Honderdduizenden smogdoden dwingen China nu eindelijk tot duurzaamheid

Changhua Wu kon afgelopen week haar mondkapje thuislaten. De zon scheen en de lucht was helder. Voordat ze naar haar werk ging, had ze op haar telefoon gezien dat er relatief weinig fijnstof in de lucht zat. Wu is directeur van de Chinese afdeling van de internationale non-gouvernementele organisatie The Climate Group en woont in Beijing. ‘Vanaf maandag is het aantal auto’s in Beijing gehalveerd,’ zo verklaart ze over de telefoon. ‘De ene dag mogen de auto’s met een nummerbord dat eindigt met een even cijfer de straat op, de andere dag de oneven cijfers.’ Het is een tijdelijke maatregel die de stad al eerder doorvoerde tijdens de Olympische Spelen in 2008.

Het contrast met een paar weken geleden is groot. Het portret van Mao op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing was in smog gehuld en de Verboden Stad was vanaf het plein nauwelijks zichtbaar. Hoewel inspanning in de buitenlucht werd afgeraden vanwege de slechte luchtkwaliteit, ging de marathon van Beijing gewoon door. Veel deelnemers droegen een mondkapje.

Het was een van de ernstigste airpocalypses sinds een halfjaar. De Chinese regering had de oranje noodsituatie uitgeroepen gezien de verontreiniging die vijftien keer hoger was dan de grenswaarde voor een ongezonde luchtkwaliteit. Mensen moesten deuren en ramen sluiten, kinderen en bejaarden werd afgeraden de straat op te gaan. ‘Dat is de realiteit,’ zegt Wu. ‘Maar vanochtend was een goede dag.’

Verloren decennium

De vervuiling is een gevolg van de snelle economische revolutie die het land doormaakt, waarmee ook het energieverbruik snel steeg. Een van de redenen hiervoor is dat het Westen veel productie naar China heeft verplaatst. De energieconsumptie is sinds 2000 verdubbeld en de gevolgen zijn groot. Geen land stoot zoveel CO2 uit als China.

Maakt niet uit of je bevoorrecht bent of niet. Lucht is overal

Ondertussen neemt de vervuiling toe en is smog – een samenvoeging van ‘smoke’ en ‘fog’ – binnen een paar jaar een groot probleem geworden. ‘Ik noem dit ook wel het verloren decennium,’ zegt Shuo Li van Greenpeace in Beijing. ‘Het is een decennium geweest van snelle groei, zonder voldoende aandacht voor de vervuiling die ermee gemoeid is. Op slechte dagen gaan je ogen prikken en moet je hoesten.’

De staat kon er niet langer omheen. ‘Het probleem speelde zich opeens letterlijk buiten je raam af. Iedereen heeft ermee te maken. Maakt niet uit of je bevoorrecht bent of niet. Lucht is overal.’

Hoewel smog en CO2 niet direct aan elkaar zijn gerelateerd, zette de zichtbaarheid van smog ook meteen het klimaatprobleem op de agenda.

Oorlog tegen smog

De nieuwe regering versnelde de groene koers die in de jaren ervoor al voorzichtig was ingezet. In september vorig jaar lanceerde het land een ‘Air Pollution Action Plan’ en in het nieuwste vijfjarenplan zette de staat in 2011 al fors in op duurzame energie. Afgelopen maart noemde premier Li Keqiang de vervuiling net zo belangrijk als de strijd tegen armoede.

Op deze vier manieren probeert China de smog tegen te gaan.

