Dit is de pil die de feesten en oorlogen in het Midden-Oosten draaiende houdt

Captagon. In Europa kent bijna niemand het, in het Midden-Oosten is het gebruik wijdverbreid. ‘Je vergeet iedereen om je heen, je hallucineert en alles is beter. Je hebt zoveel ideeën,’ zegt Khaled (19), een Libanees die verslaafd is aan de drug. Hij is dun en draagt een zwarte capuchontrui. Zijn pupillen zijn gigantisch.

Hij is niet de enige die de pillen, die eruitzien als witte of lichtbruine M&M’s, graag slikt. Van alle amfetamine, het basisingrediënt van Captagon, die wereldwijd wordt onderschept, wordt volgens de Verenigde Naties meer dan de helft in het Midden-Oosten gevonden. De VN schatten dat 0,2 procent van de bevolking amfetamines gebruikt. Ter vergelijking: 0,05 procent zou cocaïne gebruiken. En in 2012 werd er meer dan 21 ton aan Captagonpillen gevonden. De grootste vondsten? In Saoedi-Arabië, waar meer dan de helft van dat aantal werd gevonden, en in Jordanië en Syrië.

Gebruikersdata zijn er niet; drugs zijn een taboe in het Midden-Oosten. Het is in ieder geval niet de meest gebruikte drug in de regio; cannabis is populairder. Maar de handel erin brengt miljoenen op en groeit hard: door het conflict in Syrië wordt er steeds meer Captagon geproduceerd.

‘Captagon wordt vooral gemaakt in Syrië, het wordt dan naar Libanon gesmokkeld en dan geëxporteerd naar de Golf,’ aldus kolonel Ghassan Chamseddine, hoofd van Libanons antidrugsbrigade. Zijn agenten vonden de afgelopen achttien maanden 55 miljoen Captagonpillen. Smokkelwaar verstopt in airconditioners, metalen buizen en meubels. Hij schat dat wat hij vindt maximaal 20 procent is van wat er daadwerkelijk wordt geproduceerd.

De miljoenen pillen gaan vooral naar de Golflanden; de Verenigde Arabische Emiraten, Koeweit, Qatar, Bahrein en Saoedi-Arabië, waar de prijs van een Captagonpil omhoogschiet. Het productieproces is goedkoop en makkelijk, amfetamine, ether en cafeïne zijn de basisingrediënten. Op straat in Libanon koop je de pillen voor vijf euro, een lokale dealer betaalt drie euro aan de lokale producenten. In Saoedi-Arabië, Koeweit of de Verenigde Arabische Emiraten kost een pil zestien euro, aldus kolonel Chamseddine.

Wat doet de pil?

In 1961 werd Captagon, officieel fenethylline, ontwikkeld voor ADHD-patiënten. Maar in 1986 werd het middel door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in de ban gedaan omdat het te verslavend zou zijn. Al snel daarna startte een industrie van nep-Captagon, pillen gemaakt van verschillende amfetamines, aangevuld met andere uppers – drugs die de gebruiker energie en een goed gevoel geven.

In Saoedi-Arabië wordt Captagon vaak gebruikt door vrachtwagenchauffeurs die wakker willen blijven tijdens lange ritten door de woestijn

Die bestanddelen komen vaak niet uit het Midden-Oosten zelf. Nog steeds wordt er in België, Nederland, Polen en de Baltische staten amfetamine geproduceerd voor export naar het Midden-Oosten, aldus de EU. Het is een drug die vooral onder welgestelde jongeren in de Golfstaten populair is. Een partydrug die ervoor zorgt dat je door kunt blijven feesten. De drug staat ook bekend als seksuele stimuleringsdrug; hij verlengt het uithoudingsvermogen in bed.

En in Saoedi-Arabië wordt hij volgens lokale media ook vaak gebruikt door vrachtwagenchauffeurs die wakker willen blijven tijdens lange ritten door de woestijn.

Een andere verklaring voor de populariteit van de pil is dat hij honger onderdrukt, en daarom populair is bij vrouwen die graag willen afvallen. Dat zegt aldus dr. Justin Thomas, een psychologieprofessor aan de Zayed-universiteit in Dubai.

Bovendien is hij goedkoper dan cocaïne en kun je vrij normaal blijven functioneren. En het feit dat de drug ooit een medicijn was, geeft het een zweem van onschuld. ‘Het ziet eruit als een geneesmiddel en het wordt niet geassocieerd met de lugubere kant van drugs. Mensen hebben niet het idee dat ze een illegale drug slikken,’ zegt Thomas.

Waarom het Midden-Oosten?

Captagon is in het Midden-Oosten populair sinds de jaren tachtig, maar komt voor het eerst echt in beeld aan het begin van deze eeuw. Opeens worden er enorme partijen pillen onderschept, vooral in Syrië, Jordanië en Saoedi-Arabië. In 2009 meer dan 20 ton.

Saoedi-Arabië is de grootste en meest lucratieve afzetmarkt – meer dan een kwart van de wereldwijde onderscheppingen wordt daar gerapporteerd. Zelfs de regering geeft toe dat dat slechts 10 procent van de drugs in omloop betreft. Meer dan de helft van de bevolking is onder de 25, en het gevaar van drugssmokkel drijft de prijs omhoog. En dus wringen smokkelaars uit Jordanië, Syrië en Libanon zich in allerlei bochten om hun waar daar naar binnen te krijgen. Verstopt in ijzeren kabels, airconditioners, autobanden, grote rollen textiel en zelfs in koekjes. Maar het gevaar is groot; in het conservatieve koninkrijk staat de doodstraf op drugssmokkel. In 2013 werden er twee Syriërs voor onthoofd.

Naast de Golflanden is er een nieuwe afzetmarkt: Syrië en Libanon. ‘Het houdt je wakker, het maakt je agressiever, je laat alle remmen los,’ aldus psycholoog Ramzi Haddad, gevestigd in Beiroet. Dat het je scherp houdt, is ook wat het een aantrekkelijke drug maakt voor strijders. Sommige media noemen de drug zelfs ‘jihad meth,’ vanwege de populariteit onder strijders in Syrië.

In klinieken in Tripoli, in Noord-Libanon, komen tijdens de gevechten die daar elke paar maanden tussen soennieten en alawieten uitbreken regelmatig gewonde strijders binnen die Captagon gebruikt hebben. Net als twintig jaar geleden, toen strijders in de Libanese burgeroorlog veel cocaïne gebruikten. ‘Het is heel makkelijk te maken, goedkoop en beschikbaar. Dat is waarom mensen het slikken,’ aldus Haddad.

In Libanon is het vooral populair onder studenten, vertelt Abu Ali, een drugsdealer in de hoofdstad Beiroet die om veiligheidsredenen een bijnaam opgeeft. De straten zijn er ongeplaveid, er is geen elektriciteit, bewoners eten bij kaarslicht en op elke straathoek staat een andere jongen, op de uitkijk voor de politie. ‘De vraag naar Captagon groeit gestaag,’ zegt Abu Ali. Hij verkoopt per week ongeveer 150 pillen. Waar het vandaan komt? ‘Uit de Bekaavallei.’

De Bekaavallei is een vruchtbare vallei in Oost-Libanon. Het gebied staat al lang bekend vanwege de cannabis die er wordt gekweekt. Lebanese red, de hasjvariant die je in sommige Nederlandse coffeeshops vindt, groeit daar. En het is de vallei waar ook andere illegale drugs zoals Captagon worden geproduceerd.

Dat gebeurt volgens kolonel Chamseddine met chocolademachines, die worden geïmporteerd uit China. Na een verbouwing kunnen ze tot wel 100.000 pillen per dag produceren.

Wie produceert het?

De sjiitische beweging Hezbollah maakt in de Bekaavallei de dienst uit. De groep wordt er al lang van verdacht een vinger in de pap te hebben bij de drugsproductie. In 2012 werden twee broers van Hezbollahparlementslid Hussein Moussawi opgepakt na een schandaal over Captagonfabrieken in twee sjiitische religieuze scholen.

Het gebruik van drugs is verboden volgens de islam, zowel voor soennieten als sjiieten. Maar Sheikh Mohamed Yazbek, een hoge geestelijke en lid van Hezbollah, gaf een fatwa – religieus edict – uit om de handel wit te wassen. Daarin stond dat de productie en verkoop van Captagon legaal waren indien het product niet bestemd was voor sjiieten.

De dealers zijn enkel geïnteresseerd in geld verdienen. Het maakt niet uit of ze het regime of de rebellen betalen, als ze hun drugs maar kunnen vervoeren

Eenzelfde constructie wordt mogelijk gehanteerd door Islamitische Staat en andere islamitische rebellen. Verschillende media hebben bericht dat de terreurgroepen betrokken zijn bij de Captagonhandel. Dit terwijl roken voor IS-strijders streng verboden is. Ook plaatste IS video’s online waarin te zien is hoe strijders hasjvelden verbranden omdat die in strijd zouden zijn met de islam.

Dat rebellengroepen als IS zich aan de productie wagen is echter geen verrassing: Captagon komt voornamelijk uit Syrië. In 2011, het jaar dat de opstand begon, onderschepte de Syrische regering 22,7 miljoen Captagonpillen, twee keer zoveel als het jaar ervoor. De grote vondsten worden nu over de grens gedaan. In 2014 onderschepte de regering maar 2,7 miljoen pillen, aldus Syrisch persbureau Sana. Ter vergelijking: in Libanon werden tijdens een operatie in februari 5 miljoen pillen gevonden, geproduceerd en gesmokkeld door Syriërs.

Aan de handel in Syrië zit volgens kolonel Chamseddine geen ideologisch randje. ‘De dealers zijn enkel geïnteresseerd in geld verdienen. Het maakt niet uit of ze het regime of de rebellen betalen, als ze hun drugs maar kunnen vervoeren.’ Dat was ook de reden dat een drugsdealer uit Homs die hij in 2013 arresteerde van regimegebied naar een oppositiegebied was verhuisd. De rebellen waren makkelijker om te kopen. De man investeerde zijn geld in luxeappartementen in Beiroet en een vloot aan luxeauto’s.

Het afgelopen jaar ging het aantal gevonden pillen alleen maar omhoog. Maar onderzoek naar de langetermijneffecten voor gebruikers blijft uit. Langzaam beginnen regeringen toe te geven dat er een drugsprobleem heerst. Toch blijft drugsgebruik een moeilijk onderwerp en toestemming voor academisch onderzoek krijg je niet. Bovendien zitten er ethische bezwaren aan; op drugsgebruik staan immers zware straffen, in sommige gevallen zelfs lijfstraffen.

Vanwege het gemak waarmee het te krijgen is, krijgt men ook moeilijk inzicht in wie de gebruikers zijn. Psycholoog Thomas: ‘Er wordt zo veel onderschept. Laten we ervan uitgaan dat er tien keer zoveel in omloop is. Wie slikt dat dan allemaal?’