Is er leven na de tyfoon?

Vraag iemand uit de Filipijnse stad Tacloban wie hij is en je hebt grote kans dat hij antwoordt: ik ben een Yolanda survivor. Tyfoon Yolanda – die wij Haiyan noemen – trok een jaar geleden over het gebied en legde huizen, palmbomen en infrastructuur plat.

Zo vergaat het de Filipijnen een jaar na de tyfoon Een jaar na tyfoon Haiyan (6000 doden, 4 miljoen mensen zonder huis) staat het gedwongen huwelijk tussen de Filipijnen en hun helpers onder druk. De hamvraag: wie heeft de leiding over de noodhulp in het land? Met fotograaf Pieter van den Boogert dook ik in de noodhulpmachine. Lees hier het artikel over de Filipijnen na Haiyan terug

Iedereen heeft een verhaal over verwoesting en verlies. Maar niemand noemt zichzelf Yolanda-slachtoffer. De nadruk ligt op overleven, op doorgaan.

Iedereen groeit op met natuurrampen. Sinds Yolanda zijn er vijf andere tyfoons over het gebied getrokken. Maar Yolanda was groter dan iemand ooit had meegemaakt.

En er kwam dan ook meer noodhulp dan de inwoners zich ooit hadden kunnen voorstellen. Met fotograaf Pieter van den Boogert probeerde ik tijdens ons bezoek aan Tacloban mensen te spreken over hoe zij de toestroom van hulporganisaties naar hun stad hebben ervaren.

Dit zijn hun verhalen.

David Beckham kwam langs

We zitten in de auto bij Kristoff Gavane (20), zijn zus Caresse (24) en haar man Rafael (27). Het is al donker, sinds tyfoon Yolanda over Tacloban trok werkt nog maar weinig straatverlichting. Volgens Kristoff is dat een van de grootste problemen die de stad nu kent: men is bang om ’s nachts over straat te gaan. ‘Vóór de storm hielden we grote barbecues op straat. Nu is het sociale leven tot stilstand gekomen.’

‘Vóór de storm,’ dat is het hoofdthema van de toer die de drie jonge Filipijnen ons geven. Vóór de storm was hier het theater. Vóór de storm gingen we hier naar de kerk. Vóór de storm was dit het sjiekste hotel.

Wat er tijdens de storm gebeurde, daarover spreken de Filipijnen met een wonderbaarlijk gemak. Met een lach op het gezicht. ‘Zo gaan wij daarmee om,’ zegt Kristoff.

Hij was zelf op de universiteit toen de tyfoon kwam. In de kelder welteverstaan, met water tot aan zijn knieën. De rest van zijn gezin schuilde thuis, met 21 buren en twee honden. De drie labradors die nog buiten waren verdronken, net als lulo – opa – die in zijn winkeltje wilde blijven om zijn nieuwe vriezer te redden.

De drie labradors die nog buiten waren verdronken, net als opa, die in zijn winkeltje wilde blijven om zijn nieuwe vriezer te redden

Caresse herinnert zich vooral het geluid van de wind, als een woest beest. De ramen sprongen kapot, het dak vloog eraf, het huis stond onder water. Caresse: ‘Maar nog voor de storm was gaan liggen stond mijn vader aan het dak te timmeren.’

Het dochtertje van Caresse en Rafael werd drie dagen na de storm één. De twee hadden een zaaltje gehuurd voor een kinderfeestje, maar dat bestond niet meer toen de storm ging liggen. Ze hadden al plastic zakjes met snoep klaargelegd. Die dreven door het huis. Het was het eten voor de eerste dag.

En daarna moesten ze stelen. Net als iedereen. Ze vertellen er beschaamd over. ‘We gingen naar het winkelcentrum en haalden wat we konden. We moesten wel.’

