2015 wordt het jaar van klimaatactie (en vier andere voorspellingen over het klimaat)

In november was De Achterkant van het Gelijk terug op tv. De VARA maakte een speciale uitzending over het klimaatprobleem,met Marcel van Dam als presentator. In het panel zaten onder meer oud-Shelltopman Jeroen van der Veer en Ed Nijpels, oud-milieuminister en tegenwoordig hoofd van de borgingscommissie van het energieakkoord dat Nederland groener moet maken. Het was betrekkelijk saaie televisie (in het publiek dommelden de mensen soms weg), maar wel informatief. Alle aanwezigen waren het erover eens dat het klimaatprobleem grootschalige gevolgen heeft.

Wat we eigenlijk nodig hadden om iets aan het klimaatprobleem te doen, zeiden Van der Veer en Nijpels meermaals, was een ramp. Flink wat ellende. ‘Het ontbreekt aan urgentie,’ zei Nijpels. Burgers zouden van klimaatverandering wakker moeten liggen, dán zouden politici doen wat nodig is. ‘Als je een paar echt grote schokken krijgt,’ zei Van der Veer, waarschijnlijk doelend op overstromingen, orkanen of sociale onrust als gevolg van klimaatverandering, ‘dan heb je een concrete dreiging, dan zijn mensen misschien wél bereid om beter samen te werken.’

Vorig jaar schreven wij in ons overzicht van de energie- en klimaattrends voor 2014 (en daarna) dat de CO2-uitstoot wereldwijd zou blijven stijgen. We voorspelden ook dat duurzame energie zou blijven groeien. Het waren, eerlijk gezegd, nogal veilige voorspellingen, die we dit jaar zouden kunnen herhalen. De fossiele en de groene economie bestaan voorlopig naast elkaar: de spectaculaire groei van het aantal zonnepanelen en windmolens neemt de behoefte aan goedkope energie uit bijvoorbeeld kolen niet zomaar weg.

Dé vraag van 2015 heeft dan ook alles te maken met het dilemma dat Van der Veer en Nijpels aanstipten. Gaat de wereld wachten op de ‘grote schokken’ die de klimaatverandering zal veroorzaken, of komen we voor die tijd in actie om fossiele brandstoffen uit te faseren? Een antwoord in vijf voorspellingen.

1. Energiebedrijven zwemmen steeds meer met de stroom mee (ze moeten wel)

De grote Europese elektriciteitsproducenten zijn de afgelopen jaren door schade en schande wijs geworden. Bedrijven als RWE en E.ON waren de afgelopen tien jaar zo druk met hun nieuwe fossiele centrales dat ze de impact van de gestage groei van groene stroom grotendeels over het hoofd zagen.

E.ON is het eerste grote conventionele energiebedrijf dat het roer radicaal omgooit. Op 1 december maakte het bedrijf bekend dat het zichzelf opsplitst: alle kolen-, gas- en kerncentrales worden in één bedrijf samengevoegd en in 2016 afgestoten. E.ON gaat verder als bedrijf voor groene energie en consumentendiensten.

Achteraf zal de ommekeer van E.ON weleens historisch kunnen blijken, omdat het bedrijf openlijk erkent dat het niet langer succesvol kan zijn in zowel de grijze als de groene economie: het moet kleur bekennen. De komende jaren zullen andere bedrijven E.ON volgen. Kolenkampioen RWE wil bijvoorbeeld ‘manager’ worden van het nieuwe, groene energiesysteem van de toekomst.

Dat niet alleen sprake is van mooie woorden maar van een serieuze cultuurverandering blijkt ook uit een ander dossier, dat van de bloedkolen. Onder leiding van vredesorganisatie PAX voeren non-gouvernementele organisaties al jaren campagne tegen de omstandigheden in steenkoolmijnen in Colombia waar de Nederlandse bedrijven hun kolen inkopen. Dit jaar gaven Essent, Nuon en de andere bedrijven eindelijk mee. Ze spraken zich hardop uit tegen de mensenrechtenschendingen in Colombia, en ze tekenden een convenant om een einde te maken aan de winning van bloedkolen. PAX sprak van een ‘doorbraak op weg naar genoegdoening van de Colombiaanse slachtoffers.’

