Kabinetcheck: ‘Mannen en vrouwen zullen gelijker worden beloond’

Het loonverschil tussen mannen en vrouwen is al jarenlang onderwerp van politiek debat. Het kabinet-Den Uyl was in 1973 het eerste kabinet in Nederland dat zich met deze kwestie bezighield. Tot die tijd waren loonverschillen tussen seksen de normaalste zaak van de wereld, ze waren soms zelfs in cao’s vastgelegd, zoals het boek De vrouw beslist. De tweede feministische golf in Nederland vermeldt. Na vele protestacties werd in 1975 de eerste wet van kracht die gelijke lonen voor gelijk werk bij mannen en vrouwen verplicht stelde.

Gelijk loon voor gelijk werk is dus al jarenlang wettelijk verplicht. Toch heeft het kabinet-Rutte II zich voorgenomen loonverschillen tussen mannen en vrouwen voor gelijke arbeid weg te nemen. Hieruit kunnen we opmaken dat er volgens het kabinet nog steeds sprake is van onwettige discriminatie op basis van geslacht bij de uitbetaling van werknemers.

Zoals al uit het citaat uit het regeerakkoord blijkt, moeten deze ‘nog bestaande loonsverschillen’ worden weggenomen. Hoeveel is hiervan in het kabinetsbeleid terug te zien? Wordt er gewerkt aan strenger toezicht of strengere handhaving? En zijn er al resultaten terug te zien op de werkvloer?

De feiten

Discriminatie op de werkvloer – verschil in beloning bijvoorbeeld – is dus bij wet verboden. Toch kwam de afgelopen jaren uit verschillende onderzoeken naar voren dat er nog wel inkomensverschillen tussen mannen en vrouwen bestaan. Uit een rapport van onderzoeksbureau Regioplan uit 2006 bleek bijvoorbeeld dat de inkomensverschillen tussen mannen en vrouwen bij bepaalde beroepen oplopen tot meer dan 20 procent.

Recentere onderzoeken van onder andere het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Loonwijzer.nl spreken respectievelijk over verschillen van 18,5 procent gemiddeld, of 13 procent bij de overheid en 20 procent in het bedrijfsleven. In 2013 namen deze verschillen wel verder af. Uit cijfers van het CBS blijkt verder dat het loonverschil onder werknemers in overheidsdienst die tussen 23 en 35 jaar zijn, met 0,7 procent in het voordeel van vrouwen uitvalt. Onder deze generatie is er dus sprake van een omgekeerd loonverschil.

Uit een rapport bleek dat de inkomensverschillen tussen mannen en vrouwen bij bepaalde beroepen oplopen tot meer dan 20 procent

Bij deze cijfers is het wel van belang om ons één ding te realiseren. Het gaat hier om ongecorrigeerde cijfers. Dit houdt in dat er bij deze gemiddelden nog geen rekening is gehouden met achtergrondkenmerken als contractduur, arbeidsduur, leeftijd of opleidingsniveau.

PvdA-Kamerleden Keklik Yücel en Mariëtte Hamer stelden in 2013 Kamervragen over de grote verschillen in inkomen tussen mannen en vrouwen. Ze deden dit op basis van ongecorrigeerde cijfers die afkomstig waren uit een Europees rapport.

Staatssecretaris Jetta Klijnsma beantwoordde de Kamervragen door te stellen dat het volgens het kabinet onverstandig is om conclusies te trekken op basis van deze ongecorrigeerde cijfers. De gecorrigeerde cijfers laten namelijk veel lagere verschillen zien, van gemiddeld 7 procent bij de overheid en 8 procent bij het bedrijfsleven.

En zelfs deze gecorrigeerde cijfers kunnen niet volledig aan discriminatie worden toegewezen. ‘Werknemers kunnen bijvoorbeeld bewust voor een lager salaris kiezen als daar betere secundaire arbeidsvoorwaarden (bijvoorbeeld flexibele werktijden) tegenover staan en ook verschillende onderhandelingsvaardigheden kunnen bijdragen aan het beloningsverschil,’ aldus Klijnsma.

Desondanks heeft het ministerie, mede op basis van de cijfers van het CBS, aan de Sociaal-Economische Raad (SER) de opdracht gegeven advies te geven over de verdere aanpak van discriminatie op de werkvloer, waaronder man-vrouwdiscriminatie. Het ministerie vroeg onder andere advies over acties die kunnen bijdragen aan het voorkomen en bestrijden van ongelijke beloningen.