De eerste hulporganisaties werden onthaald als helden, herinnert Kristoff zich. ‘Een Zuid-Koreaanse stichting deelde geld uit. Iedereen in de straat stond hun naam te scanderen!’ Maar naarmate er meer organisaties kwamen, raakten de inwoners ook gefrustreerd. ‘We snapten bijvoorbeeld niet waarom het hulpvoedsel eerst opnieuw verpakt moest worden, met de logo’s van de organisaties erop. Dat kost tijd! Terwijl er mensen honger lijden!’ De dag na de storm ging het gerucht dat er een tsunami zou komen. ‘Iedereen vluchtte de heuvels in, huilend, in paniek,’ vertelt Kristoff. ‘We zaten een nacht in de bossen, maar het bleek niet waar te zijn.’

Volgens Kristoff biedt de ramp ook mogelijkheden. Veel van zijn vrienden vonden een baan bij een non-gouvernementele organisatie.

In januari kwam David Beckham naar Tacloban. We rijden langs het Leyte Park Hotel waar hij verbleef. Scheve dakpannen liggen verspreid over het grauwe geraamte van het dak, maar in het zwembad liggen alweer gasten. Heeft het bezoek van Beckham iets veranderd? Kristoff: ‘Ja, alle kinderen willen nu een tattoo.’

Wachten in een tent

Vóór Yolanda was de man van Rachel Dialino (24) chauffeur op een jeepney, een van de fel geschilderde bussen die als openbaar vervoer dienen op de Filipijnen. Maar sinds de tyfoon nemen de eigenaren van de jeepneys geen chauffeurs meer in dienst.

Vóór Yolanda woonde Rachel in een huisje. Van golfplaat weliswaar, maar toch een huis. Nu woont ze, met haar drie kinderen, al tien maanden in een tent. Er zit schimmel op het tentzeil, dat hier en daar bijna doorschijnend is geworden – de tenten zijn berekend op een gebruik van zes maanden, niet op een jaar. Het is ondraaglijk heet binnen.

De kinderen klampen zich aan haar vast. Haar middelste draagt een groot oranje basketbalhemd. Hij beschouwt ons met een serieuze blik, een kleine frons tussen de donkere oogjes. Rachel legt de baby aan haar borst, terwijl ze het zweet met een handdoekje van haar voorhoofd veegt. ‘Ze worden ziek van de hitte. Ik kan ze niet koelen.’

Tijdens de storm evacueerde ze haar drie kinderen naar een hotel in de buurt. Ze hadden gehoord van de autoriteiten dat er een stormvloed op komst was. Maar niemand wist wat dat precies was. ‘Als ze hadden gezegd: er komt een tsunami, dan waren veel meer mensen gevlucht,’ zegt ze. Haar man bleef dan ook thuis om het huis te bewaken, en kwam er met verwondingen van af.

Hij zit nu in een cash for work-programma, van Oxfam. Hij bouwt boten. Maar over een maand is dat programma afgelopen en zit het gezin weer zonder inkomen. Het is wachten tot ze geselecteerd worden voor een zogenoemde transitional shelter. Het liefst zo ver mogelijk van de kust, zegt Rachel.

Jaloers op de betonnen muren

Danzel Amparado (8) heeft op school een dino gekleid. Hij vertelt erover in verlegen Engels. ‘Zo eentje met een lange nek.’ Dan rent hij de straat op, naar zijn vriendjes die steen-papier-schaar spelen.

Zijn oma Marilyn kijkt hem lachend na. ‘Eindelijk speelt hij weer,’ zegt ze. Dat was na Yolanda wel anders. Zes maanden heeft Danzel niet gesproken. Geen woord. Als het regende huilde hij. Hij sprak pas weer nadat een kerkelijke hulporganisatie kwam dansen met de kinderen. Hij danste en danste, en sprak weer.

‘Eindelijk speelt hij weer,’ zegt ze. Zes maanden heeft Danzel niet gesproken. Als het regende huilde hij

Marilyn is daar dankbaar voor. Maar ze is ook boos. ‘De hulporganisaties delen de huizen in in categorieën,’ vertelt ze. ‘“Gedeeltelijk verwoest” en “totaal verwoest.” Omdat wij alleen “gedeeltelijk verwoest” zijn, krijgen we geen hulp. Ik heb dan wel muren, maar ik heb geen dak. Wat heeft dat onderscheid voor zin?’

