Robert_Engel gaat door met zijn strijd tegen Jelmer Siljee.

Op 12 juni ploft een dagvaarding in zijn inbox. Jelmer Siljee eist in een civiele zaak dat de tweets en blogposts worden verwijderd. Ook wil hij een schadevergoeding. Bij een voorbereidende zitting in september kwam @Robert_Engel niet opdagen.

Jelmer is collateral damage in een oorlog die al jaren woedt op Twitter en steeds vaker daarbuiten. Ik heb de 1,2 miljoen tweets gebruikt om die oorlog te visualiseren. Met de (meta)data heb ik een netwerk geconstrueerd: wie communiceert met wie en wanneer? Opvallend is dat het netwerk heel duidelijk ideologisch verwante groepen laat zien die samenklonteren. Dat levert een mooi beeld op hoe het polemische slagveld eruitziet.

Als ik een oorlogscorrespondent zou zijn, zou ik dat slagveld als volgt schetsen.

In de linkerbovenhoek, in, laten we zeggen, ‘Dhimmiestad’, huizen @FrontaalNaakt en zijn muze @Hassnae (door ideologische tegenstanders ook wel ‘haatsnee’ en ‘vuile moslimshoer’ genoemd). Zij zijn de drijvende krachten achter de vele campagnes tegen wat zij ervaren als de hypocrisie en islamofobie van ‘Domrechts’ en de ‘Roze Khmer’.

Ondanks een paar vernietigende tegencampagnes blijven @FrontaalNaakt en @Hassnae doorgaan. Zij worden gesteund door multiculturalisten, linkse en extreemlinkse twitteraars en, soms, door @FemkeHalsema. @FloripasDeLaban was een sporadische bezoeker van Dhimmiestad, maar kan sinds het begin van de heksenjacht tot een prominente en vaste bewoner worden gerekend.

Rechts naast Dhimmiestad ligt ‘Stalkers Valley’. Dit is een smalle enclave met sokpoppen en twitteraars die, veilig achter een schild van anonimiteit, obsessief sneren en scheldkanonnades afvuren op @FrontaalNaakt en @Hassnae. Dit bombardement is aanhoudend en lijkt alleen maar gericht op het persoonlijk beschadigen van het duo.

Onder Stalkers Valley ligt het ‘Het redelijke midden’. Dit is min of meer neutraal terrein waar alle facties af en toe kunnen uithuilen of juist hun frustraties kunnen botvieren.

Hier bevinden zich ook de minder polemische journalisten, schrijvers en opiniemakers. Zij proberen buiten het gewoel te blijven, maar belanden er soms toch weer middenin omdat ze een mening hebben verkondigd die slecht valt in de andere landsdelen. Het redelijke midden lijkt het machtigste gebied, maar siddert ondertussen voor de twitterhordes van Domrechts, de Roze Khmer en in mindere mate Dhimmiestad die af en toe over het land razen.

Daarnaast, aan de rechterzijde, ligt het ‘Donkere woud’, het bastion van ‘Domrechts’. De bewoners worden gedreven door bijgeloof en vrezen de onheilsprofetie van het nakende Eurabië. De gemeenschappelijke vijand (De Vijfde Colonne van islamiseerders en hun Hollandse naïeve goedpraters) drijft van oudsher verschillende groepen tot elkaar: conservatieve joden en ouderwetse racisten leven in redelijke harmonie samen. Maar echt gezellig wil het er maar niet worden. Er wordt continu gemopperd. Men voelt zich economisch en politiek achtergesteld ten opzichte van de andere facties. De media zijn altijd tegen hen.

Tot slot vinden we in het zuiden ‘Roze Plopsaland’, naar de roze plopkappen op de microfoons van PowNed. Hier zitten de mannen en vrouwen van de ‘Roze Khmer’: GeenStijl, PowNed, De Telegraaf en, voor een deel, het nieuwe rechtse medium Jalta.

Sommigen zijn oprecht conservatief (en hebben bijvoorbeeld een afkeer van masturbatie en atonale muziek), de meesten gaan vrolijk door het leven. Alles is entertainment, maar vooral: leedvermaak en ruzie. Want die leveren clicks en kijkcijfers op. Roze Plopsaland is een pretpark waar de ijzeren wetten van de commercie gelden. Het vuile werk laten ze graag opknappen door de fanatiekelingen in het naburige Donkere woud.