‘Voldoende geregeld’

De SER concludeerde dat er op dit gebied qua wetgeving al voldoende is geregeld in Nederland. In plaats van strengere wetgeving of strenger toezicht op discriminatie, adviseert de raad de overheid om met name in te zetten op bewustwording. Want, zo stelt de SER: ‘Discriminatie is maar een deel van het loonverschil.’ ‘Het echte grote verschil komt doordat mannen en vrouwen andere keuzes maken op werkgebied. Waarbij vrouwen vaker financieel minder lonende keuzes maken.’

De bewustwordingscampagne ‘Waar is mijn € 300.000?’, die gestart is op initiatief van Woman Inc. en Loonwijzer.nl, is een voorbeeld van een campagne die op goedkeuring kan rekenen van de SER. Dit bewustwordingsinitiatief wordt dan ook mede ondersteund door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De campagne probeert vrouwen bewust te maken van het feit dat zij over hun werkzame leven gemiddeld drie ton minder verdienen dan mannen. Hij richt zich daarbij primair op de keuzes die je als werknemer gedurende je carrière maakt, zoals de keuze voor werkgever en contractduur.

Actieplan

De regering ondersteunt niet alleen losse projecten, ze stelde ook een actieplan op voor de verdere aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie. In dit actieplan vinden we verschillende actiepunten terug die zich richten op loonverschillen tussen mannen en vrouwen. Zo is het CBS verzocht nog dit jaar een vernieuwde versie van het onderzoek Gelijk loon voor gelijk werk? te publiceren, om nieuw inzicht in de loonverschillen te krijgen.

Ook doen de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Sociale Zaken en Werkgelegenheid een casestudy naar gelijke man-vrouwbeloningen bij hogescholen en in de private verzekeringsbranche. Daarnaast steunt de regering bestaande initiatieven die in het SER-rapport worden aangehaald, bijvoorbeeld dat van Talent naar de Top, FNV Vrouw en Women Inc. en vraagt ze werknemersorganisaties deze bij hun leden onder de aandacht te brengen. Daarbij is er een wetswijziging in de maak die ‘naming en shaming’ van bedrijven die nog wel discrimineren, op basis van welke persoonlijke eigenschap dan ook, mogelijk maakt.

De zzp’er?

Wat wel opvalt aan de maatregelen is dat deze vooral gericht zijn op werknemers in loondienst. Het kabinetsbeleid besteedt weinig tot geen aandacht aan bestaande inkomensverschillen onder de steeds groter wordende groep zzp’ers, momenteel ruim 1,15 miljoen in Nederland. Terwijl twee onderzoekers van de Erasmus Universiteit dit jaar tot de conclusie kwamen dat het inkomensverschil tussen mannelijke en vrouwelijke zelfstandigen nog veel groter is: vrouwen verdienen gemiddeld 60 procent minder dan mannen.

Of discriminatie hierbij de belangrijkste oorzaak is, is echter de vraag. Zo wordt in het onderzoek zelf al gesteld dat vrouwen vaker dan mannen in minder betalende sectoren actief zijn, vaker een onderneming starten met beperktere managementervaring en gemiddeld minder tijd aan hun onderneming besteden. Ook hier wordt de kloof dus met name veroorzaakt door de gemaakte keuzes.

Conclusie: goed op weg

We kunnen concluderen dat het kabinet-Rutte II wat betreft zijn actieve inzet voor het verkleinen van nog bestaande loonverschillen tussen mannen en vrouwen goed op weg is. Het zet zich inderdaad in om bestaande loonverschillen tussen mannen en vrouwen weg te nemen, ook wanneer deze niet op basis van discriminatie zijn ontstaan. Op advies van de SER zet de regering in op verdere bewustwording van arbeidskeuzen bij vrouwen, wat uiteindelijke loonverschillen kan verkleinen.

Wel richten de campagne en het beleid zich volledig op mensen in loondienst. Voor het grote aantal zzp’ers in Nederland is geen beleid ontwikkeld, terwijl uit onderzoek blijkt dat ook daar grote verschillen in inkomen tussen mannelijke en vrouwelijke ondernemers bestaan.

Of er al verdere ontwikkelingen zijn terug te zien op de werkvloer (of vooral: in de portemonnee) is nog niet bekend. Dit weten we waarschijnlijk pas wanneer de door het kabinet gevraagde update van het CBS-rapport beschikbaar is.

Renée Zijlstra en ik maken deel uit van het factcheckcollectief de Pinokkiofactor.