Ze snapt wel dat de armste mensen de meeste hulp krijgen, zegt ze. ‘Maar wij zijn ook getroffen. Dat wij helemaal niets krijgen vind ik raar.’ Veel gezinnen blijven volgens haar langer dan nodig in de tenten wonen, om hulp te blijven ontvangen.

Maar het ergste vindt Marilyn nog dat de storm de gemeenschap heeft verwoest. ‘Omdat wij wel betonnen muren hebben, is er jaloezie,’ zegt ze. Vroeger kwamen de vrouwen uit de buurt in haar huis op naaicursus. Nu komen ze niet meer.

Ze moet huilen. ‘Ze zijn jaloers omdat wij een auto hebben. Maar die hebben we na de storm uit het water gevist, zonder wielen, zonder ruiten. We hebben geen geld om ’m te repareren. Waarom zijn mensen dan zo jaloers?’

Haar man verdiende zijn geld als chauffeur, dus hulp met het repareren van de auto zou het gezin weer aan inkomen helpen. Marilyn: ‘Maar alle organisaties bouwen vissersboten. Wij hebben geen boot nodig, maar nieuwe wielen.’

500 uur bouwen aan een nieuw huis

Het nieuwe huisje van Algina Lacaba (29) en haar man Joel (35) is vijf bij vijf meter en gemaakt van sawali, gevlochten bamboematten. Het dak is van golfplaat, het is koel binnen. De buren wonen in precies zo’n huisje, net als de rest van het kamp.

Vijf maanden brachten ze met hun drie kinderen, nichtje en moeder door in een tent, tot ze door een ngo werden geselecteerd om te verhuizen naar deze tijdelijke woningen. ‘Ik zou niet weten wat we zonder de hulporganisaties hadden moeten doen,’ zegt Algina. ‘Het leek wel of de Filipijnse overheid in slow motion reageerde. We hebben niks van ze gekregen.’

Binnenkort, misschien al in december, verhuist het gezin naar een betonnen huisje. Dat wordt betaald door het Filipijnse mediaconcern GMA. Joel stuurde een brief naar de tv-zender met hun verhaal. Hoe ze met een rugzak en hun kinderen naar een school renden voor veiligheid. Hoe de rugzak wegspoelde. Hoe ze alleen hun leven nog hadden.

De tv-zender selecteerde het gezin Lacaba voor hun huizenbouwproject, even ten noorden van Tacloban, in de veilige groene heuvels. Voor 500 uur werken in de bouw ontvangt het gezin het eenkamerappartementje.

Op de bouwplaats ontmoeten we Joel, bezweet, tussen de cementmolen en de graafmachine. Hij heeft er nu zo’n 150 uur opzitten. Elke dag werkt hij van 7 uur ’s ochtends tot 4 uur ’s middags. Hij loopt op slippers. ‘Als we hier straks wonen, zet ik een groente-en-fruitstalletje voor de deur,’ zegt hij. ‘Om geld te verdienen.’

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Conflict & Ontwikkeling ben ik op zoek naar manieren om de wereld een beetje beter te maken. Wil je weten wat ik zoal tegenkom op mijn zoektocht? In mijn tweewekelijkse nieuwsbrief tip ik je het beste wat ik lees, zie en hoor over mijn onderwerp. Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief

Lees hier wat voorafging in deze serie over noodhulp:

Het noodhulpsysteem kan zelf wel wat hulp gebruiken Genève is een van de duurste steden ter wereld, en tegelijkertijd het hart van de humanitaire noodhulp. In de stad krioelt het van de organisaties die mensen in nood proberen te helpen. Maar het systeem is zo complex geworden dat het onderhand zelf hulp nodig heeft. Lees hier het onderzoek ter plaatse Waarom er geen geld is als er geen kinderen bloeden Voorkomen is beter dan genezen. Toch werkt het noodhulpsysteem niet volgens dit mantra. Er wordt gewacht op de volgende ramp, in plaats van nú alvast de impact van die ramp te voorkomen. Waarom? Er is geen geld te werven voor preventie. Lees hier het artikel terug Waarom noodhulp vaak zo traag op gang komt ‘De noodhulp kwam te laat op gang,’ hoor je vaak in de media als er ergens een ramp heeft plaatsgevonden. Hoe kan dat? Een rampsimulatie in Estland laat zien wat er allemaal komt kijken bij het helpen in een rampgebied. En waarom er altijd zo veel misgaat. Lees hier het verslag van de rampsimulatie in Estland terug Een trots land vraagt niet (of stiekem) om noodhulp Niet alleen noodhulp geven, ook noodhulp vragen is politiek. ‘Je zegt in feite dat je het als land niet alleen aankunt.’ En dat doen rijkere landen niet graag. Lees hier meer over de politiek van hulp vragen Ruziemaken om wie de vluchtelingen eten mag geven Er zijn maar liefst tien organisaties binnen de Verenigde Naties die aan noodhulp doen. Hoe zichtbaarder zij zijn in conflicten en crises, hoe meer geld ze krijgen. Daarom maken ze onderling ruzie over de vraag: wie mag de noodhulp verlenen? Lees hier het artikel In deze maffe kantoren zetelen de grootste noodhulporganisaties ter wereld Zoals kleding iets zegt over een persoon, zo zegt een kantoor iets over een organisatie. De afgelopen twee maanden bezocht ik samen met fotograaf Pieter van den Boogert de hoofdkantoren van allerlei noodhulporganisaties. We ontdekten er de meest maffe details, die verbazingwekkend veel over de organisaties zeggen. Lees hier de rondleiding Bijna alle noodhulp ter wereld komt uit deze woestijn Op een onwaarschijnlijke plek, midden in de woestijn, ligt de grootste voorraad noodhulpgoederen ter wereld. Dekens, tenten, emmers en lijkzakken wachten op de volgende grote ramp. Maar waarom liggen ze juist daar, in Dubai? En hoe zit het met de arbeidsomstandigheden voor de immigranten die er werken? Lees hier het reisverslag uit deze onwerkelijke stad Dit noodhulppakket wordt u aangeboden door Coca-Cola Grote commerciële multinationals werken steeds vaker samen met non-profitorganisaties bij het verlenen van noodhulp na rampen. Op het eerste gezicht lijkt dat een botsing van twee onverenigbare werelden, maar de praktijk wijst uit: beide partijen profiteren ervan én slachtoffers zijn ermee geholpen. Hoe IKEA vluchtelingen een woning geeft en Vodafone slachtoffers van een tyfoon met elkaar in contact brengt. Lees hier het stuk over multinationals en noodhulp terug Hoe werkt de grootste noodhulporganisatie ter wereld? Geen hulporganisatie die zo vaak in het nieuws komt als het Rode Kruis. Maar wat doet het Rode Kruis nu precies? Wie noodhulp wil begrijpen, kan niet om de oudste en grootste noodhulporganisatie heen. Lees hier een explainer Wat doe je als je boven op een tijdbom woont? San Francisco en Kathmandu liggen beide op levensgevaarlijke breuklijnen. Ooit zal een grote aardbeving deze steden verwoesten. Hoe bereiden ze zich daar op voor? Je zou denken dat ontwikkelingsland Nepal in de leer moet bij de VS. Maar samen met fotograaf Pieter van den Boogert kwam ik erachter dat het omgekeerde net zo nodig is. Lees hier het artikel terug Hoe maak je de meest aardbevingsgevoelige stad ter wereld veilig? In de hoofdstad van Nepal – die bovenop een gevaarlijke breuklijn ligt – zullen de meeste huizen een aardbeving niet overleven. Dan zou je zeggen: leid architecten op, maak goede bouwvoorschriften en stop er veel hulpgeld in. Maar op bezoek in Kathmandu blijken die oplossingen niet te werken. Hoe kun je dan wel veiligere huizen bouwen? Lees hier het artikel terug Over de fotograaf De fotograaf die de noodhulpsector in beeld bracht, is Pieter van den Boogert. Eerder maakte hij het prijswinnende fotoboek What We Wear, over de kledingindustrie. Bekijk hier eerder werk van Pieter

Deze serie wordt mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten De website van het Fonds BJP. en het Postcode Loterij Fonds voor Journalisten van Free Press Unlimited. De website van het Postcode Loterij Fonds.