Hoe grote idealen langzaam doordringen tot het grote geld

Stel je voor: de NSA presenteert een rapport over het belang van privacy, Poetin houdt een lezing over de kracht van vrije media en Albert Verlinde kondigt een serie diepte-interviews aan met mensen die iets zinnigs te melden hebben. En dat dan allemaal in één week.

Klinkt nogal onwaarschijnlijk, nietwaar?

Toch was afgelopen week zo’n week: een week waarin grote bedrijven en machtige mensen idealen verkondigden die volledig haaks staan op hun eigen verleden en verdienmodel. Het begon met een boekje van Hans Stegeman, hoofd Internationaal Onderzoek bij de Rabobank. Inderdaad: die ‘bank met ideeën’, die het in de afgelopen tijd wel een goed idee vond om rentestanden te manipuleren en de huizenzeepbel nog wat verder op te blazen.

Maar zonder gekheid: Stegeman schreef een uitstekend en doorwrocht rapport. Titel: ‘Vooruitgang in de nieuwe economische realiteit.’ De hoofdeconoom lanceert een frontale aanval op het bbp als maatstaf van vooruitgang. Of zoals Wiebe Draijer, de bestuursvoorzitter van de Rabobank, in het voorwoord noteert: ‘Het grote aantal mankementen én het feit dat het niet houdbaar is op lange termijn verklaren het bbp-groeimodel in de ogen van onze economen min of meer failliet.’

Dit is nogal wat.

Een van de grootste banken van Nederland stelt dat economische groei niet langer heilig is

Een van de grootste banken van Nederland stelt dat economische groei niet langer heilig is. Volgens Stegeman is ons oude vooruitgangsgeloof zowel ecologisch, sociaal als financieel onhoudbaar. De implicaties zijn enorm, zeker voor de Rabobank. ‘De hefboom in de financiële sector’ zal ‘op termijn geleidelijk omlaag moeten,’ schrijft Stegeman, en ‘systemen die bubbels tegengaan zijn evenzeer nodig.’ Vrij vertaald: banken moeten minder risico’s nemen en de financiële sector zal in zijn geheel moeten krimpen. (En reken maar dat bankiers dan minder gaan verdienen.)

Maar de Rabobank gaat nog verder. Voor iedereen zullen er ‘prikkels om te consuminderen’ nodig zijn. Denk aan: hogere belastingen op consumptie en, jawel, ‘advertentiebeleid.’ Stegeman sluit af met het understatement van het jaar als hij opmerkt dat dit alles ‘nog wel wat aan mentaliteits- en beleidsveranderingen’ vergt. We hebben het hier over een totale revolutie in het economische denken.

Een dag na het Raborapport presenteerden de ‘Big Four’ (de fiscale adviesbureaus PwC, EY, Deloitte en KPMG) hun visie op de toekomst. En wat blijkt: ook zij lijken een metamorfose door te maken. Van op winst beluste adviesparasieten naar idealistische duurzaamheidshippies. De Big Four willen dat we naar een ‘circulaire economie’ gaan, waarin afval niet langer bestaat omdat alles wordt hergebruikt. Daarvoor zullen we arbeid veel minder moeten belasten en grondstoffen veel meer.

Volgens de consultants zou een kolossale belastingverschuiving van 34 miljard euro, van arbeid naar grondstoffen en consumptie, al 280.000 nieuwe banen op kunnen leveren. En als we de btw op reparatie en onderhoud ook nog even afschaffen, dan levert dat nog eens 87.000 banen op. Beste minister Asscher, mocht u meelezen, dit is nu wat we een ‘banenplan’ noemen.

Een dingetje nog: er staat een vrij uitgebreide disclaimer onder aan het rapport van de Rabobank. ‘Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend,’ lezen we. ‘Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.’ Want ja: het ligt voor de hand dat we weer eens twee boekjes vol gezellige idealen hebben gelezen die in de praktijk weinig zullen uithalen. Boekjes die zijn geschreven door de afdeling ‘idealen’ (vroeger nog gewoon de afdeling ‘marketing’) – een afdeling die strikt gescheiden blijft van de afdeling ‘geld verdienen.’

Maar toch: ideeën zijn nooit onschuldig. Dat nu zelfs de Rabobank en de Big Four de ideeën debiteren waar dissidente economen en duurzaamheidsgoeroes al jaren voor pleiten – dat is een belangrijke stap. Want als de transitie naar een andere samenleving zich érgens moet doorzetten, dan is het hier. Niet in de suffe moestuintjes, muffe collegezalen of op de marginale websites waar al jaren wordt geroepen dat het allemaal anders moet, maar in de vergaderzalen van de ministeries en in de boardrooms van het grote geld, waar de ideeën van de mensen die nog niet zo lang geleden als gekkies werden weggezet nu ook zijn doorgedrongen.

‘Eerst negeren ze je, dan lachen ze om je, dan vechten ze tegen je en dan win je,’ merkte Mahatma Gandhi eens op. Hij vergat de laatste stap: ‘En dan praten ze je na.’