1. China probeert het gebruik van steenkolen terug te dringen, van 68 naar 65 procent van het energiegebruik. Kolen zijn een van de belangrijkste oorzaken voor de hoge CO2-uitstoot en de luchtverontreiniging. China consumeert bijna net zoveel kolen als de rest van de wereld bij elkaar. ‘We moeten dus minder afhankelijk worden van steenkool,’ zegt Wu. De meest vervuilende kolencentrales moeten de komende jaren dicht en het land zet fors in op ‘schonere’ kolentechnologie: de centrales moeten efficiënter en de vervuilende stoffen zoals fijn stof moeten worden afgevangen.
2. Een manier om minder kolen te verbruiken is ‘schonere’ fossiele brandstoffen te importeren. Gas bijvoorbeeld. Een gascentrale stoot gemiddeld 50 procent minder CO2 uit en nauwelijks fijn stof. Grote gasdeals sloot het land al met Turkmenistan en Kazachstan en onlangs nog met Rusland. Binnen zeven jaar tijd wil het land de gasconsumptie verdubbelen. Ook hoopt China schaliegas meer in te gaan zetten, al valt de hoeveelheid schaliegas nu tegen.
3. Kernenergie speelt ook een belangrijke rol in China’s toekomstvisie. Het land wil graag nucleair wereldleider worden. Zo bouwen de Chinese staatsbedrijven CGN en CNNC (samen met het Franse staatsbedrijf EDF) al een gloednieuwe kerncentrale in Engeland, terwijl de overheid in eigen land nog eens 27 centrales in de steigers heeft staan.
4. Een van de belangrijkste ontwikkelingen is echter de groene groei. De hoeveelheid zonne-energie vervijfvoudigde in de afgelopen drie jaar en windenergie verdubbelde in de afgelopen vier jaar. Vorig jaar werd in het land al duizend miljard kWh aan groene elektriciteit opgewerkt, evenveel als de totale (zowel groene als grijze) stroomopwekking in Duitsland en Frankrijk bij bij elkaar. China investeerde vorig jaar 56 miljard dollar in duurzame energie en bijna een kwart van de wereldwijde opwekking van duurzame energie staat in China. Na 2015 moet 20 procent van de elektriciteit in het land met groene stroom worden opgewekt.

Maar kolen groeien even hard

Deze ontwikkeling is indrukwekkend, maar Li van Greenpeace blijft kritisch. ‘Over het algemeen laten de nieuwe doelen nog steeds een absolute groei van kolen toe,’ zegt hij. ‘Dat is de kern van het probleem.’ Er is zoveel energie nodig dat een procentuele afname van kolen niet betekent dat China ook in absolute termen minder kolen gaat verbranden. ‘Hoewel de economische groei iets terugloopt, zijn we nog steeds aan het groeien: we zijn de grootste energieconsument en de grootste CO2-verbruiker,’ zegt Li. Bijna 40 procent van de nieuwe capaciteit die in 2013 is bijgebouwd wordt nog opgewekt met fossiele (kolen)centrales. Zonder kolen kan het land nog niet.

Wu van The Climate Group is positiever. ‘Het gebeurt al,’ zegt ze enthousiast. Ze doelt hiermee op de plannen van enkele grote steden en regio’s die vorig jaar al met eigen initiatieven kwamen om de vervuiling tegen te gaan. Beijing bijvoorbeeld, een van de meest vervuilde regio’s, wist tussen 2011 en 2012 het gebruik van kolen zo’n 0,7 procent te laten afnemen. Dat klinkt niet veel, maar in een economie die nog steeds met meer dan 7 procent groeit, is dat een significante afname.

In 2017 moet de kolenconsumptie in Beijing van 23 miljoen ton kolen in 2012, naar tien miljoen ton. Ook verbiedt de stad een groot aantal vervuilende en oude auto’s, promoot het openbaar vervoer en het gebruik van elektrische auto’s. Op dagen dat de vervuiling toeneemt, kan het bestuur dus ook de helft van de auto’s van de straat halen, zoals deze week het geval is.

China gezonder maken

Maar China is een groot land en de successen die Beijing boekte, gelden niet voor de rest. ‘Beijing zette ook stappen door fabrieken buiten de stad te plaatsen, maar daarmee los je het probleem niet op,’ zegt Wu. ‘Het is een puzzel. De vervuiling tast China’s gezondheid aan en verkort de levensverwachting. Het is geen nobel initiatief, we moeten wel.’

Tot die tijd is de Chinese smog een bron van inspiratie voor ontwerpers en wetenschappers om het probleem op een andere manier op te lossen. De Nederlandse ontwerper Daan Roosegaarde is bezig met het ontwikkelen van een soort gigantische stofzuiger die de vervuilende deeltjes uit de lucht moet zuiveren. Het meteorologische bureau van Beijing trekt dit jaar 3,2 miljoen dollar uit voor weermodificatie – vooral artificiële regen – in de stad. Via drones probeert de Chinese regering de meest vervuilende centrales op te sporen.

De verduurzaming van China kan grote gevolgen hebben voor de rest van de wereld, vanwege het enorme energieverbruik. Met de presentatie van de laatste IPCC-rapporten wordt de volgende klimaattop in Parijs cruciaal. Tijdens de voorbereidende klimaatconferentie in New York zei China dat het op den duur de CO2-uitstoot wil verminderen. Een vage uitspraak, maar volgens Li toch een grote stap. ‘Het is nog niet zoals we dat bij Greenpeace graag zien, maar dit was vijf jaar geleden ondenkbaar.’