Dat maatschappelijke campagnes gericht op energiebedrijven steeds meer effect hebben, blijkt ook uit het succes van de ‘divesteer’-beweging. Actievoerders over de hele wereld proberen institutionele investeerders, zoals pensioenfondsen en universiteiten, zover te krijgen dat ze hun aandelen in fossiele bedrijven van de hand doen (dat ze ‘divesteren,’ dus). Het idee dat aandelen in fossiele bedrijven uiteindelijk waardeloos zullen blijken – omdat de fossiele brandstoffen toch niet verbrand kunnen worden – wordt steeds populairder. Bank of Englandpresident Mark Carney onderschreef die theorie onlangs, en de Amerikaanse klimaatgezant van Obama, Todd Stern, zei dat een groot deel van de fossiele brandstoffen ‘uiteraard’ in de grond moet blijven. Toenemende druk op de fossielebrandstofbedrijven dus, ook in 2015.

2. Het blijft rommelen in Groningen

In 2014 waren er in Groningen minder aardbevingen dan de voorgaande jaren. Maar de frustratie en woede onder burgers nemen nog steeds toe. Zij vinden dat de overheid te weinig doet en dat de Nederlandse Aardolie Maatschappij de schade aan hun huizen niet adequaat aanpakt. In reactie op een beving die afgelopen september ook de stad Groningen trof, heeft minister Henk Kamp (VVD, Economische Zaken) aangekondigd volgend jaar weer iets minder gas te winnen. Toch zullen de aardbevingen aanhouden, want volgens experts heeft het verminderen van aardgaswinning pas later effect op het al dan niet ontstaan van aardbevingen.

De onvrede hierover zal ook in 2015 een voedingsbodem blijken voor alternatieven. Zoals Grunneger Power, een energiecoöperatie die zoveel mogelijk mensen in Groningen energieproducent in plaats van -consument wil maken.

3. We gaan niet naar schaliegas boren

De beweging voor een ‘schaliegasvrij’ Nederland is een daverend succes. Wat in 2010 begon als het verzet van één man – Willem Jan Atsma – tegen een mogelijke proefboring in zijn woonplaats Haaren, is in vier jaar tijd uitgegroeid tot een beweging om rekening mee te houden. Inmiddels hebben 223 gemeenten en 10 provincies zich ‘schaliegasvrij’ verklaard, wat wil zeggen dat ze een verklaring ondertekenden waarin staat dat ze niet willen dat onder hun grond naar schaliegas geboord wordt.

Diederik Samsom deed de rest. Hij zei het schijnbaar uit het niets, begin december, maar hij zei het echt: schaliegas hoort wat de PvdA betreft niet bij de toekomstige energievoorziening van Nederland. GroenLinks was er als de kippen bij om zijn woorden in een motie vast te leggen en een week later stemde een meerderheid van de Tweede Kamer in met een moratorium op schaliegasboringen zolang het huidige kabinet zit. De kans dat we in 2015 naar schaliegas gaan boren is dus zo goed als nul.

4. Energiebesparing wordt hot!

Nou ja, dat moeten we nog zien. We voorspelden het vorig jaar ook, dat energiebesparing populair zou worden. Een echte vlucht nam het niet en dat is vanuit een klimaatperspectief jammer, want volgens het Internationaal Energieagentschap kan energiebesparing tot 2050 voor bijna veertig procent van de nodige mondiale ­CO2-reductie zorgen.

Actieorganisatie voor duurzaamheid Urgenda liet dit jaar met een experiment op Texel zien dat een doorsnee woning voor 35.000 euro ‘energieneutraal’ gemaakt kan worden. Dat is volgens Urgenda ‘het bedrag dat een gemiddeld Nederlands gezin in 15 jaar gemiddeld kwijt is aan energiekosten.’ Kortom: zulke investeringen verdienen zich altijd terug, wat een redelijke grond is om meer van dit soort projecten te verwachten in 2015.

Maar als energiebesparing inderdaad hot wordt, dan komt dat door Silicon Valley. Google stak afgelopen jaar 3,2 miljard euro in Nest Labs, de maker van een thermostaat die zo slim is dat energiebesparing zo ongeveer vanzelf gaat. Apple werpt zich in dezelfde arena: het kondigde de HomeKit aan, waarmee gebruikers de apparaten in hun huis op afstand aan- en uit kunnen schakelen. Ook dat zou tot energiebesparing moeten leiden.

5. In Parijs wordt een wereldwijd klimaatakkoord gesloten

Zoals de vorige voorspellingen laten zien kan een grote omslag komen van burgers, bedrijven of overheden. Maar deze zal alleen structureel zijn als hij door alle drie wordt gedragen. Op het gebied van klimaatactie zien we dat nu gebeuren: burgers, bedrijven én overheden komen stapje voor stapje in beweging voor een duurzamere toekomst. Niet allemaal tegelijk, niet eenduidig, maar er is onmiskenbaar beweging. In december 2015, bij de volgende grote klimaatconferentie in Parijs, moet dat culmineren in een wereldwijd klimaatakkoord.

