Dossier Staatsgeheimen, waarin Lynn Berger en ik op zoek gingen naar verhalen in archieven die ooit geheim waren, is gesloten. Naast archieven hebben we voor deze serie ook veel literatuur geraadpleegd over geheimhouding, transparantie, en de mechanismen daarvan. Hieronder delen we een selectie van onze favoriete boeken en artikelen, voor wie er toch nog geen genoeg van heeft gekregen.
Sissela Bok: Secrets. On the Ethics of Concealment and Revelation (1982)
Het boek Secrets, van Harvard-filosoof Sissela Bok, werd geschreven in 1982 maar voelt nog altijd als een van de meest heldere uiteenzettingen van de ethische dilemma’s rondom geheimen die er zijn. Bok bespreekt zowel de persoonlijke noodzaak van geheimhouding als de maatschappelijke werking ervan – zoals bijvoorbeeld in het geval van staatsgeheimen.
Rahul Sagar: Secrets and Leaks. The Dilemma of State Secrecy (2013)
Rahul Sagar, politicoloog aan Princeton University, zet in dit boek de verhouding tussen macht, nationale veiligheid, en geheimzinnigheid uiteen. Geheimzinnigheid is vaak noodzakelijk voor veiligheid, maar het risico op machtsmisbruik ligt altijd op de loer. Sagar breekt een lans voor het anoniem lekken van informatie om zulk misbruik aan het licht te brengen, maar met de nodige mitsen en maren over hoe het publiek en de pers met zulke ‘lekkers’ moeten omgaan.
Andy Greenberg: This Machine Kills Secrets (2013)
WikiLeaks, de klokkenluidersorganisatie die in 2010 een ongekende hoeveelheid diplomatische telegrammen de wereld in slingerde, hangt een filosofie van radicale transparantie aan. Geheimen leiden in de optiek van deze organisatie altijd tot machtsmisbruik, en transprantie is een wapen en een daad van verzet. De Amerikaanse journalist Andy Greenberg vertelt het verhaal van WikiLeaks en andere ‘hacktiviststs’ die met behulp van technologie alle geheimen de wereld uit willen helpen.
Beatrice de Graaf: Het Archief als Tijdbom (2012)
Sinds 2002 organiseren de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland en het Nationaal Archief de jaarlijkse Ketelaar lezing, waarbij sprekers worden uitgenodigd om over de relatie tussen archieven en de maatschappij te spreken. In 2012 was de beurt aan historica Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht), die in haar lezing, over ‘gevaar en geheimhouding in de staatsarchieven’, mooi uiteenzette hoe archieven als ‘tijdbom’ van gevoelige informatie kunnen dienen.
Deirdre Curtin: Keeping Government Secrecy Safe (2011)
In haar Max Weber lezing van 2011 sprak Deirdre Curtin, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit van Amsterdam, over de almaar groeiende ‘secret government’ in Europa en de Verenigde Staten. Overheden van allerlei niveau’s classificeren steeds meer van wat zij doen, en dit heeft niet alleen consequenties voor de werking van onze democratieën, maar ook voor de veiligheid. In haar pleidooi voor een zorgvuldiger geheimhoudingsbeleid zet ze ook mooi de sociologie en psychologie van geheimhouding uiteen, zoals de socioloog Max Weber die al vroeg wist te schetsen.
Lawrence Lessig: Against Transparency (2009)
Lawrence Lessig, professor aan Harvard Law School, voorvechter van ‘Creative Commons’ en politiek activist, zet in dit genuanceerde essay zijn vraagtekens bij de doelen van de ‘naked transparency movement.’ Ja, schrijft hij, het openbaren van informatie is goed, maar alleen wanneer die informatie op de juiste manier kan worden geïnterpreteerd en er op de juiste manier naar gehandeld kan worden. Wanneer dat niet het geval is, dan kan transparantie soms zelfs meer kwaad dan goed doen – tijd dus om preciezer na te denken over wat voor transparantie we nou eigenlijk willen hebben.
Dit stond er in Dossier Staatsgeheimen:
Het Dossier Staatsgeheimen is hierbij geopend. Naar welke geheimen zijn jullie benieuwd?
De overheid heeft duizenden geheimen. Die worden bewaard in archieven, maar komen na verloop van tijd in de openbaarheid. Wat zijn de feiten die vijftig of vijfenzeventig jaar geleden het daglicht niet konden verdragen? Een zoektocht naar de spannendste, mooiste en verrassendste verhalen.
Wat het archief van “foute” Nederlanders ons leert over ons oorlogsverleden
Naar schatting één op de drie Nederlanders heeft "foute" voorouders. Anoek Nuyens dook in het meest doodgezwegen archief van Nederland en ontdekte daar het kleine kwaad dat in ons allemaal schuilt.
Een geheim dossier over Suriname is gewoon in te zien in een archief in Den Haag
Sinds de militaire coup van Desi Bouterse in Suriname in 1980 wordt er veel gespeculeerd over de rol van Nederland. Oud-minister Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) weigert een deel van het onderzoek naar de Nederlandse betrokkenheid openbaar te maken. De reden? Privacy van de betrokkenen. Vreemd, want Anoek Nuyens vond in een openbaar dossier precies het soort informatie dat de overheid geheim wil houden.
Wat doe je als je een staatsgeheim in je bezit hebt?
Tijdens het archiefonderzoek naar de Sergeantencoup van Desi Bouterse in Suriname in 1980, stuitte Anoek Nuyens op een geheim dossier. Dat bleek per ongeluk openbaar te zijn. In deze update vertelt ze wat inmiddels de status van het dossier is.
De kraakbeweging kraakte niet alleen, maar gooide ook politiegeheimen op straat
De kraakbeweging wordt vooral geassocieerd met het bezetten van leegstaande panden. Maar ook het openbaar maken van geheime documenten hoorde bij het kraken, ontdekten we in het Staatsarchief in Amsterdam. In deze aflevering van Dossier Staatsgeheimen blikt voormalig kraker Jack van Lieshout terug op de tijd waarin krakers transparantie inzetten als wapen.
In België kun je niet uitzoeken wat opa of oma in de oorlog heeft uitgespookt
In België is de herdenking van de Tweede Wereldoorlog afgeschaft. De dossiers uit deze periode blijven bovendien gesloten, uit vrees dat ‘bepaalde passies’ zullen oplaaien. In Dossier Staatsgeheimen schrijft Anoek Nuyens over de strijd van historici voor meer openheid over het verleden.
De Indonesië-archieven vertellen ons alles, en daarmee ook niets
Wat beweegt een land dat net een wereldoorlog achter de rug heeft ertoe om direct de volgende oorlog in te duiken? En waarom lukt het maar niet die oorlog een oorlog te noemen, zelfs na al die jaren? Een zoektocht naar antwoorden.
Hoe geheim is het verleden van de geheime diensten?
De meeste overheidsdocumenten worden na verloop van tijd openbaar. Bij de inlichtingen- en veiligheidsdiensten ligt dat net wat ingewikkelder. Hoe openbaar is het verleden van de geheime diensten van Nederland en België? Een gesprek met historicus Constant Hijzen en onderzoeksjournalist Kristof Clerix.
Wat onze geheimen over onszelf openbaren
Er is weinig zo spannend en aantrekkelijk als een geheim. In de laatste aflevering van ‘Dossier Staatsgeheimen’ stellen we de vraag: Wat openbaren onze geheimen over ons als samenleving?
Deze serie wordt mede mogelijk gemaakt door het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten, en kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.
