De zorgwekkende kloof tussen multinational en moraal

Als je de afgelopen week wilt samenvatten, dan toch zeker zo: de week van de kloven.

Eerst was daar het rapport Gescheiden werelden? van het Sociaal en Cultureel Planbureau en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Het vraagteken verraadt de slag om de arm, maar de boodschap was stellig: de verzuiling in Nederland is verplaatst van kerk naar school. Hoog- en laagopgeleiden begrijpen elkaar minder, komen elkaar minder tegen en houden er behoorlijk tegengestelde wereldbeelden op na.

Dat laatste is voor een flink deel te danken aan het nogal uiteenlopende mediagebruik van de twee groepen. Voor bewijs hoefde je op de dag dat het rapport uitkwam de krant maar open te slaan: NRC Handelsblad vatte de alarmerende boodschap van het rapport samen met de legendarisch elitaire woorden ‘So what?’; Trouw draaide de boodschap 180 graden om (‘Er lopen geen scherpe scheidslijnen tussen hoog- en laagopgeleid’), De Telegraaf en het AD bespraken het rapport überhaupt niet.

Tot zover de kloof.

Ondertussen bracht de populaire Amerikaanse feministe Lena Dunham – bedenker en hoofdrolspeler van de serie Girls – een bezoekje aan Nederland om ons nog maar eens met de neus op de feiten te drukken: er zit anno 2014 nog altijd een aanzienlijke kloof tussen man en vrouw. Gelijke rechten mogen in Nederland weliswaar geregeld zijn, vrouwen verdienen nog altijd substantieel minder, bekleden minder leidinggevende functies en worden veel vaker op uiterlijk in plaats van inhoud beoordeeld dan hun mannelijke collega’s. Op papier is het, kortom, eerlijkheid troef, maar in de praktijk bloeit de gender gap nog altijd volop.

En dan was er nog de Franse econoom Thomas Piketty, die deze week door Nederland toerde met zijn meer dan pijnlijke boodschap: wij leven in patriarchale tijden als het gaat om de kloof tussen de haves en have nots. De nieuwe Quote 500 had de perfecte timing om dit punt nog eens stevig te illustreren: terwijl de Nederlandse economie in de afgelopen zes crisisjaren met 4,5 procent kromp (en de koopkracht van het modale huishouden met 1,7 procent afnam), mochten de tien rijkste Nederlanders een keurige 6,6 miljard euro bijschrijven – een plus van bijna 15 procent.

De meest zorgwekkende kloof

Drie kloven dus, of beter nog: drie zorgwekkend gapende gaten. En geen kloof die deze drie gaten mooier bij elkaar brengt dan de kloof tussen de wereld van de multinationals en de aardse realiteit als zodanig. Mocht daar nog twijfel over bestaan: het contact tussen die twee is allang verbroken.

Afgelopen woensdag publiceerde The International Consortium of Investigative Journalists(ICIJ) de uitkomst van hun zes maanden lange onderzoek naar de belastingpraktijken van in totaal 343 grote multinationals, inmiddels bekend onder de naam LuxLeaks. En de conclusie luidt niets minder dan: er wordt structureel en op weergaloos grote schaal gelegaliseerde belastingroof gepleegd.

Via een kluwen aan juridische constructies, brievenbusmaatschappijen en absurde deals met belastingdiensten ontwijken deze megabedrijven ieder jaar voor vele miljarden aan belastingafdracht. Om een indruk te geven: 170 Amerikaanse bedrijven tunnelden alleen al in 2012 95 miljard dollar aan winst door Luxemburg – spil in het belastingparadijs – en betaalden daar zegge en schrijve precies 1,1 procent (!) belasting over.

170 Amerikaanse bedrijven tunnelden in 2012 95 miljard dollar aan winst door Luxemburg en betaalden daar zegge en schrijve precies 1,1 procent belasting over

Hoogopgeleiden, mannen, kapitaal. Breng ze bij elkaar en je hebt de wondere wereld van het multinationale bedrijfsleven: hoogopgeleide mannen met een exorbitante bankrekening die volledig losgezongen zijn geraakt van de werkelijkheid en in een universum leven waar normbesef of maatschappelijke verantwoordelijkheid alleen in slogans en powerpoints bestaat.

Neem alleen al de manier waarop PricewaterhouseCoopers, de accountant die hoofdverantwoordelijk is voor het optuigen en faciliteren van de zwarte belastinggaten, reageerde toen het ICIJ hen confronteerde met deze bevindingen:‘Wij wijzen iedere suggestie dat er iets oneigenlijks is aan hetgeen wij doen van de hand.’ Want ja: wat is er mis met het wegsluizen van miljarden voor bedrijven, waar iedere boerenkinkel gewoon belasting over hoort af te dragen. In Luxemburg en op de Kaaimaneilanden is dat toch gewoon legaal?

Op het gevaar af te klinken als een marxistisch complotdenker, deze mensen zijn echt de weg kwijt. Want wat zei Dennis Nally, baas van datzelfde PricewaterhouseCoopers ook alweer, toen hij afgelopen januari ten overstaan van ’s werelds rijkste miljardairs, bijeengekomen in het Zwitserse Davos, een speech kwam geven? ‘Het immense verschil tussen het kapitaal in handen van slechts enkelen en dat van de rest, kan leiden tot significante sociale onrust wereldwijd; dat is een van de grootste uitdagingen waar we voor komen te staan.’

Je zou denken: Nally maakt zich hier oprecht zorgen om de groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Maar nu je weet dat zijn eigen bedrijf een van de belangrijkste faciliteerders van deze kloof is – PwC verdient een kleine 18 miljard dollar per jaar aan belastingconstructies voor en advies aan multinationals – begrijp je: nee, hij maakt zich zorgen om de onrust die dat in potentie teweegbrengt. Het plebs gaat hier misschien wel tegen protesteren – daar gaat je businessmodel!

Gelukkig heb je als PwC dan altijd nog de Algemene Rekenkamer aan je zijde, die, juist op het moment dat LuxLeaks het tegendeel onthult, doodleuk ontkent dat Nederland – net als onze onderburen – een belastingparadijs is. En ook al zo mooi meegenomen: laat de man die bij uitstek iets tegen deze praktijken zou kunnen doen – EU-baas Jean-Claude Juncker – toevallig óók de man zijn die als premier van Luxemburg dit belastingwalhalla met hand en tand verdedigde.

De kloof tussen Jan Modaal en Multinational is onmiskenbaar een onhoudbaar probleem geworden. Maar de kloof tussen hen die deze kloof willens en wetens creëren en het besef dat daar iets grondig mis mee is: die is misschien nog wel veel zorgwekkender.

Lees ook: