Deze vrouw is de hoop in conservatieve dagen van progressief Amerika

Het is een aloude truc. Een die politieke dieren als Hillary Clinton, Joe Biden en Mitt Romney al tientallen keren hebben toegepast. In antwoord op de vraag ‘Bent u van plan zich kandidaat te stellen voor het presidentschap?’ zegt de vermoedelijke presidentskandidaat: ‘Ik ben geen kandidaat.’ Door het zo te formuleren, kun je achteraf zeggen dat je op dat moment niet voor het presidentschap ging, maar nu wel.

Ditmaal wordt het zinnetje echter uitgesproken door Elizabeth Warren, senator uit Massachusetts, wier populariteit voor een belangrijk deel stoelt op haar oprechtheid en uitgeprokenheid. ‘Liz’ speelt geen politieke spelletjes, die zegt waar het op staat. Als de interviewer van National Public Radio opmerkt dat Warrens verklaringen geenszins een kandidaatschap in de toekomst uitsluiten, antwoordt ze: ‘Ik ben geen kandidaat. Wilt u dat ik er een uitroepteken achter zet?’

Hoe Warren groot werd

De 65-jarige Warren ging pas in 2011 de politiek in. Als een in faillissementsrecht gespecialiseerde Harvardprofessor genoot ze al sinds de jaren negentig enige nationale bekendheid. Dit vanwege haar ongezouten kritiek op de deregulering van de financiële sector, waarbij ze geen onderscheid maakte tussen Republikeinen en Democraten.

Tijdens de financiële crisis leerde ook het grote publiek Warren kennen: president Barack Obama verzocht haar een instantie op te zetten die consumenten zou moeten gaan beschermen tegen wanpraktijken in de financiële sector – overigens een idee van Warren zelf. De instantie kwam er: het Consumer Financial Protection Bureau. Door tegenwerking van de Republikeinen in het Congres, die een hekel hadden aan de ‘radicale’ Warren, zou ze het bureau echter nooit leiden.

Je hebt een fabriek gebouwd en het blijkt een groot succes – God bless! Maar weet dat je een groot deel afstaat voor de next kid who comes along

In plaats van terug te keren naar de wetenschap besloot Warren, daartoe aangemoedigd door linkse activisten, zich in 2011 kandidaat te stellen voor de Amerikaanse Senaat. Warren bleek daarbij een zeer effectieve campagnevoerster te zijn. ‘Er is niemand in dit land die op eigen kracht rijk is geworden,’ zei ze tijdens een bijeenkomst in een huiskamer in een voorstad van Boston. ‘Niemand. Je bouwt een fabriek, prachtig. Maar ik wil hier duidelijk over zijn. Je vervoert je producten over de wegen die wij allemaal hebben betaald. Je huurt arbeiders wier opleiding wij allemaal hebben betaald. [...] Je hebt een fabriek gebouwd en het blijkt een groot succes – God bless! Houd een goed deel ervan. Maar weet dat een onderdeel van het onderliggende sociale contract is dat je een groot deel afstaat voor de next kid who comes along.’

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Zelden had een Amerikaanse politicus zo effectief en zo toegankelijk een progressief belastingstelsel verdedigd. Beelden van de bijeenkomst – met Warren staand tussen de merendeels blanke kiezers van middelbare leeftijd en ouder – werden door tientallen miljoenen Amerikanen bekeken. Warren wierf 42 miljoen dollar voor haar campagne, grotendeels dankzij kleine donaties, een record voor de Senaatraces van 2012. Ze won met ruime voorsprong op de Republikein Scott Brown de zetel die bijna een halve eeuw had toebehoord aan de legendarische Ted Kennedy, de jongste broer van John F. Kennedy.

In haar eerste twee jaren in de Senaat was Warren meteen zeer aanwezig, hetgeen zeer ongebruikelijk is in dit op beginselen van senioriteit functionerende orgaan. Zo nam Warren nadrukkelijk het voortouw in hoorzittingen van de Senate Committee on Banking, waarbij ze menigmaal toezichthouders op de financiële sector de oren waste.

Daarnaast voorkwam ze met haar luidruchtige verzet dat investeringsbankier Antonio Weiss werd genomineerd voor een topfunctie bij het ministerie van Financiën, zoals ze ook voorkwam dat Larry Summers werd genomineerd als president van de Federal Reserve, de Amerikaanse Centrale Bank.

Zelfs wanneer Warren niet succesvol was, zoals toen ze zich vorige maand vergeefs verzette tegen een versoepeling in de regulering van banken, was ze prominent aanwezig in het politieke debat. Zo claimde Warren direct een leidersrol die de eerste Senaatsjaren van charismatische politici als Hillary Clinton en Barack Obama doen verbleken.

Een leven lang studeren op economisch falen

In haar vorig jaar verschenen autobiografie, A Fighting Chance, beschrijft Warren hoe ze al sinds haar vroegste jeugd bezig is met het fenomeen ‘schuld.’ ‘Mijn vader en ik waren beiden bang om arm te zijn, echt arm,’ schrijft ze. ‘Zijn reactie was om het nooit over geld te hebben of wat er zou gebeuren als we er niet genoeg van zouden hebben – nooit, nooit, nooit. Mijn reactie was om contracten, financiën en vooral economisch falen te bestuderen, om zoveel te leren als ik kon.’

Uit haar latere academisch onderzoek, dat ze in onder meer het goed verkochte boek The Two-Income Trap (2003) ook met een groter publiek deelde, concludeerde ze onder meer dat de meeste Amerikanen die failliet gaan geen bedriegers of fraudeurs waren, zoals de financiële sector het publiek wilde doen geloven. Arm waren de gefailleerden ook niet per se: het waren veelal mensen uit de middenklasse, slachtoffers van de praktijken van de verstrekkers van consumentenkrediet – mensen als Warren zelf, mensen voor wie ze gedurende haar hele carrière zou opkomen.

Warren de schooljuf, die anderen graag de les leest

Warren werd in 1949 in Oklahoma geboren als de jongste van vier kinderen. Toen ze twaalf was kreeg haar vader, een verkoper bij een warenhuis, een hartaanval. Hij verloor zijn baan. Het gezin had ook het huis verloren als Warrens moeder geen baan had genomen als telefonist bij Sears, ook een warenhuis.

Warren verdiende als debater op de middelbare school een studiebeurs, maar verliet de universiteit op haar negentiende om met haar jeugdvriendje te trouwen, Jim Warren. Ze maakte haar studie later alsnog af en verhuisde met haar man naar New Jersey, die daar voor IBM ging werken.

Warren verdiende als debater op de middelbare school een studiebeurs, maar verliet de universiteit op haar negentiende om met haar jeugdvriendje te trouwen

Daar werd Warren lerares op een openbare school voor gehandicapte kinderen. En nog altijd wordt ze, vanwege haar montuurloze bril en strak gekapte haar, maar ook vanwege haar neiging om andersdenkenden de les te lezen, met een schooljuf vergeleken.

Aan het einde van haar eerste jaar als lerares was Warren, 21 jaar oud, zwanger. Al vrij snel na de geboorte van haar dochter, ‘tussen het verschonen van luiers en de borstvoeding door,’ besloot ze weer te gaan studeren. Ze koos voor een rechtenstudie, omdat ze graag keek naar advocatenseries op de televisie. Drie jaar later werd haar zoon geboren. In 1978 kreeg Warren een baan als docent aan de rechtenfaculteit van de University of Houston aangeboden. Nu was het haar carrière die het gezin deed verhuizen.

Toen een jaar later haar huwelijk uiteenviel, verhuisden ook haar ouders naar Houston om te helpen bij het zorgen voor de kinderen. In 1987 verkaste ze naar de University of Pennsylvania, waar ze haar onderzoek naar de relatie tussen de praktijken van financiële instellingen en persoonlijke faillissementen in Amerika begon. In 1995 werd ze hoogleraar aan Harvard.

‘Ik vecht terug!’

‘Een kid wordt gepakt met een paar ons wiet en gaat naar de gevangenis, maar een grote bank wast drugsgeld wit en niemand wordt gearresteerd. The game is rigged (er wordt vals spel gespeeld).’

Het was een van de vele boude uitspraken van Warren tijdens haar speech voor Netroots Nation, een conventie voor Amerikaanse progressieve politieke activisten, die afgelopen zomer in Detroit werd gehouden. Warren gebruikte de conventie om haar politieke visie te formuleren – een visie waarvan Warrens Democratische collega’s in het Congres nog ver verwijderd zijn. En een visie die aansluit bij de sentimenten die onder progressieven hebben postgevat sinds de Republikeinen, voortgedreven door de energie van de Tea Party, de tussentijdse verkiezingen van 2010 wonnen.

Op een dieper niveau is het een gevecht over waarden. Progressieve waarden. Dit zijn Amerika’s waarden. En dit zijn de waarden waarvoor wij willen vechten

Warren verwoordde die visie strijdvaardig. ‘Dit is een gevecht om de economie, een gevecht om privileges, een gevecht om macht,’ zei Warren. ‘Maar op een dieper niveau is het een gevecht om waarden. Dit zijn progressieve ideeën; dit zijn progressieve waarden. Dit zijn Amerika’s waarden. En dit zijn de waarvoor wij willen vechten.’