De burgers lieten zich op 21 september van dit jaar massaal zien. In New York gingen meer dan driehonderdduizend demonstranten de straat op om te pleiten voor klimaatactie. VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon was erbij en noemde klimaatverandering ‘the defining issue of our time.’ In Londen sloten veertigduizend mensen zich aan bij de mars richting het Britse Lagerhuis, in Amsterdam-Noord kwamen ook een paar duizend mensen bij elkaar. Greenpeace had iemand meegenomen in een ijsberenpak, leden van Milieudefensie waren verkleed als pinguïn. Wereldwijd werden er die dag 2700 evenementen georganiseerd.

Klimaatactivisten zijn doelbewust bezig een massabeweging te creëren. Ze gebruiken This Changes Everything,het spraakmakende boek van Naomi Klein, als leidraad. Of ze volgen Leonardo DiCaprio, die zich afgelopen jaar overal liet zien waar het klimaat op de agenda stond. Of een organisatie als 350.org, die snel aan populariteit wint. Van deze nieuwe klimaatbeweging zullen we in 2015 nog veel meer zien.

Het bedrijfsleven en de financiële wereld spreken zich ook steeds duidelijker uit. Dit jaar pleitte een groep van mega-investeerders – die gezamenlijk 24 biljoen dollar in vermogen vertegenwoordigt – voor beprijzing van CO2-uitstoot en een ambitieus klimaatakkoord. Een groep van oud-presidenten en gezaghebbende economen bracht onder de noemer New Climate Economy een vergelijkbaar pleidooi uit. In Amerika zeiden belangrijke CEO’s hardop dat ze zich grote zorgen maakten over de risico’s van klimaatverandering, met figuren als Henry Paulson en Michael Bloomberg als boegbeelden. The Economist zag in de vele initiatieven het bewijs van ‘een aanzienlijke mentaliteitsverandering.’ In Nederland werd een nieuwe ‘klimaatcoalitie’ gepresenteerd, met daarin bedrijven als DSM, Philips en FrieslandCampina. Multinationals als Ikea, Nestlé en H&M hebben beloofd in 2020 op 100 procent groene stroom te draaien.

Langzamerhand ontstaat bij burgers, bedrijven én overheden een gedeeld gevoel van urgentie

Zelfs overheden waarvan niemand het verwachtte, zetten nu stappen. China en de VS, de twee grootste broeikasgassenuitstoters, kwamen in november plotseling naar buiten met een akkoord waarover ze in het geheim al negen maanden onderhandelden. Amerika beloofde de uitstoot van broeikasgassen in 2025 met 26 tot 28 procent te verminderen ten opzichte van 2005; China beloofde de uitstoot in 2030 te laten pieken, om hem daarna af te bouwen. Greenpeace noemde de deal ‘historisch’ en ‘enorm bemoedigend.’

En zo waren er meer successen. Er werd bijna 10 miljard euro toegezegd aan het Groene Klimaatfonds van de VN – geld dat is bedoeld om ontwikkelingslanden te helpen met klimaatactie. In Lima werd een klimaatakkoord gesloten. ‘The text went from weak to weaker to weakest and it’s very weak indeed,’ zei Sam Smith, de klimaatdirecteur van het Wereld Natuur Fonds. Maar er lag wél een akkoord en op weg naar Parijs was dat een belangrijke stap: in deze fase is breed draagvlak belangrijker dan ambitie, analyseerde de Amerikaanse milieueconoom Robert Stavins op zijn blog.

Kortom: langzamerhand ontstaat bij burgers, bedrijven én overheden een gedeeld gevoel van urgentie. ‘Nu harder ingrijpen vermindert de noodzaak later extreme maatregelen te nemen om binnen veilige uitstootlimieten te blijven,’ zei Achim Steiner, directeur van het milieubureau van de VN, in november. Als de tendensen van 2014 zich volgend jaar voortzetten, kan er in Parijs een serieus klimaatakkoord komen.

Misschien lukt het dan toch zonder de ‘grote schokken’ waar Jeroen van der Veer het in De Achterkant van het Gelijk over had en zonder de ellende waar Nijpels over sprak. Een aardschok in Groningen, een miljardenverlies bij een energiebedrijf, een dure energierekening, een gemiste kans. Het zou genoeg moeten zijn.

Enkele passages uit dit verhaal verschenen eerder in een verhaal over de Europese energietransitie dat wij voor De Onderzoeksredactie schreven en dat verscheen in De Groene Amsterdammer.