De Grote Scheuring

Tien jaar geleden zag dit landschap er nog heel anders uit. De meeste facties konden het redelijk met elkaar vinden. In 2007 vond echter De Grote Scheuring plaats in de gelederen van weblog Frontaal Naakt, van journalist Peter Breedveld (@FrontaalNaakt dus). De reden was het groeiende vijandige klimaat tegenover moslims.

Frontaal Naakt werd in januari 2005 opgericht als reactie op de moord op Theo van Gogh en de bedreigingen tegen Ayaan Hirsi Ali. Frontaal Naakt zou een ‘fundamentalistisch-secularistisch webmagazine’ worden voor het vrije woord, met ironie en satire als wapens. Die wapens werden ingezet tegen politiek correcte goedpraters van de uitwassen van de islam. ‘Ik blijf het verbijsterend vinden dat het uitsluitend critici van de islam zijn die voor hun leven moeten vrezen en zelfs moeten onderduiken, terwijl “progressieve” Nederlanders halsstarrig blijven drammen dat het Hirsi Ali is van wie we het meest te duchten hebben. [...] Geen gewetenlozer mens dan een progessief mens en zijn Heilige Gelijk.” Aldus Breedveld.

Frontaal Naakt kreeg het predikaat ‘rechts’ opgeplakt. Gregorius Nekschot mocht er zijn harde cartoons publiceren van bijvoorbeeld Anne Frank, de profeet Mohammed en Allah in allerlei seksuele situaties. Andere schrijvers waren de conservatieve joodse @LoorSchrijft, @WitdeBerna, @LagondaBlogger, Hafid Bouazza, en @bertbrussen.

De sfeer op het blog werd steeds grimmiger. Op 14 maart 2007 plaatst Breedveld een stuk gericht aan zijn schrijvers en lezers. ‘Ik voel me steeds minder thuis op mijn eigen Frontaal Naakt. De meerderheid van mijn bezoekers [...] is het uitsluitend te doen om moslims. [...] Met zulke overtuigde gelijkhebbers is elke discussie zinloos. Wie het toch probeert, wordt steevast afgeserveerd als politiek correcte, marxistische cultuurrelativist of gewoon als NSB’er. [...] Frontaal Naakt neemt stelling tegen diegenen die onze vrijheid van denken bedreigen. [...] Vrijheid van meningsuiting is Vrijheid. Van. Meningsuiting. Dat betekent dat ik mag zeggen dat de profeet Mohammed, wat was het ook weer,– naar onze huidige maatstaven een perverse man was en dat Abdul-Jabbar van de Ven mag zeggen dat hij hoopt dat Geert Wilders terminale kanker krijgt.’

Het artikel valt niet goed. Bloggers en lezers verlaten Frontaal Naakt met slaande deuren. Vanaf dat moment wordt de ruzie voortgezet vanuit het Donkere woud.

In de jaren hierna krijgt Breedveld het ook aan de stok met redacteuren van GeenStijl. Eind 2009 opent hij een salvo: ‘Ik krijg een steeds grotere hekel aan GeenStijl. Begonnen als de Tijl Uylenspiegel van Medialand, verworden tot een domme, meedogenloze bullebak en tegenwoordig ook al niet vies meer van Oudhollandsch NSB-gedrag.’ De nieuwe hoofdredacteur @Pritt is not amused en begint Breedveld op Twitter te bestoken. De ruzie suddert door, totdat Rutger Castricum van PowNed op een dag met draaiende camera in Breedvelds werkkamer staat.

Sindsdien is er een hevige strijd gaande, waarbij telkens andere twitteraars, gewenst of ongewenst, betrokken worden. Breedveld en GeenStijl zijn als twee planeten die rond elkaar cirkelen. Veel twitteraars worden uiteindelijk in één van de zwaartekrachtvelden gevangen. Dat is in ieder geval @FloripasDeLaban overkomen. Ze sprak zich uit tegen het racisme van GeenStijl, behoorde voor de buitenwereld dus tot het kamp @FrontaalNaakt en was in de ogen van die buitenwereld dus fair game.

De bij deze strijd betrokken partijen hebben een flink arsenaal aan onconventionele wapens tot hun beschikking om elkaar het zwijgen op te leggen. Een overzicht van kwaad tot erger.

Anonieme account

Een veelgebruikt wapen is het anonieme account. Zo’n account scheldt en dreigt een stuk makkelijker. Alle partijen in de Twitteroorlog klagen over continue belaging door ‘anonieme lafbekjes’. Dit verklaart voor een deel waarom sommigen zo verbeten op namenjacht gaan. Van een aantal polemisten heb ik gehoord dat ze namenlijstjes bijhouden van de anonimi voor het geval het geruzie escaleert tot serieuze bedreigingen.

