Wie de wereld wil verbeteren, moet te vroeg gelijk hebben

Je hebt van die ideeën die als ze voor het eerst worden voorgesteld ronduit gestoord lijken, maar een eeuw later als doodgewoon mensenrecht worden beschouwd. Denk aan het einde van de slavernij, het algemeen kiesrecht, vrouwen op de arbeidsmarkt en het homohuwelijk. Stuk voor stuk werden deze verworvenheden aanvankelijk weggezet als onverantwoordelijk, onmogelijk en onwenselijk. Totdat ze ineens een hoeksteen van de beschaving bleken te zijn.

Zo kwam ik afgelopen week nog een hilarisch filmpje uit 1954 tegen, over ‘de keuken der toekomst.’

YouTube

Je hoort het goed. ‘De huisvrouw van de toekomst zal uit deze keuken niet meer zijn weg te slaan,’ glundert de voice-over van het Polygoonjournaal. ‘En dat heeft bepaalde voordelen.’

Het is moeilijk om niet in de lach te schieten. In werkelijkheid ging het namelijk een tikje anders. De komst van de wasmachine, de stofzuiger en de keuken van de toekomst maakten de weg vrij voor de vrouwelijke bestorming van de arbeidsmarkt. Tot 1956 mochten getrouwde vrouwen niet eens zelf een overeenkomst afsluiten en betekende trouwen automatisch ontslag. Anno 2015 hebben bijna nergens ter wereld zo veel vrouwen een baan als in Nederland.

Tot 1956 mochten getrouwde vrouwen niet eens zelf een overeenkomst afsluiten en betekende trouwen automatisch ontslag.

Maar terwijl je zit te gniffelen over het Polygoonjournaal van toen bekruipt je een ongemakkelijk gevoel. Misschien dat ze in 2075 ook in een scheur liggen om onze kijk op de toekomst. Want net als in 1954 verwachten ook wij veel van de technologie, de robots en de iPhone 15, maar denken we weinig aan de morele en sociale revoluties die ons te wachten staan.

Natuurlijk, het zal niet van de ene op de andere dag gebeuren. Morele revoluties vinden altijd sluipend plaats. En belangrijker nog: het zal niet vanzelf gaan. De Vlaamse filosoof Philippe van Parijs merkte eens op dat het de taak van wereldverbeteraars is om ‘te vroeg gelijk te hebben.’

Als je het nieuws volgt over PvdA’ers en VVD’ers die kissebissen over procenten in plaats van ideeën, over een coalitie die in een ‘kerstcrisis’ belandt als drie senatoren doen waarvoor ze op hun zetel zitten en over een oppositie van D66’ers en CDA’ers die het grotendeels eens is met het kabinet, en als je dan ook nog het commentaar volgt van de Ferry Mingelens van deze wereld die vooral opgewonden raken van ‘ophef’ (maakt niet uit waarover) en voor wie een idee niet bestaat als er niet naar wordt gevraagd in de laatste peiling van Maurice de Hond, dan begin je langzaamaan te begrijpen waarom er zo weinig vernieuwends uit Den Haag en Hilversum komt.

Maar dan is het ook belangrijk om te onthouden dat het mediacircus dat we ‘de politiek’ noemen aan het einde van de keten staat. Deze politiek vormt de tijdsgeest niet, ze volgt hem.

De Politiek met een hoofdletter wordt ondertussen bedreven door die burgers, denkers en ondernemers die onze oude ideeën op de proef durven te stellen. Dit proces verloopt trager, maar is uiteindelijk een stuk invloedrijker. Er zijn nu al heel wat ideeën die misschien niet worden verkondigd in de Trêveszaal en die zelden worden behandeld aan de tafels van Matthijs van Nieuwkerk en Humberto Tan, maar die in 2075 misschien wel als een doodgewoon mensenrecht worden beschouwd. En er zijn vast ook dingen die we nu normaal vinden, maar straks door en door pervers.

Ik noem maar wat: misschien dat het eten van vlees ooit als barbaars wordt beschouwd, evenals dat we kannibalisme nu beestachtig vinden. Misschien dat we grenzen en paspoorten eens als gruwelijke vormen van discriminatie zien, evenals we slavernij nu abject vinden. Of misschien dat het huwelijk, het kapitalisme of onze privacy barbaarse relikwieën worden, evenals polygamie, het feodalisme of televisie zonder Albert Verlinde dat nu zijn.

Uiteindelijk weet niemand wat de toekomst voor ons in petto heeft. Die toekomst wordt immers niet bepaald door de robots, de algoritmes en de keukens van de toekomst, maar door mensen die te vroeg gelijk hebben. En krijgen. Mocht je de ideeën van die gekkies nu nog onverantwoordelijk, onmogelijk en onwenselijk vinden, kijk dan nog even naar het Polygoonjournaal van 1954.

Democratiedebat in Buitenhof Afgelopen zondag was ik samen met de socioloog Willem Schinkel en de filosoof Rutger Claassen te gast in het programma Buitenhof. Onderwerp: ‘crisis in de democratie’. Bekijk het debat hier terug De dag dat de discriminatie van mannen opdook in de statistieken Onlangs verscheen de Emancipatiemonitor 2014. Het lijkt een kwestie van tijd voordat dit rapport vooral over mannen zal gaan. Lees de column hier Hoe ideeën de wereld veranderen Het is een harde waarheid: mensen veranderen bijna nooit van mening. Toch wordt de geschiedenis geregeerd door ideeën, alleen op een heel andere manier dan politici en journalisten vaak denken. Lees het artikel hier