Warren somde vervolgens een tiental specifieke ideeën op, steeds gevolgd door de belofte daarvoor te vechten – voor het strakker reguleren van Wall Street, voor de bescherming van de aarde, voor een minimumloon waarvan men kan leven, voor de overtuiging dat bedrijven geen mensen zijn, en al dies meer.

Ze besloot haar speech in termen die je andere Amerikaanse senatoren niet snel zult horen bezigen. ‘Het spel wordt vals gespeeld. En de rijken en de machtigen hebben lobbyisten en advocaten en volop vrienden in het Congres. Dat geldt niet bepaald voor alle anderen. Dus ik kijk er zo naar: we kunnen erover janken, we kunnen erover jammeren of we vechten terug. Ik vecht terug!’

Haar boodschap en oplossingen spreken aan

Het was een boodschap die uiteraard goed viel bij de aanwezige progressieve activisten. Maar Warrens kruistocht tegen de economische en politieke macht van Wall Street en grote bedrijven slaat ook aan bij rechts Amerika. Zo onderschrijft volgens peilingbureau Pew 78 procent van de Democraten de stelling ‘Wall Street is alleen geïnteresseerd in geld voor zichzelf verdienen.’ Maar dat geldt ook voor 66 procent van de Republikeinen.

Ook Warrens oplossingen spreken conservatieven aan. Dat geldt niet voor haar idee om banken strakker te reguleren, maar wel voor het opbreken van banken – daar komt immers geen toegenomen overheidstoezicht bij kijken – en voor het afschaffen van het opkopen van banken.

Daar staat tegenover dat Warrens sociale opvattingen – voor gelijke rechten van homo’s, voor abortus en de pil, kritisch over raciaal profileren door de politie, enzovoort – voor veel Republikeinen veel te ver gaan. Maar de tijden veranderen. Zo zijn jonge blanke conservatieven aanzienlijk minder vijandig jegens zwarten en homo’s dan hun ouders, zo blijkt uit Pew-onderzoek uit 2014. Onder deze jongere, vaak lager opgeleide conservatieven, ligt een opening voor Warren.

Dus, gaat ze het doen?

Elizabeth Warren is ambitieus. Dat heeft zich altijd geuit in het verwezenlijken van haar economische agenda. Haar dadendrang – van het furieus lobbyen om het Consumer Financial Protection Bureau te leiden tot aan haar campagne voor de Senaat – lijkt te worden gemotiveerd door trouw aan de zaak die haar al sinds haar jeugd bezighoudt: schuld.

Zou Warren werkelijk geloven dat ze als president haar zaak beter kan dienen? In het bekleden van een positie louter om het bekleden van een positie – een motief dat figuren als Hillary Clinton en Mitt Romney nauwelijks kunnen verbergen – lijkt ze in ieder geval niet geïnteresseerd.

Een aannemelijker motief voor Warren om zich kandidaat te stellen, is dat ze al doende de Democratische Partij – en de persoon die de partij vermoedelijk zal nomineren: Hillary Clinton – kan dwingen haar economische agenda te omarmen.

Recente peilingen suggereren dat de Democratische Partij op weg is om de visie van Elizabeth Warren te omarmen en afstand te doen van de meer Wall Streetvriendelijke elite binnen de partij

Recente peilingen suggereren toch al dat de Democratische Partij op weg is om de visie van Elizabeth Warren te omarmen en afstand te doen van de meer Wall Streetvriendelijke elite binnen de partij – denk aan figuren als de Clintons en de eerder aangehaalde Larry Summers. Volgens Gallup is het percentage Democraten dat ‘zeer negatief’ over de bankwereld denkt sinds 2007 vervijfvoudigd. En sinds 2001 is het percentage Democraten dat ontevreden is over de ‘grootte en invloed van grote bedrijven,’ van 51 tot 79,3 procent toegenomen.

Vorige week dinsdag, nu in een interview met zakenblad Fortune, herhaalde Warren nog maar eens dat ze geen president wil worden. Het weerhoudt een tweetal links georiënteerde politieke actiecomités (political action committees, of PAC’s) niet te proberen om Warren te bewegen zich kandidaat te stellen. Dat doen de twee PAC’s, Democracy for America en MoveOn.org, door 1,25 miljoen dollar te investeren in Iowa en New Hampshire, traditioneel de eerste twee staten waar presidentiële voorverkiezingen worden gehouden.

Dat politieke actiecomités zich met financiële middelen in de electorale politiek kunnen mengen, moet overigens volgens Warren worden verboden.