Groeps-spamblock

Een wapen dat op korte termijn effectief kan zijn, is de groeps-spamblock, of ook wel accountjagen genoemd. Met een gewone block kun je mensen uit je timeline bannen. Met een spamblock kun je mogelijk iemand van Twitter krijgen. Als maar genoeg mensen in korte tijd klagen dat een bepaald account spam is, haalt Twitter het offline. Dit is een favoriete bezigheid in alle kampen, die hier blijkbaar veel energie in stoppen. In mijn dataset was ongeveer tien procent van de accounts geblocked, terwijl die tot voor kort nog actief waren.

Sokpoppen

Daarnaast worden sokpoppen gebruikt om te zuigen en te beschadigen. Een sokpop is een nepaccount, waarbij de boosdoener zich vaak als iemand anders voordoet. @FrontaalNaakt krijgt bijvoorbeeld continu beledigingen van @Ans_Aarsema voor de kiezen. Vorig jaar kwam VU-studente Natalja Laurey in de problemen omdat iemand onder haar naam anti-islamitische tweets begon te verspreiden. Natalja is het nichtje van ‘haatoma’ @SimoneLaurey, die bij de bewoners van Dhimmiestad verguisd wordt vanwege haar niet al te subtiele tweets over moslims.

Screenshotbrigades

Het slagveld wordt ook afgestruind door screenshotbrigades. Die verzamelen continu munitie in de vorm van afbeeldingen van tweets van de tegenstander. Twitteraars helpen elkaar hierbij. @FloripasDeLaban krijgt bijvoorbeeld overzichten van bedreigende, smadelijke en lasterlijke tweets toegestuurd van onlinevrienden. @FrontaalNaakt wisselt screenshots uit met medestanders. Blogster @LoorSchrijft houdt een openbaar dagboek bij van kwetsende tweets van @FrontaalNaakt. @Jan_Bennink, columnist en secretaris bij PowNed, publiceert geregeld overzichten van bedreigingen aan zijn adres.

Werkgevertje inlichten

Als je de persoon in kwestie niet stil krijgt, is er altijd nog de werkgever die aangeschreven kan worden. We zagen in Jelmergate @Robert_Engel al aankloppen bij de baas van Jelmer Siljee. @Robert_Engels baas kreeg ook klachten over hem. Veel twitteraars krijgen hiermee te maken.

Doxing

Je kunt ook complete biografieën samenstellen van mensen achter anonieme accounts. Dit wordt ook wel doxing genoemd. De meeste GeenStijlredacteuren mijden de openbaarheid en blijven angstvallig achter hun pseudonieme account verborgen. Een aantal onbekenden heeft er een sport van gemaakt om zo veel mogelijk te weten te komen over de mensen achter GeenStijl. Hoe ze heten. Op welke scholen ze zaten. Waar ze allemaal gewerkt hebben of welke bedrijven ze bezitten. Wie hun vrienden zijn. Dit met het nadrukkelijke doel ze kwetsbaarder te maken. Wie niet meer anoniem is, zal voorzichtiger opereren, zo is de gedachte.

Tweets uit context halen

Een simpele manier om mensen te beschadigen is door tweets uit hun context te halen. @Jan_Bennink krijgt bijvoorbeeld om de haverklap voor zijn kiezen dat hij vorig jaar iemand ‘naziteef’ heeft toegebeten. Wat niet wordt vermeld is dat daar een lange zeurende discussie met een anonieme twitteraar aan vooraf is gegaan. @FrontaalNaakt en @Hassnae werden vorig jaar door Trouw-columniste @ElmaDrayer met hetzelfde knip-en-plakwerk van tweets weggezet als een stelletje antisemieten.

De reguliere media inschakelen

De kemphanen spannen wel vaker de reguliere media voor hun karretje. Het bekendste voorbeeld is hoe @FrontaalNaakt te grazen werd genomen door De Telegraaf, GeenStijl en PowNed. Begin 2011 maakte @FrontaalNaakt een harde grap op Twitter over het doodschieten van PVV’ers. Ironie, aldus @FrontaalNaakt. Maar daar dacht De Telegraaf anders over. Die pakte uit met de kop: ‘OPROEP AMBTENAAR TOT DOODSCHIETEN PVV’ERS’. @FrontaalNaakt werkt voor de universiteitskrant van de Vrije Universiteit. Vandaar. Hoofdredacteur @Pritt van GeenStijl publiceerde de contactgegevens van @FrontaalNaakt en een paar dagen later kreeg @FrontaalNaakt nog eens bezoek van Rutger Castricum van PowNews. Het regende bedreigingen.

Dreigen

Als je argumenten op zijn en je geen toegang hebt tot die reguliere media, dan zijn er nog altijd de dreigtweets. Er worden dagelijks driftig virtuele nekschoten uitgedeeld, doodswensen uitgesproken, verkrachtingsfantasieën gedeeld en er wordt hardop over deportaties, executies en genocide gemijmerd.

Verschuilen achter ‘reviaanse ironie’

Maar het krachtigste wapen is wellicht de reviaanse ironie. Vanachter dat schild kun je zo’n beetje iedereen alles toebijten en net doen alsof het allemaal een slechte grap was.

Of toch niet.

Reviaanse ironie zaait verwarring.

Gerard Reve verwoordde het in 1975 zelf als volgt: ‘Langzaam maar zeker kan het mij allemaal niets meer schelen [...]. Als je maar in het nieuws bent en als je maar aan de kost komt. Af en toe trek ik weer eens een register open en trek ik mijn kop weer eens uit het raam [...]. En dan zeg ik maar weer eens iets volslagen krankzinnigs. Het is vooral zaak om zo veel mogelijk verwarring te zaaien in het kamp van de tegenstander. Dáár gaat het om.’

In 1975 gaf hij commentaar op de Vlaamse tv op een optreden in Kortrijk, alwaar hij een opmerkelijk gedicht had voorgedragen. Behangen met een hamer en sikkel en een swastika had Reve ondermeer voorgedragen:

‘O Nederland ontwaak

Gooi al dat zwarte tuig eruit

Ons land voor ons

Op naar de Blanke Macht!’

Volgens Reve had hij een ironische daad gesteld. Anderen konden de ironie er niet van inzien en schreven de grote schrijver af als racist.

En in dit kringetje draaien de strijdende partijen rond en rond en rond elkaar. Reviaans ironist Theo van Gogh deed hetzelfde. Het probleem lag bij ánderen, die zijn ironie niet begrepen. GeenStijl en PowNed lijken wat dat betreft ook waardige opvolgers van Reve. Schrijf over het toebrengen van nekschoten, spreek over ‘dobbernegers’, ‘booslims’, zet Zwarte Piet-activisten zoals Quinsy Gario weg als extremisten: het is allemaal ironie, mensen. Even lachen en dan weer doorlopen.

Maar ironie werkt niet op Twitter.

Twitter is contextloos en kort. Op Twitter zit je dicht op elkaar. Dat is de charme en de vloek ervan. Twitter is snel en vraagt om onmiddellijke, onnadenkende reacties. Op Twitter uit de ironie van de ironie zich in optima forma: wat voor de een ironie is, wordt door de ander als zodanig niet begrepen.

De ironie van Twitter

Zelf zie ik geen manier om die ironie goed te kanaliseren. Ik hou van Twitter (het is mijn belangrijkste nieuwsbron). Daarnaast geloof ik vurig in de totale vrijheid van meningsuiting. Wil je de profeet Mohammed een pedofiel noemen? Ga je gang. Noem je Geert Wilders een gore racist? Prima. Beledig, vecht met woorden, maak elkaar uit voor rotte vis. Maar leer ook incasseren. En besef dat een goede polemiek gebaat is bij afstand: even nadenken voordat je je ironische schrijfsels de wereld inwerpt.

Wie op Twitter zit en zich in het racisme- en immigratiedebat mengt, neemt de haat en de bagger vaak maar voor lief. Of stopt er abrupt mee, moe van het gebeuk, gejen, gedreig. @FrontaalNaakt, @Jan_Bennink, @ZihniOzdil, @bertbrussen, @drsYell mogen dan jarenlang midden in de strijd hebben gezeten, ze zijn ook allemaal tijdelijk gestopt met twitteren om op verhaal te komen.

Dat is de ironie van Twitter. Het medium dat iedereen een stem en vaak ook een gehoor geeft, bederft bij velen de lust tot spreken.

Jelmer Siljee, de man die ten onrechte door @Robert_Engel werd opgejaagd, wilde niet meewerken aan dit artikel. Hij wil niet verder betrokken raken bij iets waar hij toch al niets mee te maken had. Hij richt zich nu op de rechtszaak en hoopt op een spoedig einde aan de onrust.

Misschien moest het er eens van komen. Dat een buitenstaander een grens op Twitter trekt.